Από το 2009 η Νιγηρία βιώνει μια πολύπλευρη κρίση ασφάλειας που συνδυάζει τζιχαντιστικές επιθέσεις, ένοπλες συμμορίες, και συγκρούσεις μεταξύ κτηνοτρόφων και αγροτών. Στο επίκεντρο των πιο πολυάριθμων και πιο αιματηρών επεισοδίων βρίσκονται κοινότητες χριστιανών – ιδίως στη λεγόμενη «μεσαία ζώνη» και σε αρκετές βόρειες και βορειοανατολικές πολιτείες – με αποτέλεσμα την απώλεια ζωών, την καταστροφή εκκλησιών και σχολείων και τον εκτοπισμό χιλιάδων ανθρώπων. Πρόκειται για ζώνες όπου η συνύπαρξη μουσουλμανικών και χριστιανικών κοινοτήτων είναι εύθραυστη και όπου η φτώχεια, η διαφθορά και η αδυναμία του κράτους δημιουργούν ιδανικό έδαφος για συγκρούσεις.
Με πληθυσμό που ξεπερνά τα 220 εκατομμύρια, η Νιγηρία είναι σχεδόν ισομερώς χωρισμένη σε χριστιανούς και μουσουλμάνους. Η χώρα αντιμετωπίζει εδώ και χρόνια πολυμέτωπη ανασφάλεια, με κυριότερη απειλή την εξτρεμιστική οργάνωση Μπόκο Χαράμ [Boko Haram], η οποία επιδιώκει να επιβάλει μια ριζοσπαστική εκδοχή του ισλαμικού νόμου (σαρία). Η οργάνωση δεν περιορίζεται στη στοχοποίηση χριστιανών, αλλά έχει επιτεθεί και σε Μουσουλμάνους τους οποίους θεωρεί «ανεπαρκώς πιστούς», διευρύνοντας έτσι τον κύκλο βίας και τρόμου που μαστίζει τη βόρεια και κεντρική Νιγηρία.
Η δράση οργανώσεων όπως η Μπόκο Χαράμ, το παρακλάδι του Ισλαμικού Κράτους-Δυτική Αφρική (ISWAP), καθώς και ομάδων ένοπλων κτηνοτρόφων Φουλάνι, έχουν βυθίσει τη χώρα σε έναν φαύλο κύκλο επιθέσεων, απαγωγών και εκτελέσεων.
Σύμφωνα με την οργάνωση International Society for Civil Liberties and the Rule of Law (intersociety), περισσότεροι από 52.250 χριστιανοί έχουν δολοφονηθεί από το 2009 έως το 2023, ενώ περίπου 19.100 εκκλησίες και 3000 χριστιανικά σχολεία έχουν καταστραφεί ολοσχερώς και λεηλατηθεί.
Αντίστοιχα, το Observatory for Religious Freedom in Africa (ORFA) αναφέρει ότι 16.000 χριστιανοί έχασαν τη ζωή τους μόνο την περίοδο 2019-2023, σε σύνολο περίπου 55.000 νεκρών από σχεδόν 10.000 επιθέσεις στη Νιγηρία.
Η οργάνωση Guardian Nigeria δημοσίευσε το 2025 στοιχεία που κάνουν λόγο για 1.200 εκκλησίες κατεστραμμένες κάθε χρόνο, αριθμός που σοκάρει ακόμα και τους πιο ψύχραιμους παρατηρητές.
Ποιοι επιτίθενται και γιατί
Η εικόνα των δραστών είναι σύνθετη. Από τη μία πλευρά βρίσκονται οι εξτρεμιστές της Μπόκο Χαράμ και του ISWAP, που από το 2009 έχουν εξαπολύσει εκατοντάδες επιθέσεις σε χριστιανικούς στόχους, σχολεία και χωριά. Από την άλλη, ένοπλοι «βοσκοί Φουλάνι» (Fulani herdsmen) επιτίθενται συχνά σε αγροτικές κοινότητες χριστιανών, σε συγκρούσεις για γη και βοσκοτόπια.
