Ένα σπιτικό, ζεστό περιβάλλον προκαλεί ένα αίσθημα άνεσης, νοσταλγίας και ασφάλειας.
Στον φιλόξενο χώρο μιας κουζίνας ή μιας ταβέρνας, η οικογένεια ή φίλοι χαλαρώνουν μαζί, πίνοντας ίσως και λίγο κρασί, μοιράζονται τα νέα τους, συζητούν για διάφορα θέματα.
Αυτή τη θαλπωρή και οικειότητα μεταφέρουν οι νεκρές φύσεις bodegón, στην ισπανική ζωγραφική, αναδεικνύοντας τη σημασία απλών, συνηθισμένων αντικειμένων καθημερινής χρήσης, τα οποία τείνουμε να παραβλέπουμε, σε σημαίνοντας αισθητικά στοιχεία.
Στα ισπανικά, ο όρος bodega σημαίνει κελάρι κρασιού, ντουλάπι ή ταβέρνα.
Ο παραγόμενος όρος bodegón (μποντεγκόν) χρησιμοποιείται στην ισπανική τέχνη για να περιγράψει μια νεκρή φύση που απεικονίζει είδη από το κελάρι, συχνά αραδιασμένα σε ένα τραπέζι πανδοχείου ή ταβέρνας. Ο όρος υποδηλώνει επίσης τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης.
Η σχεδόν μονόχρωμη, γήινη χρωματική παλέτα των πινάκων μποντεγκόν δημιουργεί μια ρουστίκ ατμόσφαιρα, που παραπέμπει στην άνεση και τη σπιτική γαλήνη.
Ντιέγο Βελάθκεθ
Στον πίνακα «Πωλητής νερού στη Σεβίλλη», ο Βελάθκεθ [Diego Rodríguez de Silva y Velázquez, 1599-1660] απεικονίζει μια καθημερινή σκηνή. Στο έργο διακρίνονται τρεις μορφές: δύο στο πρώτο πλάνο και μία τρίτη να αχνοφαίνεται στο σκοτεινό φόντο. Τα πρόσωπα δεν κοιτάζουν το ένα το άλλο, αν και ο άντρας που είναι κρυμμένος στη σκιά φαίνεται να κοιτάζει απευθείας τον θεατή. Καθένας κρατά στα χέρια του ένα δοχείο πόσης, σαν τα αγγεία να είναι αγωγοί που αντανακλούν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
Φαίνεται ότι αυτοί οι τρεις συμμετέχουν σε ένα τελετουργικό εθιμοτυπικής ανταλλαγής. Αν και ο πίνακας αποτυπώνει μόνο μια στιγμή μίας συνηθισμένης σκηνής στην αγορά, ο ζωγράφος δημιουργεί μια ατμόσφαιρα αυξημένης σημασίας, μετατρέποντας το συνηθισμένο σε τελετουργικό.
Ο πωλητής νερού είναι ντυμένος απλά, με ένα χιτώνιο από χοντρό καφέ ύφασμα ριγμένο πάνω από ένα λευκό πουκάμισο. Απεικονίζεται προφίλ, και το χρώμα του προσώπου και των χεριών του είναι σε αρμονία με τους ζεστούς τόνους του χιτώνα. Σχετικά συνοφρυωμένος και χαμηλώνοντας ελαφρά τα μάτια, ο άντρας περνά σιωπηλά ένα ποτήρι με νερό στο αγόρι. Το ποτήρι περιέχει σύκα, που δίνουν στο νερό μια κάπως γλυκιά γεύση – αυτό είναι ένα έθιμο που διατηρείται ακόμα στη Σεβίλλη.
Η παλέτα του Βελάσκεθ είναι περιορισμένη: λευκό στο μανίκι του πωλητή και στον γιακά του αγοριού, σκούρο καφέ για τις σκιές και το φόντο, έντονο κοκκινοκαφέ χρώμα για τον χιτώνα και το δέρμα του πωλητή, γκριζόλευκοι, κρεμώδεις τόνοι στα κεραμικά αγγεία και το δέρμα του αγοριού. Η απλότητα της παλέτας ενισχύει τη σοβαρότητα και την ψυχολογική ένταση της σκηνής.
Η μεγάλη κεραμική κανάτα στο πρώτο πλάνο, τη λαβή της οποίας ακουμπά ο πωλητής νερού, είναι ζωγραφισμένη με μεγάλη λεπτομέρεια, σχεδόν νιώθουμε την υφή της και τις σταγόνες του νερού που κυλούν στην επιφάνειά της. Ένα μικρό βαθούλωμα στο δοχείο προσθέτει ρεαλισμό.
Χουάν βαν ντερ Χάμεν υ Λεόν
Στον πίνακα του Χουάν βαν ντερ Χάμεν [Juan van der Hamen y León, 1596-1631] «Νεκρή φύση με γλυκά και κεραμικά», τα φρούτα, το ψωμί και τα αρτοσκευάσματα εκτίθενται τοποθετημένα σε τρεις πέτρινες βάσεις. Το μαύρο φόντο επιτρέπει στα αντικείμενα στο πρώτο πλάνο να ξεχωρίζουν με ακόμη μεγαλύτερη ευκρίνεια.
