Οι ειδικοί της τέχνης παραμένουν μπερδεμένοι από ένα τέμπλο του 16ου αιώνα με τίτλο «Η Παναγία βρεφοκρατούσα, με τους Αγίους Λουδοβίκο και Μαργαρίτα».
Η Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου απέκτησε πρόσφατα το θρησκευτικό έργο για 16,4 εκατομμύρια λίρες (περίπου 19,5 εκατομμύρια ευρώ). Οι Αμερικανοί Φίλοι της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου συνέβαλαν στη χρηματοδότηση της απόκτησης.
Το κοινό μπορεί πλέον να δει το τέμπλο, για πρώτη φορά μετά από περισσότερα από 60 χρόνια, καθώς εκτίθεται από τις 10 Μαΐου, και να μάθει ορισμένα στοιχεία που εξηγούν γιατί παραμένει άγνωστη η ταυτότητα του καλλιτέχνη που το ζωγράφισε.
Το τέμπλο
Ο ζωγράφος απεικόνισε έναν υπαίθριο ναό, με τον βασιλιά της Γαλλίας Άγιο Λουδοβίκο, την Αγία Μαργαρίτα και δύο αγγέλους που παίζουν μουσική να πλαισιώνουν την ενθρονισμένη Παναγία βρεφοκρατούσα.
Η Παναγία είναι γεμάτη χάρη. Είναι ντυμένη στα κόκκινα, συμβολίζοντας την ταπεινότητα και τη γήινη παρουσία της. Κρατά απαλά ένα λουλούδι ανάμεσα στον αντίχειρα και τον δείκτη της. Ο Χριστός κάθεται στην αγκαλιά της, παίζοντας με μια καρδερίνα, ένα κατοικίδιο κοινό τον Μεσαίωνα, αλλά και παραπομπή στην καρδερίνα που έβγαλε ένα αγκάθι από το ακάνθινο στεφάνι του Χριστού στον Γολγοθά.
Ο Άγιος Λουδοβίκος είναι ρεαλιστικά δοσμένος, σαν να πρόκειται για το πορτρέτο του. Φοράει μπλε κάπα κεντημένη με χρυσούς κρίνους και το κολάρο του Τάγματος του Αγίου Μιχαήλ, ενός γαλλικού δυναστικού τάγματος Ιπποτών.
Η ευσεβής Αγία Μαργαρίτα ανεβαίνει από το στομάχι του δράκου, ο οποίος την κατάπιε. Ούτε η γαλήνια στάση της ούτε το πολυτελές φόρεμά της θυμίζουν την τρομακτική της δοκιμασία. Κρατάει έναν σταυρό στολισμένο με πολύτιμους λίθους, που συμβολίζει την πίστη της και το σημείο του σταυρού που έκανε και της επέτρεψε τη θαυματουργή διαφυγή.
Ο άγγελος δίπλα στον Άγιο Λουδοβίκο παίζει άρπα, ο άλλος κρατάει ένα βιβλίο ύμνων ανοιχτό στο «Ave regina caelorum, Mater regis angelorum» («Χαίρε, βασίλισσα των ουρανών, Μητέρα του βασιλιά των αγγέλων»). Ο ζωγράφος απέδωσε καλλιτεχνικά και όχι με ακρίβεια τις μουσικές σημειώσεις της παρτιτούρας.
Ιδιαίτερες λεπτομέρειες
Ιδιαίτερη προσοχή στη λεπτομέρεια έχει δοθεί στους διπλούς κόμπους της αλυσίδας του Αγίου Λουδοβίκου, στα πετράδια του σταυρού της Αγίας Μαργαρίτας και στο φως του ήλιου που λούζει το μάγουλό της.
