Σχολιασμός
Γνωρίζετε ανθρώπους που είναι ες αεί στο παράπονο και δεν μπορούν να νιώσουν χαρούμενοι ό,τι κι αν γίνει; Εγώ γνωρίζω. Μισούν την δουλειά τους. Μισούν το σπίτι τους ή το διαμέρισμά τους. Μισούν το κατάστημα, την τροφή, τον καιρό, την μουσική, τις μηχανές, τους ανθρώπους. Είναι βαθιά πληγωμένοι από κάτι και η τάση να παραπονιούνται για όλα γίνεται μια καθημερινή και ωριαία συνήθεια.
Κατά περίεργο τρόπο, ο πολιτισμός μας μάς εκπαιδεύει γι΄ αυτό. Όλα στις διαφημίσεις και τεχνολογία σήμερα δίνουν την αίσθηση ότι σχεδόν όλα είναι λάθος στην ζωή μας και μπορούν να βελτιωθούν παίρνοντας κάποιο προϊόν. Είναι συνεχές. Ισχύει στα φάρμακα, φυσικά, και στην τεχνολογία. Συχνά οι διαφημίσεις υπονοούν πως οτιδήποτε κάνουμε είναι σπατάλη χρόνου και χρειαζόμαστε κάτι ενδιαφέρον καθώς προχωρούμε προς κάτι άλλο που και αυτό σπαταλά τον χρόνο μας.
Το μήνυμα: Να τελειώνουμε με οτιδήποτε ασχολούμαστε ώστε να περάσουμε στο επόμενο πράγμα, το οποίο επίσης θέλουμε να το τελειώνουμε ώστε να κάνουμε το επόμενο. Είναι μια ατέρμονος δίνη.
Το κυρίαρχο συναίσθημά μας είναι η έλλειψη ικανοποίησης. Όσοι υποστηρίζουν αυτήν την συμπεριφορά λένε ότι τροφοδοτεί την πρόοδο. Εμπνέει τους επιχειρηματίες να βρουν νέους τρόπους να ανταποκριθούν στις ανάγκες μας, δίνοντάς μας μοδάτα αξεσουάρ, εξοικονομώντας μας χρόνο, και ούτω καθεξής.
Η ιδέα είναι ότι όσο περισσότερο ανικανοποίητοι νιώθουμε, τόσο περισσότερα αποκτούμε, και το σημείο της βιομηχανικής και πολιτισμικής προόδου είναι όσο το δυνατόν περισσότεροι να είναι περιτριγυρισμένοι από μηχανηματάκια που εξοικονομούν χρόνο, φαγητά, και φάρμακα που αγοράζουμε.
Αυτό είναι εντάξει, το κατανοώ. Η έλλειψη ικανοποίησης μπορεί να τροφοδοτήσει την φιλοδοξία αν είναι υγιής, αλλά μπορεί να ενσταλάξει μόνιμη θλίψη αν πάρει έναν ανθυγιεινό δρόμο.
Υπάρχει άλλη μια πλευρά στην ιστορία αυτού του θέματος της έλλειψης ικανοποίησης, μία που η μητέρα μου περιέγραφε ως «να είσαι ικανοποιημένος με αυτά που έχεις.» Σημαίνει να είσαι ειλικρινά ευγνώμων για αυτά που έχεις και να θεωρείς τις εργασίες, ανθρώπους, περιβάλλον, και ευλογίες που σε περιβάλλουν ως δώρα προς χρήση επίσης. Να είσαι χαρούμενος ανεξαρτήτως των υλικών σου περιστάσεων σημαίνει πως είσαι πνευματικά υγιής. Χρειάζεται επίσης μεγάλη πειθαρχία.
Ο άδικα όχι τόσο γνωστός Αμερικανός ιστορικός και καλλιτέχνης Έρικ Σλόαν γράφει το ακόλουθο στο βιβλίο του «Αμερικανικό παρελθόν»: «Η ικανοποίηση με τα όσα έχεις ήταν για τον προπάππου κάτι που μάθαινε από πολύ νέος και θυμόταν για όλη του την ζωή.»