Αριστερά, στην επάνω βάση, μέσα σε ένα φαρδύ καλάθι σε σχήμα βεντάλιας, βρίσκονται πολλά λαμπερά ημιδιαφανή φρούτα, ένα χρυσό καρβέλι ψωμί και πλεγμένη ζύμη σε σχήμα ντόνατ. Οι καρποί ποικίλλουν σε σχήμα και χρώμα. Άλλα είναι δαμασκηνί, μικρά και στρογγυλά, άλλα είναι ρουμπινένια, σε σχήμα στριφτού σχοινιού. Ένα ζευγάρι μεγάλες κεχριμπαρένιες μπάλες, σαν αυγά σε φωλιά πουλιών, βρίσκονται στις κορυφές των κόκκινων φρούτων. Ο θεατής έχει την αίσθηση ότι θα μπορούσε να δοκιμάσει αυτά τα ζαχαρωμένα φρούτα.
Κάτω αριστερά υπάρχουν τρία πήλινα αγγεία διαφορετικών σχημάτων και αποχρώσεων του πορτοκαλί και του σκουριασμένου κόκκινου, δίπλα σε ένα μικρό στρογγυλό, ξύλινο κουτί με το καπάκι του ακουμπισμένο δίπλα του. Το τσίγκινο πιάτο περιέχει διάφορα αρτοσκευάσματα, κάποια ζαχαρωμένα, καθώς και ζαχαρωμένα σύκα.
Οι ιστορικοί τέχνης προτείνουν ότι αυτή η νεκρή φύση ανήκε σε μια σειρά αφιερωμένη στις τέσσερεις εποχές. Εάν συμβαίνει αυτό, θα εξηγούσε την έλλειψη εποχιακών φρούτων και λαχανικών και την επιλογή των αρτοσκευασμάτων που διατίθενται κατά τη διάρκεια του κρύου χειμώνα της Μαδρίτης. Το καπάκι ενός κουτιού αμυγδαλόπαστας (;) υποδηλώνει ότι κάποιος μόλις το άνοιξε και θα επιστρέψει σύντομα.
Στην τρίτη βάση, στη δεξιά πλευρά του πίνακα, βρίσκονται δύο στρογγυλά ξύλινα κουτιά, το ένα πάνω στο άλλο, ενώ πάνω πάνω υπάρχει ένα διαφανές γυάλινο βάζο με φρούτα που θυμίζουν κεράσια μαρασκίνο. Δίπλα σε αυτή την πυραμίδα των δοχείων βρίσκεται ένα άλλο γυάλινο βάζο, που περιέχει μια αδιαφανή ουσία στο χρώμα της καμένης σιένας – πιθανώς μαρμελάδα. Πίσω της, στη σκιά, είναι τοποθετημένη μια διαφανής καράφα. Στα αριστερά του βάζου με τη μαρμελάδα βλέπουμε μια διαφανή γυάλινη κούπα με κομψές πράσινες λαβές και ένα μεγάλο κοίλο δοχείο από τερακότα. Το χαλκοκόκκινο αγγείο φέρει φυτικά μοτίβα γύρω από το κοίλο κέντρο του, έχει φουσκωτή βάση και στόμιο σαν κρήνη. Αυτό το είδος πήλινου αγγείου ονομάζεται loch (λοχ) και είναι γερμανικής προέλευσης.
Ο βαν ντερ Χάρμεν μεταφέρει διακριτικά τη λεία υφή του ξύλου, του παγωμένου και ανακλαστικού γυαλιού και τη ματ επιφάνεια των κεραμικών. Κάθε μία από αυτές τις υφές αλληλεπιδρά με το φως με έναν ιδιαίτερο τρόπο και μεταφέρει μία σπιτική ατμόσφαιρα. Αυτή είναι η ιδιαιτερότητα του στυλ μποντεγκόν. Προκαλώντας σκέψεις σπιτικής άνεσης, οι πίνακες μποντεγκόν μας βοηθούν να συνειδητοποιήσουμε πώς η ανθρώπινη παρουσία μετατρέπει έναν χώρο σε αληθινό σπιτικό.
Τόμας Γιέπες
Ο πίνακας του Τόμας Γιέπες [Thomas Yepes, 1595-1674] «Νεκρή φύση» περιλαμβάνει πλήθος ετερόκλητων αντικειμένων: ένα ψητό πουλί σε ένα μπρούτζινο τηγάνι, ένα χρυσό κέικ σε σχήμα σαύρας, ένα τσίγκινο πιάτο διακοσμημένο με μπρούντζο στο κάτω και δεξί μέρος της σύνθεσης, πλαισιωμένα από κλαδιά με λεμόνια, κυδώνια και πορτοκάλια στην επάνω δεξιά και κάτω αριστερή γωνία της σύνθεσης.
Ένα κυλινδρικό ψάθινο καλάθι με ανοιχτό καπάκι είναι γεμάτο με ψωμάκια, ενώ τα λευκά κρόσσια ενός τραπεζομάντιλου που εξέχει από το καλάθι λάμπουν στο φως. Στο φως του απαντούν οι αντανακλάσεις των μεταλλικών αντικειμένων. Γνωστός για τις προσεκτικά συμμετρικές νεκρές φύσεις του και τα βάζα της Βαλένθια, εδώ ο Γιέπες εγκαταλείπει τη συμμετρία για χάρη της φυσικότητας. Είναι σαφώς αισθητή η φροντίδα ενός ανθρώπινου χεριού και οι λεπτομέρειες δείχνουν ότι το γεύμα πρόκειται να συνεχιστεί.
Τόσο ο Γιέπες όσο και ο βαν ντερ Χάμεν και ο Βελάθκεθ χρησιμοποίησαν τη διαλογιστική παρατήρηση για να μετατρέψουν τα στοιχεία της κοινής, πεζής καθημερινότητας σε ένα σημαίνον τελετουργικό. Αυτοί οι πίνακες είναι εμποτισμένοι με το πνεύμα της ιδιαίτερης ιερότητας της εστίας.
Της Mari Otsu
Μετάφραση: Βαλεντίνα Λισάκ
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