Εκτός από τα γνωστά σύμβολα, όμως, υπάρχουν και ορισμένα ασυνήθιστα στοιχεία, όπως οι μορφές στο σκήπτρο του Αγίου Λουδοβίκου, που μπορεί να συμβολίζουν την Τελική Κρίση – θέμα ασυνήθιστο για τη μεταλλοτεχνία εκείνης της εποχής. Το χτένισμα και το φιλέ με τις πούλιες της Αγίας Μαργαρίτας, το στέμμα της με τις μαργαρίτες, το πουλί που κάθεται στον ώμο της, είναι όλα ασυνήθιστα. Το πουλί θα μπορούσε να αποτελεί αναφορά στο πουλί που κατέβηκε από τον ουρανό για να στεφανώσει τη Μαργαρίτα στον «Χρυσό Θρύλο», μια συλλογή 153 αγιογραφιών που γράφτηκαν από τον Ιταλό χρονικογράφο και αρχιεπίσκοπο της Γένοβας Ιάκωβο ντε Βορατζίνε μεταξύ 1250 και 1280.
Φυσικά, αφθονούν οι βιβλικές αναφορές: στα κιονόκρανα του υπαίθριου ναού είναι σκαλισμένα επεισόδια από την Παλαιά Διαθήκη (Αδάμ και Εύα, Κάιν και Άβελ, τα Σταφύλια της Χαναάν και η Μέθη του Νώε). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα σκληρά ξύλινα σκαλοπάτια και οι κεφαλές των καρφιών που οδηγούν στην ενθρονισμένη Παναγία και το Βρέφος, τα οποία μπορεί να συμβολίζουν τη σταύρωση του Χριστού. Σύμφωνα με την πινακοθήκη, «δεν έχει διασωθεί κανένα άλλο δείγμα τέτοιας απεικόνισης».
Κατανόηση του τέμπλου
Το τέμπλο αναφέρθηκε για πρώτη φορά το 1602, στο Αββαείο Ντρόνγκεν στη Γάνδη, στο σημερινό Βέλγιο. Δεν είναι βέβαιο εάν το τέμπλο προοριζόταν για το αββαείο, αλλά υπάρχουν αρκετές εντυπωσιακές συνδέσεις, όπως το άνθος που είναι ζωγραφισμένο σε έναν από τους κίονες δεξιά, το οποίο είναι ένα από τα εμβλήματα του οικοσήμου του μοναστηριού, μαζί με έναν κύκνο. Επιπλέον, το 1608, οι μοναχοί καθαγίασαν το τέμπλο του αββαείου, αφιερωμένο στην Παναγία και την Αγία Μαργαρίτα.
Οι ειδικοί πιστεύουν ότι ένας Γάλλος ή Φλαμανδός καλλιτέχνης ζωγράφισε το έργο γύρω στο 1510. Ο λόγος που αποδίδουν την πατρότητα του έργου σε Φλαμανδό είναι επειδή το ξύλο βελανιδιάς για το πάνελ προερχόταν από την περιοχή της Βαλτικής. Οι Γάλλοι καλλιτέχνες προτιμούσαν να ζωγραφίζουν σε πάνελ από ντόπιο ξύλο. Σύμφωνα με την γκαλερί, «η συνολική εκκεντρικότητα του πάνελ και τα δραματικά πρόσωπα των αγίων και των αγγέλων θυμίζουν το πρώιμο έργο του Γιαν Γκόσσερτ (Jan Gossaert, 1478-1532). […] Η σύνθεση και η ευέλικτη εκτέλεση, με την εναλλαγή ομαλά ζωγραφισμένων περιοχών και λεπτομερειών με πιο δυναμικά περάσματα, αποτίνουν επίσης φόρο τιμής στην ολλανδική παράδοση του Γιαν βαν Άυκ (Jan van Eyck, 1390-1441) και του Ούγου βαν ντερ Γκους (Hugo van der Goes, περ. 1430-1482). Όμως, η συνολική αίσθηση πλαστικότητας, μνημειακότητας και έντονης φωτοσκίασης θυμίζει το έργο Γάλλων ζωγράφων όπως ο Ζαν Χέυ (Jean Hey, περ. 1475-15045), δασκάλου του Μουλέν.»
Το ποιος ζωγράφισε το τέμπλο παραμένει προς το παρόν μυστήριο. Για τους λάτρεις της τέχνης και τους πιστούς, είναι, με κάθε βεβαιότητα, ένα ένδοξο θρησκευτικό έργο.
«Η Παναγία με το Βρέφος και τους Αγίους Λουδοβίκο και Μαργαρίτα» εκτίθεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου από τις 10 Μαΐου. Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε το NationalGallery.org.uk
