Ο Βρετανός Μπαρόκ καλλιτέχνης Γουίλιαμ Ντόμπσον (1611-1646) δεν είναι γνωστό όνομα, αλλά αυτό ίσως αλλάζει με τα διεθνή νέα ότι η πινακοθήκη Tate του Λονδίνου και η Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτου (NPG) έχουν από κοινού αποκτήσει μία από τις σπάνιες αυτοπροσωπογραφίες του. Η τιμή αγοράς ήταν 2.367.405 λίρες Αγγλίας (2,7 εκατομμύρια ευρώ.)
Μεταξύ των σημερινών ιστορικών τέχνης, τα έργα του Ντόμπσον έχουν αξιολογηθεί δημοσίως, ειδικά μετά από δύο εκθέσεις του 20ου αιώνα. Ιστορικοί τέχνης βρήκαν ομοιότητες μεταξύ της τέχνης του και αυτής μεγάλων ονομάτων όπως ο Καραβάτζιο και ο Ρέμπραντ, δύο καλλιτέχνες που επίσης έχουν δώσει σημαντική κληρονομιά αυτοπροσωπογραφιών. Ωστόσο, ο Ντόμπσον από καιρό έχει ξεχαστεί από το ευρύ κοινό λόγω προσωπικών και ιστορικών περιστάσεων.
Ο Ντόμπσον, ο οποίος παρήγαγε συνολικά περίπου 60 έργα μόνο, θεωρείται ο πρώτος μεγάλος γεννημένος στην Βρετανία ζωγράφος. Προηγούμενοι αναγνωρισμένοι ζωγράφοι που εργάζονταν στην Αγγλία ήταν ξένης προέλευσης — ο Χανς Χολμπέιν στην αυλή του Ενρίκου Θ΄, ο Άντονυ βαν Ντάικ στην υπηρεσία του Καρόλου Α΄ — ή δημιούργησαν μικρογραφίες πορτρέτων, όπως ο Νίκολας Χίλλιαρντ που ζωγράφισε τις μορφές των Ελισάβετ Α΄ και Τζέιμς Α΄ με υδατόχρωμα σε δέρμα.
Μετά τον θάνατο του Ντόμπσον, ήταν μόνο τον 18ο αιώνα που γηγενείς ζωγράφοι, όπως ο Γουίλιαμ Χόγκαρθ, ο Τόμας Γκαίινσμπορο, και ο Σερ Τζόσουα Ρέυνολντς, θα κυριαρχούσαν και πάλι στην εγχώρια σκηνή.
Ο Βρετανός δάσκαλος
Λίγα είναι γνωστά για την πρώιμη ζωή του Ντόμπσον, αν και έχει βρεθεί ότι είχε γεννηθεί στο Λονδίνο. Φαίνεται ότι κατά την διάρκεια των διαμορφωτικών ετών του, ίσως με διευκόλυνση ενός δασκάλου ή φίλου, ο Ντόμπσον είχε πρόσβαση να δει αριστουργήματα της Αναγέννησης, ειδικά Βενετικά παραδείγματα, στην συλλογή του Καρόλου Α΄. Οι χοντρές πινελιές και τα πλούσια χρώματα σε πολλά από τα έργα του αντανακλούν μαθήματα που έμαθε από την Βενετική τέχνη.
Οι προσωπογραφίες του Ντόμπσον χαρακτηρίζονται από υψηλή τεχνική, νατουραλισμό, και ζωτικότητα. Ειδικοί το βρίσκουν εκπληκτικό ότι ένα ιδιοφυές ταλέντο ήταν ικανό να αναπτυχθεί τον αιώνα του 1600 σε βρετανικό έδαφος.
Ο Φλαμανδός καλλιτέχνης Άντονυ βαν Ντάικ (1599-1641) είχε μια μακρά καριέρα ως ο κύριος ζωγράφος προσωπογραφιών του Καρόλου Α΄και των ευγενών του. Πράγματι, οι αναπαραστάσεις του της καλής κοινωνίας έγιναν εμβληματικές της Βρετανικής αριστοκρατικής ζωής κατά την διάρκεια του πρώτου μισού του 17ου αιώνα, και παραμένουν αντικείμενο θαυμασμού έως σήμερα.
Μετά τον θάνατο του βαν Ντάικ το 1641, ο Ντόμπσον πήρε την θέση του στην αυλή. Παραμένει ασαφές ποιος τον σύστησε στον βασιλιά, αλλά ο θάνατος του Ντόμπσον τέσσερα χρόνια αργότερα σήμαινε ότι η ακμή της καριέρας του είχε χαθεί.
