Η Φλαμανδή ζωγράφος του 17ου αιώνα Μικαελίνα Βωτιέ (Michaelina Wautier, περ. 1614-1689) ήταν μία από τις μεγαλύτερες μπαρόκ καλλιτέχνιδες, παρόλο που τα έργα της έπεσαν στη λήθη για αιώνες μετά το θάνατό της.
Όσα σώθηκαν συχνά αποδίδονταν λανθασμένα σε άλλους καλλιτέχνες, όπως τον Άντονι βαν Ντάικ, τους μαθητές του Ρούμπενς και τον αδελφό της, τον καλλιτέχνη Σαρλ Βωτιέ (1609-1703). Ωστόσο, στα τέλη του 20ού αιώνα, νέες έρευνες αποκάλυψαν το έργο της.
Το 2018, διοργανώθηκε στην Αμβέρσα έκθεση που παρουσίασε για πρώτη φορά το έργο της στο κοινό, κερδίζοντας τον τίτλο της «πιο συναρπαστικής ανακάλυψης της τελευταίας δεκαετίας στην ιστορία της τέχνης». Τώρα, οι πίνακες της Βωτιέ παρουσιάζονται σε μία ιστορική έκθεση με τίτλο «Μικαελίνα Βωτιέ, ζωγράφος», στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης.
Η έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 22 Φεβρουαρίου 2026, συγκεντρώνει σχεδόν όλα τα γνωστά έργα της Βωτιέ: 29 πίνακες και ένα σχέδιο της, δάνεια από διεθνή μουσεία και ιδιωτικούς συλλέκτες. Μια έκδοση της έκθεσης θα είναι ανοιχτή στο Royal Academy of Arts στο Λονδίνο από τις 27 Μαρτίου 2025 έως τις 21 Ιουνίου 2026. Τα έργα της έκθεσης είναι μια απόδειξη του καλλιτεχνικού εύρους της Βωτιέ: νεκρές φύσεις με λουλούδια, πορτρέτα και ιστορική ζωγραφική.
Παραδοσιακά, η ιστορική ζωγραφική, το πιο διάσημο καλλιτεχνικό θέμα, ήταν προνόμιο των ανδρών καλλιτεχνών. Για τις γυναίκες θεωρούνταν αποδεκτό να επικεντρώνονται σε ένα μόνο είδος, είτε σε μικρής κλίμακας νεκρές φύσεις είτε σε πορτρέτα. Ωστόσο, η Βωτιέ δείχνει επιδεξιότητα σε πολλά είδη, ακόμα και σε μεγάλου μεγέθους θρησκευτικούς και μυθολογικούς καμβάδες. Το μνημειώδες έργο της «Ο θρίαμβος του Βάκχου» είναι ένα από τα σημαντικότερα της μόνιμης συλλογής του Kunsthistorisches Museum.
«Invenit et fecit»
Υπάρχουν λίγα σωζόμενα αρχεία σχετικά με τη ζωή και την καριέρα της Μικελίνας Βωυτιέ, αλλά κανένα από το ίδιο της το χέρι. Οι ιστορικοί τέχνης εικάζουν ότι γεννήθηκε γύρω στα 1614 στο Μονς, μέρος του σημερινού Βελγίου. Λεπτομέρειες σχετικά με την εκπαίδευσή της παραμένουν άγνωστες. Οι πινελιές της, οι αναφορές της στην αρχαιότητα και οι πλούσιες λεπτομέρειες υποδηλώνουν ότι είχε πρόσβαση σε ακαδημαϊκούς πόρους και ήταν εξοικειωμένη με σημαντικά έργα Φλαμανδών αλλά και Ιταλών συναδέλφων της. Είναι πιθανό να συνόδευσε τον αδελφό της σε ένα εκπαιδευτικό ταξίδι στην Ιταλία.
Κάποια στιγμή, τα δύο αδέλφια μετακόμισαν στις Βρυξέλλες. Ζούσαν μαζί σε ένα σπίτι και πιθανότατα μοιράζονταν ένα εργαστήριο. Και οι δύο ήταν επιτυχημένοι καλλιτέχνες και μεταξύ των κορυφαίων ζωγράφων της πόλης που τους υιοθέτησε. Προστάτης τους ήταν ο αρχιδούκας Λεοπόλδος Βίλχελμ, κυβερνήτης των Ισπανικών Κάτω Χωρών. Γνωστός για τη συλλογή έργων τέχνης του, κατείχε τέσσερα έργα της Μικαελίνας, μεταξύ των οποίων και το «Ο θρίαμβος του Βάκχου», σύμφωνα με έναν κατάλογο του 1659.
Το όνομα της Μικαελίνας ήταν Μισέλ, αλλά στην καριέρα της χρησιμοποιούσε τη λατινική εκδοχή του ονόματός της, ίσως για να τονίσει την πολυμάθειά της. Σε δύο πίνακες, προσέθεσε τη φράση «invenit et fecit», που σημαίνει «επινοήθηκε και εκτελέστηκε», στην υπογραφή της. Στην αυτοπροσωπογραφία της (περ. 1650), απεικονίζει τον εαυτό της καθισμένο σε ένα καβαλέτο και κρατώντας μια παλέτα και πινέλα – τα εργαλεία του επαγγέλματός της. Εκπέμποντας αυτοπεποίθηση, κοιτάζει κατευθείαν τον θεατή.
