Μέσα από αυτή τη σειρά άρθρων για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο επικό ποίημα του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος» εξετάζονται και οι διαβολικές μέθοδοι που χρησιμοποιεί ο Σατανάς προκειμένου να εκδικηθεί τον Θεό. Στο τελευταίο άρθρο (μέρος στ΄) είδαμε ότι, μετά από μια σύντομη αλλά δύσκολη εσωτερική πάλη, ο Σατανάς παίρνει την οριστική απόφαση να συνεχίσει να αψηφά τον Θεό και συνεχίζει τον δρόμο του προς τον Κήπο της Εδέμ. Τον βρίσκει περιτριγυρισμένο από φουντωτή βλάστηση, που σαν φράχτης εμποδίζει τα διάφορα πλάσματα να μπαίνουν ή να βγαίνουν – όλα, εκτός από τον Σατανά.
Ο Μίλτον ξεκινά έτσι:
«Ψηλά υψώνουνταν ο πράσινος του Παραδείσου φράχτης…
Να σκαρφαλώσει τώρα έπρεπε στο ύψωμα τ’ απότομο επάνω
Κι ο Σατανάς ανέβαινε σιγά, γιομάτος σκέψεις…
Να μπει ευπρεπώς από την είσοδο δεν το καταδεχόταν,
Μ’ ένα πηδηματάκι υπερπήδησε τα εμπόδια,
Τον λόφο, τον τοίχο τον πανύψηλο, τον κάθετο και μέσα
Προσγειώθηκε ανάλαφρος στα πόδια του επάνω…»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)
Ο Σατανάς βαρύνεται ακόμα από τον εσωτερικό του διάλογο: είναι βαρύς και σκεπτικός. Βλέποντας να ορθώνεται μπροστά του ένας φράκτης που τον εμποδίζει να προχωρήσει, τον πηδά με ευκολία και προσγειώνεται ανάλαφρα στα πόδια του.
Ο Ντορέ δείχνει τον Σατανά καθισμένο στην κορυφή του «απότομου, άγριου λόφου», να παρατηρεί σκυμμένος τον Κήπο της Εδέμ που απλώνεται ως το βάθος του ορίζοντα. Η μορφή του χάνεται σχεδόν στο τοπίο, μοιάζει να αποτελεί μέρος του, θυμίζοντάς μας τη χαμαιλεοντική, απατηλή φύση του. Οι ακτίνες φωτός που διαχέονται στον ουρανό υπονοούν τη θεϊκή έμπνευση που έδωσε ζωή στον ουράνιο αυτόν κήπο, γεμίζοντας το επάνω μέρος της σύνθεσης και οδηγώντας τη ματιά μας προς την πλούσια βλάστηση που βρίσκεται στο κάτω μέρος. Εκεί πηδά ο Σατανάς.
Μπαίνοντας στον Κήπο και σκαρφαλώνοντας στο Δέντρο της Ζωής, που ήταν το ψηλότερο δέντρο του Παραδείσου, δίπλα ακριβώς στο Δέντρο της Γνώσης, ο Σατανάς εποπτεύει ολόκληρο τον χώρο της Εδέμ. Η ουράνια αίσθηση που εκπέμπει η θεϊκή δημιουργία κατακυριεύει τις αισθήσεις του, αναζωπυρώνοντας την εχθρική του διάθεση για το έργο του Πλάστη.
Σε αυτό το σημείο, ο Μίλτον βρίσκει την ευκαιρία να περιγράψει πόσο μεγαλοπρεπής είναι ο Κήπος του Θεού, που κλείνει τόση ομορφιά μέσα στα όριά του. Οι μυρωδιές, οι γεύσεις, οι εικόνες και όλα τα πλάσματα που τον κατοικούν είναι εξαιρετικά και πλούσια, κάνοντας το περιβάλλον να εμπνέει δέος.
