Τρίτη, 19 Μαρ, 2024
Μπαρτολομέ Εστέμπαν Μουρίγιο, "Η Αγία Οικογένεια με σκύλο", περ. 1650 (λεπτομέρεια). (Public Domain)

Ωδές στους πατέρες, από την εποχή του Μπαρόκ

Της Elizabeth Lev

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Οι φιλότεχνοι μπορούν να εντοπίσουν τις χαρακτηριστικές Παναγίες του Μπαρτολομέ Εστέμπαν Μουρίγιο [Bartolomé Esteban Murillo] από μακριά. Οι αιθέριες Μαντόνες του με τα κορακάτα μαλλιά και το πορσελάνινο δέρμα, που αγκαλιάζουν τρυφερά το μικρό Χριστό ή αιωρούνται σε ουράνια σύννεφα, κοσμούν μουσεία σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο, για κάθε καινοτόμο εικόνα της Παναγίας που δημιουργούσε αυτός ο μπαρόκ ζωγράφος, παράλληλα παρουσίαζε και μια εξίσου πρωτοπόρο εικόνα της πατρότητας.

Για να απεικονίσει την πατρική αρετή, ο Μουρίγιο ανέτρεχε σε γραπτές πηγές. Μεγαλύτερη έμπνευση αντλούσε από τον Άγιο Ιωσήφ, σύζυγο της Μαρίας και θετό πατέρα του Ιησού. Με χρώματα και χειρονομίες χαμηλότερης έντασης από αυτά που χρησιμοποιούσε για τις εκθαμβωτικές Παναγίες του, στα πορτραίτα του Ιωσήφ ο Μουρίγιο εξυμνεί τις διαφορετικές ιδιότητες του αρχετυπικού σπουδαίου πατέρα.

Ο Ιωσήφ άργησε να βρει τη θέση του στην ιστορία της τέχνης. Ελλείψει αναφορών στο πρόσωπό του στη Βίβλο, απουσίαζε από τα πρώιμα χριστιανικά φρέσκο και γλυπτά, μέχρι που εμφανίστηκε τελικά σαν ένας ανήσυχος γέρος κρυμμένος στη γωνία της φάτνης.

Μέχρι την Αναγέννηση, οι απεικονίσεις του περιλάμβαναν και τον γάμο του με την Παναγία και τον πρότειναν σαν τον ιδανικό σύζυγο. Στις αρχές της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης, ο Ιωσήφ κατέλαβε επιτέλους έναν κεντρικό ρόλο, ως θέμα που του αξίζει ένα δικό του ρετάμπλ, όχι πια σαν μια βοηθητική, συμπληρωματική φιγούρα αλλά σαν ένας ενεργός, προστατευτικός και στοργικός, πατέρας.

Η Ισπανία διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην καθιέρωση του Ιωσήφ ως φιγούρα του ιδανικού πατέρα, ωθούμενη από πολλούς αγίους που ένιωθαν μια ιδιαίτερη σύνδεση με τον σιωπηλό αλλά σταθερό του χαρακτήρα. Ο Μουρίγιο, πάντα έτοιμος να αναλάβει νέες εικονοποιητικές προκλήσεις, εκμεταλλεύτηκε αυτή την αλλαγή στην πνευματικότητα για να καινοτομήσει στη προσωπογραφία του Ιωσήφ, κάτι που μας έδωσε μερικές από τις πιο εμπνευσμένες εικόνες της πατρότητας στην ιστορία της τέχνης.

Ο Ιωσήφ του Μουρίγιο ως Καλός Πατέρας

Ο Μουρίγιο ερεύνησε διάφορες πατρικές ιδιότητες – την επαγρύπνηση, την αφοσίωση, τη διάθεση για παιχνίδι, την πίστη και τη συγχώρεση – σε κάθε ένα από τα πολλά πορτραίτα του Ιωσήφ που φιλοτέχνησε. Το εντυπωσιακό του ρετάμπλ του 1665 στη Σεβίλλη απεικονίζει έναν τεράστιο Ιωσήφ, που υψώνεται πάνω από τον θεατή, δίπλα στον φωτεινό Χριστό-παιδί.

Μπαρτολομέ Εστέμπαν Μουρίγιο, “Ο Ιωσήφ με τον Χριστό παιδί”, 1665-1666. Μουσείο Καλών Τεχνών Σεβίλλης, Ισπανία. (Public Domain)

 

Σύμφωνα με το στυλ του, ο Μουρίγιο τοποθέτησε μερικά κλασικά αρχιτεκτονικά στοιχεία σε μια πλευρά αφήνοντας τον υπόλοιπο χώρο ελεύθερο ώστε να μπορεί η ματιά μας να συγκεντρωθεί απερίσπαστη στις δυο φιγούρες. Ο Ιησούς, σκαρφαλωμένος στα ερείπια ενός αρχαίου βωμού, φωλιάζει στην αγκαλιά του Ιωσήφ κοιτώντας γαλήνια τον θεατή, με τη σιγουριά που του προσφέρει η προστασία του πατέρα Του. Το απαλό μωβ του ρούχου Του και το απαλό Του δέρμα τονίζουν την ανθρώπινη και ευάλωτη διάστασή Του. Ο Ιωσήφ γέρνει προστατευτικά πάνω στο παιδί, κοιτώντας με ανήσυχα μάτια μακριά, έτοιμος να πάρει τον γιο του με το πρώτο σημάδι κινδύνου. Στη Βίβλο, ήταν οι καίριες κινήσεις του Ιωσήφ που έσωσαν το Θείο Βρέφος από τη δολοφονική μανία του Ηρώδη.