Προσωπογραφίες και θρησκεία
Η πρώτη αίθουσα της έκθεσης στο Kunsthistorisches περιλαμβάνει πίνακες με βιβλικά θέματα. Ένα σημαντικό έργο είναι η «Εκπαίδευση της Παναγίας» του 1656. Περιλαμβάνει την πιο εκτενή υπογραφή της (στο βάθρο της στήλης), ίσως ως απόδειξη της εκτίμησης που είχε για τον συγκεκριμένο πίνακα, που αναδεικνύει τη δεξιοτεχνία της στον χειρισμό του φωτός και της σκιάς. Ένας άλλος πίνακας της ίδιας ενότητας, με τίτλο «Δύο κορίτσια ως Αγίες Αγνή και Δωροθέα», ζωγραφίστηκε περίπου το ίδιο έτος και αποκαλύπτει το ταλέντο και την αγάπη της για τη χρήση ζωντανών χρωμάτων.
Η δεύτερη αίθουσα φιλοξενεί τις προσωπογραφίες που φιλοτέχνησε. Ένα εξαιρετικό δείγμα είναι το «Πορτρέτο του Μαρτίνο Μαρτίνι», του 1654.
Ο Μαρτίνι ήταν ένας Ιταλός Ιησουίτης ιεραπόστολος, λόγιος και χαρτογράφος, διάσημος για τη δημιουργία του πρώτου τυπωμένου άτλαντα της Κίνας, τον οποίο αφιέρωσε στον αρχιδούκα Λεοπόλδο Βίλχελμ. Ήταν ασυνήθιστο για έναν άνδρα της θέσης του να ζωγραφίσει το πορτρέτο του μια γυναίκα. Η Βωτιέ απεικονίζει τον Μαρτίνι με κινεζική αυλική ενδυμασία μαντσουριανής μόδας. Στην επάνω δεξιά γωνία του καμβά, το όνομα του μοντέλου είναι γραμμένο τόσο στα κινέζικα όσο και στην αντίστοιχη λατινική μεταγραφή. Το πρόσωπο του Μαρτίνι είναι ζωγραφισμένο με ευρείες πινελιές και αντανακλά ένα από τα ιδιαίτερα ταλέντα της Βαουτιέ: την ικανότητά της να παρατηρεί και να αποκαλύπτει την ψυχολογία του μοντέλου.
Αλληγορίες και vanitas
Σημαντικό μέρος της έκθεσης είναι η διάσημη σειρά της Βωτιέ «Οι πέντε αισθήσεις», του 1650. Για πρώτη φορά εκτίθεται ολόκληρη η σειρά στην Ευρώπη. Κάθε έργο — «Όραση», «Ακοή», «Όσφρηση», «Γεύση», «Αφή» — απεικονίζει διαφορετικά αγόρια που εκτελούν καθημερινές δραστηριότητες. Αυτές οι φυσιοκρατικές σκηνές της παιδικής ηλικίας αποδίδονται με χιούμορ, ευαισθησία και οξυδερκή παρατήρηση.
Συνήθως, οι αλληγορίες των αισθήσεων είχαν ως πρωταγωνιστές εξιδανικευμένες γυναίκες. Χρησιμοποιώντας αγόρια, η καλλιτέχνις έκανε αυτό το θέμα δικό της: ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της εξαιρετικής της παραγωγής.
Ακόμη και οι νεκρές φύσεις με λουλούδια της είναι μοναδικές. Το πολύχρωμο «Στεφάνι λουλουδιών με πεταλούδα» από το 1652 είναι ένα από τα δύο σωζόμενα έργα της σε αυτό το είδος. Η επιδεξιότητά της στην απεικόνιση λεπτομερών και ποικίλων λουλουδιών οδηγεί τους μελετητές να πιστεύουν ότι πρέπει να έχει ζωγραφίσει και άλλα έργα με άνθη. Ο συγκεκριμένος πίνακας απεικονίζει μια γιρλάντα κρεμασμένη ανάμεσα σε δύο κρανία βοοειδών. Αυτό το μοτίβο μπορεί να ανιχνευθεί στην αρχαία ρωμαϊκή γλυπτική και αποτελεί ένα ακόμη δείγμα της κλασικής εκπαίδευσης (;) της Βωτιέ.
Ο πίνακας «Δύο αγόρια που κάνουν σαπουνόφουσκες», που χρονολογείται γύρω στα 1650-1655 και είναι δάνειο από το Μουσείο Τέχνης του Σηάτλ (SAM), ανήκει στο είδος των vanitas, των έργων που θυμίζουν το εύθραυστο και εφήμερο της ζωής. Οι φούσκες, που μπορεί να σκάσουν ανά πάσα στιγμή, μαζί με το σβησμένο κερί και την κλεψύδρα στο φόντο, αποτελούν αναφορά στην παροδικότητα της ύπαρξής μας.
Το SAM γράφει ότι «το ανοιχτό βιβλίο και το μισοκρυμμένο μουσικό όργανο μπορεί να αναφέρονται στην ιδέα ότι η τέχνη υπερβαίνει τη ζωή, κάτι που φυσικά είναι μέρος του νοήματος του ίδιου του πίνακα».