«Αλλά τώρα έχει γίνει αμερικανική συνήθεια να είσαι ανικανοποίητος! Αναγνωρίζεται ότι η έλλειψη ικανοποίησης έχει αποτέλεσμα την βελτίωση ή την εφεύρεση κάτι καινούριου, αυτό είναι καλό. Αλλά η ικανοποίηση έχει πλεονεκτήματα επίσης, και δεν θα πρέπει να παραγκωνιστεί.»
Αν δέχεσαι την έλλειψη ικανοποίησης σαν κάτι καλό, αλλάζεις το καλό σου αυτοκίνητο, σπίτι, ενδύματα, ακόμα και φίλους όταν σε ενοχλούν ελαφρώς, αν και είναι όλα εντάξει. Ως αποτέλεσμα, κατέχεις νέα πράγματα και γνωρίζεις ανθρώπους που επίσης τελικά σε κάνουν να μην νιώθεις καλά. Όσοι το κάνουν αυτό απλώς δεν μπορούν να νιώσουν χαρούμενοι. Κάθε δώρο είναι κατώτερο. Κάθε φίλος αποτυχία. Κάθε υλικό αγαθό είναι απογοήτευση. Κάθε δουλειά μια κούραση.
Λίγο υπόβαθρο για το πως οι ίδιοι οι οικονομολόγοι έχουν ενισχύσει αυτήν την συμπεριφορά: Στα τέλη του 19ου αιώνα, ο οικονομολόγος Γουίλιαμ Στάνλεϋ Τζέβονς έγραψε μια πραγματεία για τα οικονομικά που ακολούθησε τις χρηστικές απόψεις του Τζέρεμυ Μπένθαμ. Μέρος αυτού ήταν να παρουσιάσει την ανθρώπινη ικανοποίηση ως ένα θεωρητικά μετρήσιμο πράγμα, μετρούμενο με αυτό που αποκάλεσε «πρακτικά.»
Τα πρακτικά είναι μονάδες πραγμάτων που θέλουμε να βιώσουμε. Η απώλεια πρακτικών είναι αυτό που προσπαθούμε να αποφύγουμε.
Εφάρμοσε αυτό το πράγμα στην εργασία με πληρωμή. Αναζητούμε πρακτικά που έρχονται με χρήματα, αλλά αφήνουμε πρακτικά για να κάνουμε αυτό που χρειάζεται για να τα αποκτήσουμε. Ιδανικά, τα πρακτικά που παίρνουμε υπερβαίνουν αυτά που χάνουμε, και γι΄ αυτό συνεχίζουμε να εργαζόμαστε.
Σε αυτήν την θεωρία, που έγινε ευρέως αποδεκτή, η εργασία θεωρείται πάντα ένα βλαβερό υποπροϊόν. Θα το μάθετε αυτό σε κάθε εισαγωγικό κείμενο μικροοικονομικών. Είναι ένας τρόπος να πουν ότι όλη η δουλειά είναι τελικά μια απογοήτευση, κάτι που κάνουμε μόνο για να πάρουμε τα λεφτά που χρειαζόμαστε για να αγοράσουμε άλλα πράγματα.
Υπάρχει μια ανταλλαγή εργασίας/ελεύθερου χρόνου: Εργαζόμαστε περισσότερο για να αγοράσουμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο, ακόμα κι αν ο ελεύθερος χρόνος αγοράζεται με χρήματα που χάνουμε με την άρνηση εργασίας. Όλο αυτό φτιάχνει μια φαινομενικά εκπληκτική και ταυτολογική θεωρία. Ταιριάζει καλά σε ένα μοντέλο και σε ένα γράφημα, και δίνει την ψευδαίσθηση της κατανόησης των πραγμάτων.