Το 1642, ο Αγγλικός Εμφύλιος Πόλεμος άρχισε. Ήταν μια σύγκρουση μεταξύ των Βασιλικών, συχνά αποκαλούμενων «Καβαλιέρων», με επικεφαλής τον Βασιλιά Κάρολο, κατά των Κοινοβουλευτικών με κεφαλή τον Όλιβερ Κρόμγουελ. Η βασιλική αυλή μετακινήθηκε στην Οξφόρδη. Ο Ντόμπσον δημιούργησε υπέροχα πορτρέτα εκείνη την περίοδο που αποτελούν την συντριπτική πλειοψηφία των έργων του. Οι καμβάδες του είναι αξιοσημείωτοι για την ευαισθησία τους και την ψυχολογική τους επίγνωση.
Αυτά τα έργα είναι ιδιαιτέρως θλιβερά, καθώς μερικοί από τους ανθρώπους που φαίνονται σε αυτά αργότερα απωθήθηκαν, εξορίστηκαν, ή εκτελέστηκαν όταν ο Κρόμγουελ και ο στρατός του νίκησε. Οι πρώην πελάτες του βαν Ντάικ συνέρευσαν στον Ντόμπσον στην Οξφόρδη, και ζωγράφισε την βασιλική οικογένεια, διπλωμάτες, διανοούμενους, αριστοκράτες, και διοικητές των Καβαλιέρων.
Ένα από τα πιο διάσημα έργα του είναι ένα πλούσιων χρωμάτων πορτρέτο του Βασιλικού Εντύμιον Πόρτερ, ενός αγαπητού ευγενούς του Καρόλου Α΄. Τι έργο έχει πολύ συμβολισμό. Παρουσιάζει την κλασική εκπαίδευση του Ντόμπσον, λόγω της συμπερίληψης ενός αγάλματος του Απόλλωνα και μιας ζωφόρου. Επιπλέον, αντανακλά τον θαυμασμό του προς τον Βενετό καλλιτέχνη Τιτιάν, καθώς η στάση του Πόρτερ είναι ίδια με μια προσωπογραφία ενός Ρωμαίου αυτοκράτορα του Τιτιάν που ανήκε στον Κάρολο Α΄.
Μια πρόσφατη απόκτηση
Η αυτοπροσωπογραφία του Ντόμπσον που αγόρασαν η Tate και η NPG από ιδιωτική συλλογή χρονολογείται περί το 1635–1640, πριν την άνοδο του καλλιτέχνη σε μεγάλη εύνοια στην ηλικία των 30. Το έργο είναι μια από τις πρώτες αυτοπροσωπογραφίες από έναν Άγγλο καλλιτέχνη. Είναι έντονα αυθεντικό, επειδή δεν ακολουθεί παραδοσιακές στάσεις προσωπογραφίας που θέλουν να επιδείξουν κοινωνική θέση.
Ο Ντόμπσον παρουσιάζεται με έναν αέρα καθημερινό. Τα μουσεία γράφουν στο δελτίο τύπου ότι ο πίνακας:
«έχει μια ειλικρίνεια και αμεσότητα που αψήφησε τις συμβάσεις της βρετανικής τέχνης του 17ου αιώνα, ο Ντόμπσον χρησιμοποίησε χρώμα σε μεγάλη ποσότητα για να δημιουργήσει μια σχεδόν βοημική όψη του καλλιτέχνη, με αχτένιστα μαλλιά και μελαγχολικό βλέμμα, σε έντονη αντίθεση με την προσεκτικά στημένη κομψότητα των συγχρόνων του.»
Η αυτοπροσωπογραφία είναι ειδικά στυλ Καραβάτζιο λόγω του τενεβρισμού, μιας τεχνικής δραματικής σκιάς και φωτός. Το μαύρο πανωφόρι του Ντόμπσον και η λευκή γραβάτα προσθέτουν στις έντονες αντιθέσεις φωτός. Το όμορφο κεφάλι του είναι ελαφρώς σε κλίση και στεφανώνεται από μπούκλες. Το ελαφρώς ανοιχτό στόμα του και τα εκφραστικά μάτια δίνουν έναν δυναμισμό διαφορετικό από άλλα πορτρέτα της περιόδου, που παρουσίαζαν πιο σφιχτές φιγούρες. Η χρήση του ιμπάστο, χοντρών και εμφανών γραμμών, βρίσκεται επίσης σε αντίθεση με τις ρευστές, εκλεπτυσμένες πινελιές προκατόχων όπως ο βαν Ντάικ.