Ο Μουρίγιο απέρριψε το στερεότυπο της εποχής του να παρουσιάζεται ο Ιωσήφ ως ένας εξασθενημένος γέρος και τον παρουσίασε με μαύρα κυματιστά μαλλιά και νεανικά δυνατά χαρακτηριστικά, που θυμίζουν τον Ιησού στην ωριμότητά Του. Αργότερα, για μια παραγγελία που προοριζόταν για ιδιωτική χρήση, τον μεταμόρφωσε από αρρενωπό προστάτη σε πατέρα ξετρελαμένο με το παιδί του. Ένα μικρότερο έργο του 1670, ανοίγει ένα παράθυρο στην προσωπική σχέση του Ιωσήφ με τη θεϊκή του αποστολή. Όντας ο ίδιος πατέρας 11 παιδιών, ο Μουρίγιο απέδιδε με εξαιρετική μαεστρία την τρυφερή σάρκα των βρεφών, και ο μικρός Ιησούς του μοιάζει να προκαλεί τον θεατή να Τον πάρει αγκαλιά. Ο Ιωσήφ κοιτά έντονα το αγόρι, με τα βλέφαρά του χαμηλωμένα και το στόμα λίγο ανοικτό. Μοιάζει να απολαμβάνει την παρουσία του Ιησού, απορροφημένος από τις χρυσές μπούκλες Του, το θερμό άγγιγμά Του και τη γλυκιά μυρωδιά Του.


Μπαρτολομέ Εστέμπαν Μουρίγιο, “Ο Άγιος Ιωσήφ με τον μικρό Χριστό”, 1670-1675. (Public Domain)

 

Ταυτόχρονα, ο Ιωσήφ μοιάζει να νιώθει και δέος μπροστά στο γεγονός ότι αυτό το αξιολάτρευτο βρέφος είναι ο Μεσσίας. Ο Ιησούς βάζει ένα ανθισμένο κλαδί στο χέρι του Ιωσήφ, αναφορά στη θεϊκή επιλογή του άντρα για μνηστήρα της Μαρίας και κηδεμόνα του Χριστού. Οι λεπτές πινελιές δημιουργούν την εντύπωση της αυθόρμητης κίνησης, σαν να είναι η εικόνα που βλέπουμε ένα φωτογραφικό στιγμιότυπο, όπου ο Ιωσήφ, ανύποπτος ότι τον βλέπουν, επιτρέπει να εκδηλωθεί στο βλέμμα του όλο το βάθος και η ένταση της πατρικής του αγάπης.

Ο Μουρίγιο, ο οποίος έχασε και τους δύο γονείς του σε ηλικία 10 ετών, ουσιαστικά εφηύρε την εικόνα της Αγίας Οικογένειας στο σπίτι. Ενώ κάποιες από τις παραλλαγές του σε αυτό το θέμα απεικονίζουν τους γονείς να δουλεύουν και το παιδί να παίζει, στο έργο «Η Αγία Οικογένεια με σκύλο» (1650) αποτυπώνει μια στιγμή χαράς και ανάπαυλας από τις εργασίες της ημέρας.

Μπαρτολομέ Εστέμπαν Μουρίγιο, “Η Αγία Οικογένεια με σκύλο”, περ. 1650. (Public Domain)

 

Σε ένα λιτό εργαστήριο, ο Ιωσήφ βάζει για λίγο στην άκρη τις ξυλουργικές του εργασίες για να παίξει με τον γιο του. Ο Ιησούς, ο οποίος ως μόνη ένδειξη της δόξας Του φορά μια γαλάζια και χρυσή ζώνη και έχει έντονα φωτισμένο πρόσωπο, παίζει με ένα σκυλάκι δείχνοντάς του ένα πουλί. Ένα μειδίαμα αχνοφαίνεται στα χείλη του Ιωσήφ, που δείχνει προς το μέρος του υπομονετικού ζώου, απολαμβάνοντας αυτή την ήσυχη οικογενειακή στιγμή.

Η Μαρία έχει κι αυτή σταματήσει για λίγο τη δουλειά της στον αργαλειό για να παρακολουθήσει τη σκηνή, αλλά καθώς βλέπει τον σπίνο που κρατά ο Ιησούς, σύμβολο των μελλοντικών Του Παθών, μπροστά από τα σταυρωτά ξύλα από το αδράχτι της, ο νους της φαίνεται απασχολημένος από πιο σοβαρά θέματα.