Υπάρχει ένα πρόβλημα: Πιθανότατα δεν είναι αλήθεια, ή ακριβέστερα, δεν είναι αλήθεια σε κάθε ή στις περισσότερες περιπτώσεις. Η ίδια η γλώσσα είναι πρόβλημα. Δίνει μια αίσθηση ότι θα πρέπει πάντα να βρίσκουμε την δουλειά απογοητευτική, κάτι για να υπομένουμε αλλά ποτέ να μην το χαιρόμαστε. Αυτό γέννησε μια φράση που με εκνευρίζει πολύ: η ισορροπία εργασίας/ζωής. Αυτό υποτίθεται ότι όλοι αναζητούν.
Αλλά εξετάσετε τις υποθέσεις πίσω από αυτό. Είναι μια αυστηρή διχοτομία: Το ένα γίνεται εις βάρος του άλλου. Η χρήση του όρου «ζωή» εδώ τίθεται σε αντίθεση προς τον όρο «δουλειά», σαν να μην μπορείς να βιώσεις και τα δύο την ίδια στιγμή. Η ζωή είναι οκνηρή και ευχάριστη, η δουλειά είναι σκληρή και άσχημη.
Σας ορκίζομαι ότι αν σκέφτεστε έτσι, ζείτε μια δυστυχισμένη ζωή. Θα εκνευρίζετε τους εργοδότες σας ή τις αμοιβόμενες εργασίες σας και θα νιώθετε μόνο απογοήτευση στην ζωή.
Θέτοντάς το έτσι, η θεωρία είναι παράλογη. Ξυπνάμε για να δουλέψουμε. Δουλεύουμε για να κάνουμε καφέ, δουλεύουμε για να κάνουμε ντουζ, για να ντυθούμε, να καθαριστούμε, για να πάμε στο γραφείο, δουλεύουμε και στο γραφείο, δουλεύουμε σε κοινωνικές δοσοληψίες για να είμαστε γοητευτικοί και ενδιαφέροντες, δουλεύουμε για να μάθουμε πράγματα τις ώρες που έχουμε άδεια, δουλεύουμε για να προετοιμάσουμε πάρτι δείπνου, δουλεύουμε για να καθαρίσουμε αφότου φύγουν οι επισκέπτες, και ούτω καθεξής. Η ζωή είναι δουλειά, και η δουλειά είναι ζωή. Η τελείως παράλογη ιδέα της «εξισορρόπησής» τους είναι μια κακή δικαιολογία για οκνηρία και για κακή εργασία.
Υπάρχει κάτι ακόμα λάθος με την θεωρία αυτή: η ιδέα ότι ο μόνος λόγος για την δουλειά είναι να κερδίζεις χρήματα, και ότι περισσότερα χρήματα σημαίνουν περισσότερο κίνητρο. Κάθε εργοδότης θα σας πει ότι αυτό δεν ισχύει. Ένας οκνηρός εργαζόμενος θα γίνει χειρότερος μετά από αύξηση, όχι καλύτερος, επειδή επιβραβεύτηκε για κακής ποιότητας δουλειά.
Οι πραγματικά σπουδαία εργαζόμενοι δεν έχουν κίνητρο τα χρήματα αλλά μια εσωτερική επιθυμία να επιτύχουν. Είναι οραματιστές ερωτευμένοι με αυτό που κάνουν.
Αυτοί οι άνθρωποι δεν νιώθουν ανικανοποίητοι εκτός ίσως από την δική τους δουλειά, και προσπαθούν να τα πάνε καλύτερα. Αλλά ικανοποιούνται με τις ευκαιρίες που τους έχουν δοθεί. Δεν είναι άπληστοι για υλικό κέρδος, τους ενθουσιάζει ότι πληρώνονται για να κάνουν κάτι που αγαπούν. Στην εμπειρία μου, είναι ακριβώς αυτοί που τελικά παίρνουν αυξήσεις και ζουν καλύτερα, όχι επειδή είναι πλουσιότεροι αλλά επειδή νιώθουν χαρούμενοι.