Η θεϊκή φύση της δημιουργίας του Θεού
Ο Σατανάς βλέπει ένα ρυάκι. Το ακολουθά και φτάνει σε ένα σημείο όπου δυο μορφές πίνουν νερό. Ο Μίλτον περιγράφει τη σκηνή:
«όπου ο Εχθρός
Με απαρέσκεια είδε του τόπου τη χαρά, πλάσματα
Κάθε λογής που πρώτη τους φορά τα μάτια του αντικρίζαν:
Δύο ανώτερα πολύ απ’ όλα τ’ άλλα, όρθια, ψηλά
Σαν τον Θεό ορθά, τη φύση ενδεδυμένα, σαν άρχοντες
των πάντων έμοιαζαν μες στη γυμνή αρχοντιά τους,
δικαίως μάλιστα αφού στη θεία όψη τους
του δοξασμένου τους Δημιουργού η όψη αντανακλούσε,
Αλήθεια, ιερότητα, σοφία και αγνότητα…»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)
Η περιγραφή του Μίλτον είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα και μας δίνει να καταλάβουμε πώς αντιλαμβάνεται την ανθρώπινη φύση. Οι άνθρωποι, μας λέει, όταν η φύση τους παραμένει αμόλευτη και αγνή, είναι μεγαλοπρεπείς και άξιοι να διαφεντεύουν όλα τα πράγματα της γης. Φτιαγμένοι κατ’ εικόνα του Δημιουργού τους, είναι θεϊκά πλάσματα και η θεϊκότητά τους αποκαλύπτει την αλήθεια, τη σοφία και την αγνή ιερότητα της ανόθευτης ανθρώπινης φύσης.
Ο Ντορέ απεικονίζει τις δύο μορφές που βλέπει ο Σατανάς στο ποταμάκι του Κήπου της Εδέμ κάτω από έναν θόλο που σχηματίζουν οι φυλλωσιές των δέντρων, την ώρα που ο άντρας δίνει στη γυναίκα νερό από το ποτάμι. Η αντίδραση του Σατανά στο θέαμά τους, όπως την περιγράφει ο ποιητής, είναι η εξής:
«Ω, Κόλαση! Τι είν’ αυτό τα μάτια μου με θλίψη που κοιτάζουν,
Στης ευτυχίας τα δώματα τόσο ψηλά υψωμένα
Πλάσματα άλλης φτιαξιάς, γήινα ίσως
Και όχι πνεύματα, αλλά σαν τα ουράνια τα φωτεινά τα πνεύματα,
Λίγο κατώτερα. Οι σκέψεις μου μαζί τους τρέχουν
Με θαυμασμό και θα τ’ αγάπαγα, τόσο ζωηρά που λάμπει
Μέσα τους η θεϊκή ομοιότης κι η χάρη που έχυσε μέσα κι επάνω τους
Το χέρι που ’δωκε το σχήμα στις μορφές τους…»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)
Ο Σατανάς αναστατώνεται και νιώθει ζήλια βλέποντας τους ανθρώπους. Στενοχωριέται βαθιά που τα δύο αυτά νέα πλάσματα διαφεντεύουν τον υπέροχο
παράδεισο, όπου και αυτός κάποτε ζούσε – έναν παράδεισο που ποτέ του δεν θα μπορούσε ο ίδιος να διαφεντέψει.
Κι όμως, παρά τη ζήλια του, η θεϊκή φύση των ανθρώπινων πλασμάτων που βλέπει παραλίγο να τον κάνουν να τα αγαπήσει. Μοιάζουν τόσο πολύ με τα θεϊκά όντα, που ο Σατανάς αναρωτιέται απορημένος πούθε προήλθαν. «Ίσως» γεννήθηκαν στη γη, αλλά ακόμα κι έτσι, η «θεϊκή ομοιότης» και η «χάρη» τους τον γεμίζουν θαυμασμό.
