Το όνομα του Βρετανού μπαρόκ καλλιτέχνη Ουίλλιαμ Ντόμπσον (1611-1646) δεν είναι από τα πιο γνωστά στον χώρο της τέχνης, αλλά αυτό ίσως αλλάξει τώρα που η Πινακοθήκη Tate του Λονδίνου και η Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτων (NPG) έχουν από κοινού αποκτήσει μία από τις σπάνιες αυτοπροσωπογραφίες του. Η τιμή αγοράς του ήταν 2.367.405 λίρες Αγγλίας (2,7 εκατομμύρια ευρώ.)
Τα έργα του Ντόμπσον έχουν αξιολογηθεί από σύγχρονους ειδικούς και ιστορικούς τέχνης, μετά από δύο εκθέσεις που έγιναν τον 20ο αιώνα, οι οποίοι βρήκαν αναλογίες μεταξύ της τέχνης του και αυτής μεγάλων ονομάτων όπως ο Καραβάτζιο και ο Ρέμπραντ – δύο καλλιτέχνες με εξέχουσες αυτοπροσωπογραφίες. Ωστόσο, ο Ντόμπσον είχε από καιρό ξεχαστεί, λόγω προσωπικών και ιστορικών περιστάσεων.
Με σύνολο έργων που δεν ξεπερνά τους 60 πίνακες, θεωρείται ο πρώτος μεγάλος Βρετανός ζωγράφος. Οι αναγνωρισμένοι ζωγράφοι που εργάζονταν στην Αγγλία μέχρι τότε ήταν ξένοι όπως ο Χανς Χολμπάιν στην αυλή του Ερρίκου Θ΄ και ο Άντονυ βαν Ντάυκ στην υπηρεσία του Καρόλου Α΄ ή ήταν μικρογράφοι, όπως ο Νίκολας Χίλλιαρντ που ζωγράφισε τις μορφές των Ελισάβετ Α΄ και Τζέιημς Α΄ με υδατόχρωμα σε δέρμα.
Μετά τον θάνατο του Ντόμπσον, δεν εμφανίστηκαν εξέχοντες Βρετανοί καλλιτέχνες μέχρι τον 18ο αιώνα, με τον Ουίλλιαμ Χόγκαρθ, τον Τόμας Γκαίηνσμπορω, και τον Σερ Τζόσουα Ρέυνολντς.
Ο Βρετανός δάσκαλος
Λίγα είναι γνωστά για την πρώιμη ζωή του Ντόμπσον, όπως το ότι είχε γεννηθεί στο Λονδίνο. Φαίνεται ότι κατά την περίοδο της καλλιτεχνικής του διαμόρφωσης μπόρεσε να δει τα αριστουργήματα της Αναγέννησης, ειδικά τους Βενετούς ζωγράφους, της συλλογής του Καρόλου Α΄. Οι αδρές πινελιές και τα πλούσια χρώματα σε πολλά από τα έργα του αντανακλούν την επιρροή της βενετικής τέχνης.
Οι προσωπογραφίες του Ντόμπσον χαρακτηρίζονται από υψηλή τεχνική, νατουραλισμό και ζωντάνια. Για τους ειδικούς είναι εκπληκτικό ότι αναπτύχθηκε μία παρόμοια καλλιτεχνική ιδιοφυΐα τον 17ο αιώνα σε βρετανικό έδαφος.
Ο Φλαμανδός καλλιτέχνης Άντονυ βαν Ντάυκ (1599-1641) είχε μια σπουδαία καριέρα ως κύριος προσωπογράφος του Καρόλου Α΄και των ευγενών του. Πράγματι, οι αναπαραστάσεις της καλής κοινωνίας έγιναν εμβληματικές της βρετανικής αριστοκρατικής ζωής κατά τη διάρκεια του πρώτου μισού του 17ου αιώνα, και θαυμάζονται έως σήμερα.
Μετά τον θάνατο του το 1641, ο Ντόμπσον πήρε την θέση του στην Αυλή. Παραμένει ασαφές ποιος τον σύστησε στον βασιλιά, αλλά ο θάνατος του Ντόμπσον τέσσερα χρόνια αργότερα σήμαινε ότι η ακμή της καριέρας του είχε χαθεί.