Αυτή η ιδέα ότι χρειάζεται να κάνουμε μια προσπάθεια για να είμαστε ικανοποιημένοι είναι συναρπαστική επειδή υποπτεύομαι ότι είναι σπάνια σήμερα. Να είσαι ευχαριστημένος με τα όσα έχεις ετοιμάζει τον δρόμο για την ευτυχία, την ασφάλεια, την αυτοπεποίθηση, και μια ευχάριστη συμπεριφορά που εμπνέει τους άλλους προς το ίδιο. Οι άλλοι έλκονται από αυτούς που φαίνεται να τα έχουν όλα μαζί. Και αυτοί που μπορούν να διατηρήσουν μια αίσθηση ικανοποίησης ακόμα και σε καταστάσεις υψηλής πίεσης, ακόμα και όταν όλα φαίνεται να πηγαίνουν λάθος, σίγουρα κερδίζουν τον σεβασμό των άλλων.
Σκεφτείτε τον Ίλον Μασκ. Πιστεύετε ότι έχει κίνητρο τα χρήματα; Όχι. Έχει $350 δισεκατομμύρια. Χρησιμοποιεί μετρικά του χρήματος ως σημεία για μια δουλειά που έγινε καλά, όχι ως κίνητρα για έμπνευση. Είναι οραματιστής, και αυτό ίσχυε όταν ήταν φτωχός επίσης. Τα χρήματα είναι ένα παράγωγο και όχι ένας σκοπός στην άποψή του.
Ακόμα κι αν δεν σας αρέσει, είναι ένα καλό παράδειγμα. Πλούσιος ή φτωχός, είναι ικανοποιημένος με την ζωή του γενικά και νιώθει άσχημα μόνο όταν σκέφτεται ότι θα μπορούσε να κάνει καλύτερη δουλειά.
Δεν είναι μόνο ο Μασκ. Σκεφτείτε έναν οποιονδήποτε αγρότη που γνωρίζετε που ξυπνά νωρίς για να κάνει τις ίδιες κοπιαστικές εργασίες ξανά και ξανά. Θεωρεί αυτές τις εργασίες όχι σκληρές αλλά μάλλον μέρος της διαδικασίας μιας καλής ζωής, κάτι για να κάνει ώστε να βρει ικανοποίηση σε αυτό που προορίζεται να κάνει. Κάθε καλός εργαζόμενος έχει την ίδια άποψη—όχι παράπονο αλλά χαρά στο να κάνεις κάτι.
Αυτό εννοούσε η μητέρα μου όταν μου είπε να είμαι πιο ικανοποιημένος με όσα έχω. Είχαμε μόνο ένα αυτοκίνητο στην οικογένεια όταν μεγάλωνα. Όταν οι φίλοι μου με κορόιδευαν γι΄ αυτό, αυτή απλώς έλεγε ότι θα πρέπει να είμαστε ευγνώμονες για όσα έχουμε και χωρίς φθόνο για άλλους. Έτσι με εκπαίδευσε. Ζούσε πάντα έτσι.
Ο φθόνος είναι ένα πικρό συναίσθημα που οδηγεί σε μια δυστυχή ζωή επειδή δεν μπορεί να ικανοποιηθεί ποτέ πλήρως. Είναι δρόμος αρετής να είμαστε ικανοποιημένοι σε οποιαδήποτε υλική θέση βρισκόμαστε. Είναι επίσης και ένα νοητικό πλαίσιο κοινό σε αυτούς που είναι οι πιο επιτυχημένοι και οι πιο χαρούμενοι. Αλλά το να είμαστε έτσι είναι σε αντίθεση με τον σημερινό πολιτισμό, που έχει εμποτιστεί με μηνύματα ότι πρέπει συνέχεια να παραπονιέσαι, να είσαι απογοητευμένος, και ανικανοποίητος.