Άλλες αυτοπροσωπογραφίες
Υπάρχουν δύο επιπρόσθετες αυτοπροσωπογραφίες του Ντόμπσον που έχουν επιβιώσει — αμφότερες σε ιδιωτικές συλλογές. Ο Κόμης του Τζέρσεϋ έχει μία, που βρίσκεται επί του παρόντος σε έκθεση στο Osterley Park and House, Λονδίνο. Αυτή η οβάλ σύνθεση χρονολογείται περί του 1645 με 1646. Πάλι, ο καλλιτέχνης αναπαριστά τον εαυτό του με μαύρο και λευκό, οδηγώντας την προσοχή του θεατή στο διαπεραστικό βλέμμα του. Το ανοικτό στόμα του δίνει μια αίσθηση ότι είναι έτοιμος να μιλήσει. Σε αντίθεση προς τις προηγούμενες αυτοπροσωπογραφίες του, αυτή παίρνει από ένα ύστερο έργο αυτοπροσωπογραφίας του βαν Ντάικ που τώρα βρίσκεται στην κατοχή του NPG.
Η τρίτη αυτοπροσωπογραφία του Ντόμπσον είναι μέρος ομαδικής εικόνας. Ο καλλιτέχνης είναι με τον Νίκολας Λανιέρ και τον Σερ Τσαρλς Κοττερέλ. Ο Ντόμπσον είναι στην μέση αυτής της Βασιλικής τριάδας. Αριστερά είναι ο Λανιέρ, ο Αρχιμουσικός του Βασιλιά, και δεξιά ο Κοττερέλ, ο Τελετάρχης του Βασιλιά. Το έργο εκτίθεται στο Κάστρο Άλνγουκ, την ιδιοκτησία του Δούκα του Νορθάμπερλαντ. Σε αντίθεση με τον βαν Ντάικ, ο Ντόμπσον δεν υπερκολάκεψε τους ευγενείς που παρουσίασε, ασπάστηκε τον ρεαλισμό αντ’ αυτού.
Σε αυτό το έργο, το σακάκι του Λανιέρ πιέζεται από το σώμα του και οι παρειές του είναι κοκκινωπές. Ο ίδιος ο Ντόμπσον απεικονίζεται με διπλό σαγόνι. Φιλόδοξα συμβολικά κλασικά στοιχεία είναι επίσης παρόντα, διαφοροποιώντας το έργο περαιτέρω από τα συνήθη πορτρέτα. Ο τρέχων Δούκας του Νορθάμπερλαντ σχολιάζει ότι αν και ο πίνακας βρίσκεται «σε ένα δωμάτιο με έργα του Καναλέττο, βαν Ντάικ, και Λελύ, … αυτά τα έργα δεν μπορούν να συγκριθούν. Σε προτρέπει, θέλοντας να σε εμπλέξει σε ένα εκτυλισσόμενο δράμα.»
Αυτόν τον Νοέμβριο, η πρώτη αυτοπροσωπογραφία του Ντόμπσον θα εκτεθεί δημόσια στην Tate Britain. Θα εκτεθεί μαζί με ένα πορτρέτο της δεύτερης γυναίκας του Ντόμπσον, Τζούντιθ Σάντερς, που βρισκόταν ήδη στην συλλογή του μουσείου. Αυτά είναι τα πρώτα γνωστά έργα του καλλιτέχνη, και εκτίθονταν μαζί στην αίθουσα Χάουσαμ στον Γιόρκσιρ, Αγγλία, από τουλάχιστον το 1791 έως το 1948 όσο ήταν μέρη της συλλογής της οικογένειας Στρίκλαντ. Η επανένωση των πορτρέτων είναι προσωρινή, καθώς η αυτοπροσωπογραφία του Ντόμπσον θα εκτεθεί στο NPG και θα είναι διαθέσιμη σε άλλα μουσεία ως μέρος της εθνικής συλλογής.
Οι Tate και NPG ελπίζουν να εγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού για την καριέρα του Ντόμπσον, και να μπορέσει να γίνει κατανοητή, ως επανόρθωση της αδιαφορίας που υπέστη για πολύ καιρό. Στην πραγματικότητα, αυτή η αδιαφορία μπορεί να έχει αίτιο γεγονότα κατά την διάρκεια της ζωής του Ντόμπσον. Αν και ήταν αναγνωρισμένος από τους Καβαλιέρους, όταν ο βασιλιάς παραδόθηκε και ο Αγγλικός Εμφύλιος Πόλεμος τελείωσε, ο Ντόμπσον έχασε τους χορηγούς του και εξέπεσε σε φτώχεια. Πέθανε σύντομα μετά την επιστροφή στο Λονδίνο, και η καριέρα του κόπηκε νωρίς στα 35.
Η αυτοπροσωπογραφία του Ντόμπσον είναι σημαντική όσον αφορά το είδος της αυτοπροσωπογραφίας και την ιστορία της τέχνης ως όλον. Οι Tate και NPG πέτυχαν κάτι μεγάλο εξασφαλίζοντας αυτό το πολύ σημαντικό κομμάτι Βρετανικής κληρονομιάς για τις μελλοντικές Βρετανικές γενιές.