Το 1642, άρχισε ο Αγγλικός Εμφύλιος. Ήταν μια σύγκρουση μεταξύ των Βασιλικών, συχνά αποκαλούμενων «Καβαλιέρων», με επικεφαλής τον βασιλιά Κάρολο, κατά των Κοινοβουλευτικών με επικεφαλής τον Όλιβερ Κρόμγουελ. Η βασιλική αυλή μετακινήθηκε στην Οξφόρδη. Ο Ντόμπσον δημιούργησε υπέροχα πορτρέτα εκείνη την περίοδο, τα οποία αποτελούν τη συντριπτική πλειοψηφία των έργων του. Οι πίνακες του είναι αξιοσημείωτοι για την ευαισθησία τους και την ψυχολογική τους διορατικότητα.
Όταν ο Κρόμγουελ και ο στρατός του νίκησε, πολλοί από τους ανθρώπους που είχε ζωγραφίσει παραγκωνίστηκαν, εξορίστηκαν ή εκτελέστηκαν. Οι πρώην πελάτες του βαν Ντάυκ συνέρευσαν στον Ντόμπσον στην Οξφόρδη, όπου ζωγράφισε τη βασιλική οικογένεια, διπλωμάτες, διανοούμενους, αριστοκράτες και διοικητές των Καβαλιέρων.
Ένα από τα πιο διάσημα έργα του είναι η προσωπογραφία του Εντύμιον Πόρτερ, ενός αγαπητού ευγενούς του Καρόλου Α΄, με πολλά συμβολικά στοιχεία. Παραδείγματος χάριν, η προτομή του Απόλλωνα και μορφές που παραπέμπουν στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό μιλούν για την κλασική εκπαίδευση του μοντέλου, ενώ η στάση του μαρτυρά τον θαυμασμό του ζωγράφου για τον Τισιάνο.
Ένα σπάνιο απόκτημα
Η αυτοπροσωπογραφία του Ντόμπσον που αγόρασαν η Tate και η NPG από ιδιωτική συλλογή χρονολογείται περί το 1635–1640, πριν την άνοδο της καριέρας του καλλιτέχνη στην ηλικία των 30. Είναι από τις πρώτες αυτοπροσωπογραφίες Άγγλου καλλιτέχνη εν γένει. Και είναι έντονα αυθεντική, επειδή ο ζωγράφος δεν ακολούθησε τις παραδοσιακές πόζες της προσωπογραφίας που αναδεικνύουν την κοινωνική θέση του μοντέλου.
Ο Ντόμπσον παρουσιάζει τον εαυτό του με έναν αέρα καθημερινό. Τα μουσεία γράφουν στο δελτίο Τύπου ότι ο πίνακας «έχει μια ειλικρίνεια και αμεσότητα που αψήφησε τις συμβάσεις της βρετανικής τέχνης του 17ου αιώνα. Ο Ντόμπσον χρησιμοποίησε χρώμα σε μεγάλη ποσότητα για να δημιουργήσει μια σχεδόν μποέμ όψη του εαυτού του, με αχτένιστα μαλλιά και μελαγχολικό βλέμμα, έντονα αντίθετη με την προσεκτικά στημένη κομψότητα των συγχρόνων του».
Ο τενεβρισμός του πορτρέτου θυμίζει έντονα Καραβάτζιο. Το μαύρο πανωφόρι του Ντόμπσον και η λευκή γραβάτα προσθέτουν στις έντονες αντιθέσεις φωτός. Το κεφάλι του, στεφανωμένο από μαύρες μπούκλες, έχει μία ελαφριά κλίση, ενώ το ελαφρώς ανοιχτό στόμα και τα εκφραστικά μάτια δίνουν έναν χαρακτήρα και μία δυναμική διαφορετική από άλλα πορτρέτα της περιόδου, που παρουσίαζαν πιο σφιχτές φιγούρες. Η χρήση του ιμπάστο (χοντρών και εμφανών γραμμών) βρίσκεται επίσης σε αντίθεση με τις ρευστές, εκλεπτυσμένες πινελιές των προκατόχων του όπως ο βαν Ντάυκ.
Άλλες αυτοπροσωπογραφίες
Υπάρχουν δύο επιπρόσθετες αυτοπροσωπογραφίες του Ντόμπσον που έχουν επιβιώσει — αμφότερες σε ιδιωτικές συλλογές. Ο Κόμης του Τζέρσεϋ έχει μία, που βρίσκεται επί του παρόντος σε έκθεση στο Osterley Park and House, Λονδίνο. Αυτή η οβάλ σύνθεση χρονολογείται περί του 1645 με 1646. Πάλι, ο καλλιτέχνης αναπαριστά τον εαυτό του με μαύρο και λευκό, οδηγώντας την προσοχή του θεατή στο διαπεραστικό βλέμμα του. Το ανοικτό στόμα του δίνει μια αίσθηση ότι είναι έτοιμος να μιλήσει. Σε αντίθεση προς τις προηγούμενες αυτοπροσωπογραφίες του, αυτή παίρνει από ένα ύστερο έργο αυτοπροσωπογραφίας του βαν Ντάικ που τώρα βρίσκεται στην κατοχή του NPG.
