Οι ειδικοί της τέχνης παραμένουν μπερδεμένοι από ένα τέμπλο του 16ου αιώνα με τίτλο «Η Παναγία με το Βρέφος και τους Αγίους Λουδοβίκο και Μαργαρίτα».
Η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου απέκτησε πρόσφατα το θρησκευτικό έργο για 16,4 εκατομμύρια λίρες (περίπου 21,7 εκατομμύρια δολάρια). Οι Αμερικανοί Φίλοι της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου συνέβαλαν στη χρηματοδότηση της απόκτησης.
Το κοινό θα μπορεί να δει το τέμπλο για πρώτη φορά μετά από πάνω από 60 χρόνια, όταν η πινακοθήκη θα το εκθέσει από τις 10 Μαΐου. Θα μάθουν επίσης μερικά από τα εκπληκτικά στοιχεία του έργου που εξηγούν γιατί ο καλλιτέχνης του παραμένει μυστήριο.
Το τέμπλο
Ο καλλιτέχνης απεικόνισε έναν υπαίθριο ναό, με τον βασιλιά της Γαλλίας Άγιο Λουδοβίκο, την Αγία Μαργαρίτα και δύο αγγέλους μουσικούς να πλαισιώνουν την ενθρονισμένη Παναγία και τον Χριστό.
Η Παναγία είναι γεμάτη χάρη. Είναι ντυμένη στα κόκκινα, συμβολίζοντας την ταπεινότητα και την γήινη παρουσία της. Κρατάει απαλά ένα λουλούδι ανάμεσα στον αντίχειρα και τον δείκτη της. Ο Χριστός κάθεται στην αγκαλιά της, παίζοντας με μια καρδερίνα, ένα κοινό κατοικίδιο στον Μεσαίωνα και ένα καλλιτεχνικό μοτίβο που συμβολίζει την καρδερίνα που έβγαλε ένα αγκάθι από το αγκάθινο στεφάνι του Χριστού στον Γολγοθά.
Ο Άγιος Λουδοβίκος φαίνεται ρεαλιστικός. Θα μπορούσε σχεδόν να είναι το πορτρέτο του. Φοράει μπλε ρόμπες κεντημένες με χρυσά εμβλήματα fleur-de-lis και το κολάρο του Τάγματος του Αγίου Μιχαήλ, ενός γαλλικού δυναστικού τάγματος ιπποτισμού.
Η ευσεβής Αγία Μαργαρίτα ανεβαίνει από το στομάχι του δράκου, ο οποίος την κατάπιε. Τόσο η στάση της όσο και το πολυτελές φόρεμά της κρύβουν την τρομακτική της δοκιμασία. Κρατάει έναν σταυρό στολισμένο με πολύτιμους λίθους, που ίσως συμβολίζει την πίστη της και το σημείο του σταυρού που έκανε και της επέτρεψε τη θαυματουργή διαφυγή.
Ο άγγελος δίπλα στον Άγιο Λουδοβίκο παίζει άρπα, ο άλλος κρατάει ένα βιβλίο ύμνων ανοιχτό στο “Ave regina caelorum, Mater regis angelorum” (“Χαίρε, βασίλισσα των ουρανών, Μητέρα του βασιλιά των αγγέλων.”). Ο ζωγράφος απέδωσε καλλιτεχνικές και όχι ακριβείς μουσικές σημειώσεις για την παρτιτούρα.
Ιδιαίτερες λεπτομέρειες
Ο καλλιτέχνης απέδωσε επιδέξια εξαιρετικές λεπτομέρειες: τους διπλούς κόμπους στην αλυσίδα του Αγίου Λουδοβίκου, τα πετράδια στον σταυρό της Αγίας Μαργαρίτας και το φως του ήλιου που περνάει κοντά στην παρειά της.