Αν και οι επιθέσεις αυτές έχουν έντονη θρησκευτική χροιά, τα κίνητρα δεν είναι αποκλειστικά δογματικά. Οι ειδικοί τονίζουν ότι συνδέονται επίσης με οικονομικές αντιπαραθέσεις, περιβαλλοντικές πιέσεις (λόγω ερημοποίησης και περιορισμένων πόρων) και πολιτική αστάθεια. Η σύγκρουση μεταξύ κτηνοτρόφων και αγροτών, για παράδειγμα, έχει ιστορικό βάθος και συχνά παίρνει «θρησκευτικό χρώμα» χωρίς να είναι καθαρά θεολογική.
Το Associated Press σε πρόσφατη ανάλυσή του υπογραμμίζει ότι, ενώ οι χριστιανοί αποτελούν σαφώς ένα δυσανάλογο ποσοστό θυμάτων, δεν υπάρχουν τεκμήρια οργανωμένου σχεδίου εξόντωσης που να πληροί τον νομικό ορισμό της γενοκτονίας.
Παρόλα αυτά, η πραγματικότητα δείχνει πως οι χριστιανοί όντως αποτελούν στόχο βίας, με απαγωγές ιερέων, πυρπολήσεις εκκλησιών, επιθέσεις σε τελετές και λειτουργίες. Το Catholic News Agency έχει καταγράψει δεκάδες δολοφονίες μελών του κλήρου μόνο τα τελευταία δύο χρόνια.
Η οργάνωση Amnesty International έχει επανειλημμένα καλέσει τη νιγηριανή κυβέρνηση να προστατεύσει τις κοινότητες που πλήττονται και να διώξει ποινικά τους υπευθύνους. Παρά ταύτα, ελάχιστοι συλλαμβάνονται, και ακόμη λιγότεροι οδηγούνται στη δικαιοσύνη.
Στην ετήσια έκθεσή της για το 2024, η Επιτροπή των Ηνωμένων Πολιτειών για τη Διεθνή Θρησκευτική Ελευθερία (USCIRF) επεσήμανε ότι στη Νιγηρία καταγράφονται εκτεταμένες και συστηματικές παραβιάσεις της θρησκευτικής ελευθερίας, με θύματα τόσο χριστιανούς όσο και μουσουλμάνους. Η Επιτροπή σημείωσε ότι η βία πλήττει ευρύ φάσμα πληθυσμών σε πολλές πολιτείες της χώρας, υπογραμμίζοντας πως οι επιθέσεις αυτές δεν περιορίζονται σε μια μόνο θρησκευτική ομάδα αλλά αντικατοπτρίζουν μια βαθύτερη κρίση ασφάλειας και ατιμωρησίας.
2024-2025: Νέα έξαρση βίας
Το Reuters ανέφερε τον Ιούλιο του 2025 ότι οι ένοπλες επιθέσεις στη Νιγηρία είχαν ήδη προκαλέσει περισσότερους θανάτους στο πρώτο εξάμηνο του έτους απ’ ότι σε ολόκληρο το 2024.
Την ίδια περίοδο, το Guardian Nigeria και το Vanguard δημοσίευσαν αναφορές σύμφωνα με τις οποίες χιλιάδες χωριά έχουν εκκενωθεί, ενώ εκατοντάδες εκκλησίες και σχολεία έχουν καταστραφεί στις πολιτείες Μπενού και Πλατώ [Benue, Plateau].
Επιπλέον, τα στοιχεία δείχνουν αύξηση των απαγωγών ιερέων και πιστών, οι οποίοι χρησιμοποιούνται ως μέσο πίεσης για λύτρα ή πολιτικά ανταλλάγματα. Οι τοπικές ενορίες κάνουν λόγο για «διαρκή τρόμο» και εγκατάλειψη από την κυβέρνηση.
Παρά τη σοβαρότητα της κατάστασης, η διεθνής αντίδραση παραμένει υποτονική. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει εκδώσει ψηφίσματα καταδίκης καλώντας τη Νιγηρία να προστατεύσει τις θρησκευτικές μειονότητες και να διασφαλίσει την ελευθερία λατρείας.
Ωστόσο, δεν υπάρχει μια ενιαία διεθνής στρατηγική. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ των ΗΠΑ αφαίρεσε προσωρινά το 2022 τη Νιγηρία από τη λίστα των «χωρών ιδιαίτερης ανησυχίας» για τη θρησκευτική ελευθερία, απόφαση που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από χριστιανικές οργανώσεις και μέλη του Κογκρέσου.
Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η Δύση αντιμετωπίζει με επιφύλαξη το θέμα προκειμένου να μη θεωρηθεί ότι εμπλέκεται σε «σύγκρουση θρησκειών», ενώ άλλοι τονίζουν την επιρροή γεωπολιτικών και ενεργειακών συμφερόντων που οδηγούν σε σιωπή.
Ο Αμερικανός γερουσιαστής Τεντ Κρουζ προσπαθεί να συσπειρώσει τους συναδέλφους του ευαγγελιστές χριστιανούς και να παροτρύνει το Κογκρέσο να χαρακτηρίσει τη Νιγηρία ως χώρα που παραβιάζει τη θρησκευτική ελευθερία με ισχυρισμούς για «μαζική δολοφονία χριστιανών», τους οποίους η κυβέρνηση του δυτικοαφρικανικού έθνους έχει απορρίψει κατηγορηματικά ως ψευδείς. «Δεν υπάρχει συστηματική, σκόπιμη προσπάθεια, ούτε από τη νιγηριανή κυβέρνηση ούτε από οποιαδήποτε σοβαρή ομάδα, να στοχοποιηθεί μια συγκεκριμένη θρησκεία», δήλωσε ο υπουργός Πληροφοριών Ίντρις Μουχάμαντ στο Associated Press.
Ο Κρουζ, Ρεπουμπλικανός και μέλος της Επιτροπής εξωτερικών σχέσεων, έχει ζητήσει να χαρακτηριστεί η Νιγηρία ως «χώρα ιδιαίτερης ανησυχίας» λόγω των «σοβαρών και συστηματικών παραβιάσεων της θρησκευτικής ελευθερίας» που καταγράφονται εκεί. Ο χαρακτηρισμός αυτός, που ήδη ισχύει για χώρες όπως το Πακιστάν, το Αφγανιστάν και η Κίνα, θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο για την επιβολή αμερικανικών κυρώσεων. Το σχετικό νομοσχέδιο που κατέθεσε ο Κρουζ τον περασμένο μήνα βρίσκεται υπό εξέταση στη Γερουσία, χωρίς να υπάρχει βεβαιότητα ότι θα εγκριθεί.
Η συζήτηση γύρω από τη λέξη «γενοκτονία»
Ο χαρακτηρισμός των επιθέσεων ως «γενοκτονία» έχει προκαλέσει διαμάχες. Νομικά, απαιτείται πρόθεση εξολόθρευσης μιας ομάδας λόγω της ταυτότητάς της. Ο όρος ωστόσο, χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο από οργανώσεις υπεράσπισης ανθρωπίνων δικαιωμάτων για να περιγράψει τη μαζική βία που βιώνουν οι χριστιανοί στη Νιγηρία.
Ανεξάρτητοι αναλυτές επισημαίνουν ότι, αν και δεν έχει αποδειχθεί οργανωμένο σχέδιο εξόντωσης, η συστηματική αδράνεια του κράτους και η συνέχιση των επιθέσεων με θρησκευτικό πρόσημο δημιουργούν ένα περιβάλλον de facto δίωξης.
Οι προτάσεις που συζητούνται από διεθνείς οργανώσεις περιλαμβάνουν:
- Ενίσχυση της αστυνόμευσης και λογοδοσίας στις τοπικές αρχές
- Καλύτερη συνεργασία μεταξύ κυβέρνησης και θρησκευτικών κοινοτήτων για διαχείριση κρίσεων
- Πρόγραμμα οικονομικής και περιβαλλοντικής ανάπτυξης στις ζώνες σύγκρουσης για να περιοριστεί η πίεση σε γη και πόρους
- Διεθνής επιτήρηση και τεκμηρίωση όλων των περιστατικών με διασταυρωμένα δεδομένα
Η ειρήνη στη Νιγηρία δεν θα επιτευχθεί χωρίς την αναγνώριση της θρησκευτικής διάστασης της βίας, αλλά και χωρίς την αντιμετώπιση των κοινωνικών και οικονομικών αιτιών που την τροφοδοτούν.
Η Νιγηρία βρίσκεται σε ένα επικίνδυνο σταυροδρόμι. Οι χριστιανοί αποτελούν τα πιο εκτεθειμένα θύματα σε μια χώρα που η φτώχεια, η διαφθορά και η αποτυχία του κράτους διαλύουν κάθε έννοια ασφάλειας.