Η περιγραφή του Μίλτον μάς αναγκάζει να αναρωτηθούμε για τη μορφή και το περιεχόμενο των ανθρώπινων όντων: για τη θεϊκή τους ομοιότητα και τη χάρη. Και τα δύο τούς δόθηκαν από τον Θεό. Όχι μόνο η μορφή τους μοιάζει θεϊκή, αλλά διαθέτουν και την εσωτερική χάρη που ανταποκρίνεται στα θεϊκά πρότυπα, τα οποία σύμφωνα με τον ποιητή είναι η αλήθεια, η σοφία, η αγνότητα και η ιερότητα. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι είναι αυτός ο συνδυασμός της θεϊκής μορφής με το θεϊκό περιεχόμενο που μπερδεύει ακόμα και την επιτομή του κακού, τον Σατανά, παρασύροντας τον για μια στιγμή στο να κοντέψει να αγαπήσει αυτό που θέλει να μισήσει.
Ο Σατανάς θέλει να διαφθείρει τα ανθρώπινα όντα
Αυτή η στιγμή, ωστόσο, δεν είναι αρκετή για να υπαναχωρήσει και να αλλάξει τα αρχικά του σχέδια. Τα μάγια γρήγορα λύνονται και επανέρχεται πιο αποφασισμένος στον στόχο του να καταστρέψει τον δεσμό τους με τον Θεό, για να πάρει την εκδίκησή του:
«Η Κόλαση για σας τους δυο
Τις πύλες της τις πιο φαρδιές θ’ ανοίξει
Κι όλους τους βασιλείς της θε να στείλει. Και χώρο θα ’χουμε πολύ,
Όχι όπως σ’ αυτό το μέρος το στενό,
Όλα σας τα παιδιά να βάλουμ’ εκεί μέσα…»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Τέταρτο)
Οι προθέσεις του Σατανά είναι ξεκάθαρες: Θα ανοίξει τις πύλες της Κόλασης για να βάλει μέσα τους ανθρώπους και όλους τους απογόνους τους. Στο μέρος δ΄ της σειράς, όταν ο Σατανάς έφευγε από την Κόλαση, είδαμε ότι στις πύλες της στέκονται φρουροί ακοίμητοι τα δυο παιδιά του, η Αμαρτία και ο Θάνατος. Παρακάτω, θα δούμε πώς αυτοί οι τρεις πετυχαίνουν το στόχο τους και τι ηθικό δίδαγμα μπορούμε να αντλήσουμε από τις μεθόδους τους. Ο Μίλτον μάς λέει ότι κάτω από όλη την αμαρτία, η πραγματική μας φύση – η αγνή, ανόθευτη ανθρώπινη φύση – έχει δημιουργηθεί για να μοιάζει και να είναι θεϊκή, όπως ο Δημιουργός μας. Πώς μπορούμε να βρούμε τη θεϊκή μας φύση και να ξαναβρεθούμε κοντά στον Θεό;
* * *
Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.
Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα έξι πρώτα άρθρα της σειράς:
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.
Μετάφραση: Αλία Ζάε
7 thoughts on “Ο «Απολεσθείς Παράδεισος» μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ, μέρος ζ΄”
Ανεβάζοντας το μέρος ζ’, έχετε διαγράψει κατά λάθος τα μέρη ε’ και στ’. Μπορείτε να αποκαταστήσετε το πρόβλημα; Ευχαριστώ
Το πρόβλημα διορθώθηκε. Σας ευχαριστώ για την επισήμανση!
Ευχαριστώ για τη διόρθωση.
Δεν υπάρχει σε αυτό το σύνδεσμο το στ μέρος όπως λέτε, αλλά το ζ. Μπορείτε να το διορθώσετε;
Το πρόβλημα διορθώθηκε. Σας ευχαριστώ για την επισήμανση!
Δεν υπάρχει σε αυτό το σύνδεσμο το ε’ μέρος όπως λέτε, αλλά το ζ. Μπορείτε να το διορθώσετε;
Το πρόβλημα διορθώθηκε. Σας ευχαριστώ για την επισήμανση!