Η τρίτη αυτοπροσωπογραφία του Ντόμπσον είναι μέρος ομαδικής εικόνας. Ο καλλιτέχνης είναι με τον Νίκολας Λανιέρ και τον Σερ Τσαρλς Κοττερέλ. Ο Ντόμπσον είναι στην μέση αυτής της Βασιλικής τριάδας. Αριστερά είναι ο Λανιέρ, ο Αρχιμουσικός του Βασιλιά, και δεξιά ο Κοττερέλ, ο Τελετάρχης του Βασιλιά. Το έργο εκτίθεται στο Κάστρο Άλνγουκ, την ιδιοκτησία του Δούκα του Νορθάμπερλαντ. Σε αντίθεση με τον βαν Ντάικ, ο Ντόμπσον δεν υπερκολάκεψε τους ευγενείς που παρουσίασε, ασπάστηκε τον ρεαλισμό αντ’ αυτού.
Σε αυτό το έργο, το σακάκι του Λανιέρ πιέζεται από το σώμα του και οι παρειές του είναι κοκκινωπές. Ο ίδιος ο Ντόμπσον απεικονίζεται με διπλό σαγόνι. Φιλόδοξα συμβολικά κλασικά στοιχεία είναι επίσης παρόντα, διαφοροποιώντας το έργο περαιτέρω από τα συνήθη πορτρέτα. Ο τρέχων Δούκας του Νορθάμπερλαντ σχολιάζει ότι αν και ο πίνακας βρίσκεται «σε ένα δωμάτιο με έργα του Καναλέττο, βαν Ντάικ, και Λελύ, … αυτά τα έργα δεν μπορούν να συγκριθούν. Σε προτρέπει, θέλοντας να σε εμπλέξει σε ένα εκτυλισσόμενο δράμα.»
Αυτόν τον Νοέμβριο, η πρώτη αυτοπροσωπογραφία του Ντόμπσον θα εκτεθεί δημόσια στην Tate Britain. Θα εκτεθεί μαζί με ένα πορτρέτο της δεύτερης γυναίκας του Ντόμπσον, Τζούντιθ Σάντερς, που βρισκόταν ήδη στην συλλογή του μουσείου. Αυτά είναι τα πρώτα γνωστά έργα του καλλιτέχνη, και εκτίθονταν μαζί στην αίθουσα Χάουσαμ στον Γιόρκσιρ, Αγγλία, από τουλάχιστον το 1791 έως το 1948 όσο ήταν μέρη της συλλογής της οικογένειας Στρίκλαντ. Η επανένωση των πορτρέτων είναι προσωρινή, καθώς η αυτοπροσωπογραφία του Ντόμπσον θα εκτεθεί στο NPG και θα είναι διαθέσιμη σε άλλα μουσεία ως μέρος της εθνικής συλλογής.
Οι Tate και NPG ελπίζουν να εγείρουν το ενδιαφέρον του κοινού για την καριέρα του Ντόμπσον, και να μπορέσει να γίνει κατανοητή, ως επανόρθωση της αδιαφορίας που υπέστη για πολύ καιρό. Στην πραγματικότητα, αυτή η αδιαφορία μπορεί να έχει αίτιο γεγονότα κατά την διάρκεια της ζωής του Ντόμπσον. Αν και ήταν αναγνωρισμένος από τους Καβαλιέρους, όταν ο βασιλιάς παραδόθηκε και ο Αγγλικός Εμφύλιος Πόλεμος τελείωσε, ο Ντόμπσον έχασε τους χορηγούς του και εξέπεσε σε φτώχεια. Πέθανε σύντομα μετά την επιστροφή στο Λονδίνο, και η καριέρα του κόπηκε νωρίς στα 35.
Η αυτοπροσωπογραφία του Ντόμπσον είναι σημαντική όσον αφορά το είδος της αυτοπροσωπογραφίας και την ιστορία της τέχνης ως όλον. Οι Tate και NPG πέτυχαν κάτι μεγάλο εξασφαλίζοντας αυτό το πολύ σημαντικό κομμάτι Βρετανικής κληρονομιάς για τις μελλοντικές Βρετανικές γενιές.