Συμπεριέλαβε επίσης ασυνήθιστα στοιχεία. Οι φιγούρες στο σκήπτρο του Αγίου Λουδοβίκου μπορεί να συμβολίζουν την Τελική Κρίση, ένα περίεργο θέμα για τη μεταλλοτεχνία εκείνη την εποχή. Το χτένισμα με πούλιες της Αγίας Μαργαρίτας, το στέμμα της με μαργαρίτες και το πουλί είναι όλα ασυνήθιστα. Το πουλί θα μπορούσε να αναφέρεται στο πουλί που κατέβηκε από τον ουρανό για να στεφανώσει τη Μαργαρίτα στον «Χρυσό Θρύλο», μια συλλογή 153 αγιογραφιών που γράφτηκαν από τον Ιταλό χρονικογράφο και αρχιεπίσκοπο της Γένοβας Ιάκωβο ντε Βορατζίνε μεταξύ 1250 και 1280.
Φυσικά, το τέμπλο αφθονεί με βιβλικές αναφορές. Στα κιονόκρανα του υπαίθριου ναού είναι σκαλισμένα επεισόδια από την Παλαιά Διαθήκη: Αδάμ και Εύα, Κάιν και Άβελ, Τα Σταφύλια της Χαναάν και Η Μέθη του Νώε. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα σκληρά ξύλινα σκαλοπάτια και οι κεφαλές των καρφιών που οδηγούν στην ενθρονισμένη Παναγία και το Βρέφος. Μπορεί να συμβολίζουν τη σταύρωση του Χριστού. Σύμφωνα με την πινακοθήκη, «Δεν έχει διασωθεί κανένα άλλο παράδειγμα τέτοιας απεικόνισης».
Κατανόηση του τέμπλου
Το τέμπλο αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1602, στο Αβαείο Ντρόνγκεν στη Γάνδη, στο σημερινό Βέλγιο. Δεν είναι βέβαιο εάν το τέμπλο παραγγέλθηκε για το αβαείο, αλλά υπάρχουν αρκετές εντυπωσιακές συνδέσεις: Το οικόσημο του μοναστηριού περιλαμβάνει το άνθος και έναν κύκνο (ο οποίος είναι ζωγραφισμένος σε δεξιό κίονα). Επιπλέον, το 1608, οι μοναχοί καθαγίασαν το τέμπλο του αβαείου, αφιερωμένο στην Παναγία και την Αγία Μαργαρίτα.
Οι ειδικοί πιστεύουν ότι ένας Γάλλος ή Φλαμανδός καλλιτέχνης ζωγράφισε το έργο γύρω στο 1510. Υποστηρίζουν την απόδοση του Φλαμανδού καλλιτέχνη επειδή το ξύλο βελανιδιάς για το πάνελ προερχόταν από την περιοχή της Βαλτικής. Οι Γάλλοι καλλιτέχνες προτιμούσαν να ζωγραφίζουν σε τοπικά ξύλινα πάνελ. Σύμφωνα με την γκαλερί, «Η συνολική εκκεντρικότητα του πάνελ και τα δραματικά πρόσωπα των αγίων και των αγγέλων θυμίζουν το πρώιμο έργο του Γιαν Γκόσσερτ (ενεργός 1508· πέθανε το 1532). … Η σύνθεση και η ευέλικτη εκτέλεση — εναλλαγή ομαλών ζωγραφισμένων περιοχών και λεπτομερειών με πιο δυναμικά περάσματα — αποτίουν επίσης φόρο τιμής στην ολλανδική παράδοση του Γιαν βαν Άυκ (ενεργός 1422· πέθανε το 1441) και του Χούγκο βαν ντερ Γκος (ενεργός 1467· πέθανε το 1482). Η συνολική αίσθηση πλαστικότητας, μνημειακότητας και έντονων σκιών θυμίζουν το έργο Γάλλων ζωγράφων όπως ο Ζαν Χέυ (δάσκαλος του Μουλέν) (ενεργός 1482· πέθανε μετά το 1504.)»
Το ποιος ζωγράφισε το τέμπλο παραμένει προς το παρόν μυστήριο. Για τους λάτρεις της τέχνης και τους πιστούς, είναι, με κάθε βεβαιότητα, ένα ένδοξο θρησκευτικό έργο.
«Η Παναγία με το Βρέφος και τους Αγίους Λουδοβίκο και Μαργαρίτα» θα εκτεθεί στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου από τις 10 Μαΐου. Για να μάθετε περισσότερα, επισκεφθείτε το NationalGallery.org.uk