Αν και ο Μουρίγιο ζωγράφισε τον Ιωσήφ όμορφο και με μαύρα μαλλιά, πρόσθεσε μερικές πινελιές στο μέτωπο και γύρω από τα μάτια του για να δείξει το πέρασμα της νεότητας. Ο Ιωσήφ ήταν αρκετά φτωχός, και έπρεπε να δουλεύει συνεχώς για να μπορέσει να συντηρήσει την οικογένειά του, και ο Μουρίγιο μας υποβάλλει την αξιοπρέπεια που υπάρχει σε μια ζωή θυσίας.

Άλλοι πατέρες

Οι καλλιτεχνικές σπουδές του Μουρίγιο πάνω στην πατρότητα δεν περιορίζονται στον Ιωσήφ. Όταν πρωτοεμφανίστηκε η ισπανική πανούκλα του 1649, ο Μουρίγιο ζωγράφισε 6 μεγάλους πίνακες όπου αφηγήθηκε την παραβολή του Ασώτου. Πρόκειται για την ιστορία ενός νέου που ζήτησε να λάβει το μερίδιό του από την πατρική κληρονομιά, ενώ ο πατέρας του ήταν ακόμα ζωντανός, αλλά το κατασπατάλησε ζώντας μια ζωή ασωτίας. Φτωχός πια, ντροπιασμένος και πεινασμένος, επιστρέφει στο πατρικό του ελπίζοντας να τον προσλάβει ο πατέρας του ως υπηρέτη.

Ο ήρωας της ιστορίας είναι ο πατέρας, ο οποίος χωρίς μνησικακία και κατηγορίες υποδέχεται τον γιο του στο σπίτι. Εμφανίζεται σε τρεις από τις έξι σκηνές: να δίνει γενναιόδωρα τα χρήματά του στον αχάριστο γιο, να τον παρακολουθεί απελπισμένος να φεύγει και, η πιο δυνατή από όλες, να τον καλωσορίζει γεμάτος χαρά όταν επιστρέφει πάμφτωχος. Σε αυτή την τελευταία εικόνα, τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας στέκονται στη σκιά, ενώ ο φτωχός γιος, ντυμένος με κουρέλια, γονατίζει μπροστά στον ηλικιωμένο πατέρα. Ενώ οι άλλοι, ντυμένοι με φωτεινά ρούχα, παραμένουν στη σκιά της εισόδου, ο γέρος άντρας, που φορά ένα χιτώνα σε γήινο χρώμα, προχωρά προς το μέρος του γιου του. Η λατινική λέξη για τη γη – «humus» – είναι η ρίζα της λέξης «humility», που στα αγγλικά σημαίνει ταπεινότητα: μια από τις πολυτιμότερες αρετές της προχωρημένης ηλικίας. Ο πατέρας, που έχει το δίκαιο με το μέρος του και που χαίρει σεβασμού και αφοσίωσης από όλη του την οικογένεια, εκτός από του γιου, βάζει στην άκρη την υπερηφάνεια του για να συγχωρέσει το ταπεινωμένο του παιδί.

Μπαρτολομέ Εστέμπαν Μουρίγιο, «Η επιστροφή του Ασώτου», 1660. Λάδι σε καμβά, 104 x 134 εκ. Συλλογή Beit. Παρουσιάστηκε από τους Sir Alfred και Lady Beit το 1987. (Εθνική Πινακοθήκη της Ιρλανδίας)

 

Οι εικόνες του Μουρίγιο, 400 χρόνια μετά, μοιάζουν ιδανικές για την Ημέρα του Πατέρα που γιορτάζουμε στις μέρες μας. Είναι εμβλήματα ευγνωμοσύνης για τους άντρες που αφοσιωμένα στηρίζουν, φροντίζουν, προστατεύουν και αγαπούν τις οικογένειές τους υπό οποιεσδήποτε συνθήκες.

Η Ελίζαμπεθ Λεβ είναι Αμερικανίδα ιστορικός τέχνης, που διδάσκει, δίνει διαλέξεις και προσφέρει ξεναγήσεις στη Ρώμη.

 

Πως μπορείτε να μας βοηθήσετε ώστε να συνεχίσουμε να σας κρατάμε ενημερωμένους

Ποιος είναι ο λόγος που χρειαζόμαστε την βοήθειά σας για την χρηματοδότηση του ερευνητικού ρεπορτάζ μας; Επειδή είμαστε ένας ανεξάρτητος οργανισμός ειδήσεων που δεν επηρεάζεται από καμία κυβέρνηση, εταιρεία ή πολιτικό κόμμα. Από την ημέρα που ξεκινήσαμε, έχουμε έρθει αντιμέτωποι με προσπάθειες αποσιώπησης της αλήθειας κυρίως από το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Αλλά δεν θα λυγίσουμε. Η ελληνική έκδοση της Epoch Times βασίζεται ολοκληρωτικά στις γενναιόδωρες συνεισφορές σας για να διατηρήσει την παραδοσιακή δημοσιογραφία ζωντανή και υγιή στην Ελληνική γλώσσα. Μαζί, μπορούμε να συνεχίσουμε να διαδίδουμε την αλήθεια.

Σχολιάστε