Αν και η κοινή γνώμη στη Μ. Βρετανία φαίνεται να συμφωνεί με την επιστροφή των γλυπτών του Παρθενώνα που έχει στην κατοχή του το Βρετανικό Μουσείο, έστω ως μακροχρόνιο δάνειο με αντάλλαγμα άλλα μοναδικά ελληνικά τεχνουργήματα σε βρετανικά μουσεία, όπως έδειξε πρόσφατη έρευνα, οι βρετανικές αρχές δεν δείχνουν να υποστηρίζουν αυτή την προοπτική.
Πρόσφατη δημοσκόπηση της εταιρείας YouGov, που διεξήχθη για λογαριασμό της οργάνωσης Parthenon Project, έδειξε ότι το 64% των Βρετανών τάσσεται υπέρ της επιστροφής των «ελγίνειων» μαρμάρων αν δανειστούν ως αντάλλαγμα άλλων ελληνικών έργων.
Η έρευνα έδειξε επίσης ότι στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι Βρετανοί υποστηρίζουν τις πολιτιστικές συνεργασίες με μουσεία άλλων χωρών. Πιο συγκεκριμένα το 77% των Βρετανών λέει ναι σε τέτοιου είδους συνεργασίες ενώ το 68% πιστεύει ότι αυτές οι ενέργειες έχουν θετικό αντίκτυπο στις σχέσεις του Ηνωμένου Βασιλείου με άλλα κράτη.
«Αυτά τα εξαιρετικά ενθαρρυντικά αποτελέσματα είναι μια πραγματική ευκαιρία για διαπραγματεύσεις. Ξεκάθαρα αποδεικνύουν ότι μια συμφωνία με βάση την πολιτιστική συνεργασία έχει την υποστήριξη του βρετανικού κοινού», τόνισε μεταξύ άλλων ο πρόεδρος της Parthenon Project, Εντ Βέιζι. Παράλληλα, στη δήλωση του επισημαίνει τα οφέλη που θα αποκομίσει και το Βρετανικό Μουσείο καθώς, όπως σημειώνει, «θα έχει την ευκαιρία να εκθέσει άλλα συναρπαστικά ελληνικά τεχνουργήματα». Και αυτό, όπως υπογραμμίζει ο πρώην υφυπουργός Πολιτισμού του Ηνωμένου Βασιλείου, σημαίνει πως το Βρετανικό Μουσείο «θα δει την επισκεψιμότητά του να αυξάνεται».
Εντύπωση, πάντως, προκαλεί το γεγονός πως το 77% του βρετανικού κοινού δεν έχει δει ποτέ τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ επτά στους δέκα λέει ότι η επιστροφή τους στην Αθήνα δεν θα επηρέαζε την πρόθεση τους να επισκεφθούν το Βρετανικό Μουσείο.
Αξίζει να σημειωθεί πως η μη κερδοσκοπική οργάνωση Parthenon Project, που εργάζεται για την επανένωση των Γλυπτών, έχει προτείνει εδώ και καιρό μια «συμφωνία πολιτιστικής συνεργασίας», η οποία μεταξύ άλλων προβλέπει τη δημιουργία ενός κοινού ελληνο-βρετανικού Ιδρύματος για τη χρηματοδότηση ενός μακροπρόθεσμου προγράμματος υποτροφιών και ευρύτερων εκπαιδευτικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων προς όφελος των νέων και των δύο χωρών.
Η εν λόγω δημοσκόπηση έγινε σε δείγμα 2.294 ενηλίκων το διάστημα 20-21 Ιουλίου και πρωτοδημοσιεύτηκε στο BBC και την εφημερίδα Τα Νέα.*
Οι αντιθέσεις των βρετανικών αρχών
Ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ρίσι Σούνακ είχε δηλώσει τον Μάρτιο ότι «δεν υπάρχουν σχέδια» για την αλλαγή του νόμου του 1963 σχετικά με το Βρετανικό Μουσείο, σύμφωνα με τον οποίο δεν επιτρέπεται η αφαίρεση αντικειμένων από τη συλλογή του, εκτός από πολύ περιορισμένες περιπτώσεις.
Αν και ο πρόεδρος του Βρετανικού Μουσείου, Τζορτζ Όσμπορν, πρώην υπουργός Οικονομικών, δήλωσε ότι διερευνά το ενδεχόμενο ενός μακροπρόθεσμου δανείου προς την Ελλάδα, φαίνεται πως υπάρχουν αντιθέσεις και ως προς αυτό.
Σε έκθεση που συνέταξε (pdf) ο Σερ Νόελ Μάλκολμ, ανώτερος ερευνητής στο All Souls College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, για τη δεξαμενή σκέψης Policy Exchange, αφενός αντικρούει τους ισχυρισμούς ότι ο Λόρδος Έλγιν αφαίρεσε παράνομα τα μάρμαρα μεταξύ 1801 και 1805 και αφετέρου εκθέτει τους λόγους για τους οποίους δεν συνίσταται ο δανεισμός των μαρμάρων στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Ο Τόμας Μπρους, έβδομος κόμης του Έλγιν, διορίστηκε πρεσβευτής της Βρετανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1799 και κατείχε αυτή τη θέση για τέσσερα χρόνια.
Ο Μάλκολμ δήλωσε ότι ο Έλγιν γοητευόταν από την αρχαία ελληνική αρχιτεκτονική και ζήτησε από τους Οθωμανούς την «άδεια να αφαιρέσει οποιαδήποτε γλυπτά ή επιγραφές που δεν παρεμβαίνουν στα έργα ή στους τοίχους της Ακρόπολης» στον Παρθενώνα στην Αθήνα.
Ο Μάλκολμ είπε ότι αυτό παραχωρήθηκε το 1801 – με ένα έγγραφο γνωστό ως φιρμάνι – από τον Οθωμανό Σουλτάνο της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος εκείνη την εποχή κυβερνούσε όλη τη σημερινή Ελλάδα.
Είπε ότι το πρωτότυπο φιρμάνι δεν έχει διασωθεί, αλλά μια ταυτόχρονη ιταλική μετάφραση ανέφερε ότι ο Έλγιν δεν έπρεπε να εμποδιστεί από το να «μεταφέρει κάποια κομμάτια πέτρας με παλιές επιγραφές και μορφές».
Ο Μάλκολμ είπε ότι τα γλυπτά μεταφέρθηκαν σταδιακά στην Αγγλία μεταξύ 1803 και 1812 και εκτέθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο, όπου συγκέντρωσαν «μεγάλο ενδιαφέρον».
Ο Έλγιν, ο οποίος είχε ξοδέψει 74.000 λίρες για να φέρει τα μάρμαρα στην Αγγλία και ήταν υπερχρεωμένος, τα πούλησε στο Βρετανικό Μουσείο για 35.000 λίρες, αφότου μια ειδική επιτροπή της Βουλής των Κοινοτήτων εξέτασε το θέμα και ένας νόμος του Κοινοβουλίου το 1816 ενέκρινε την αγορά.
Από τότε, τα «ελγίνεια» μάρμαρα, όπως ονομάστηκαν στη Βρετανία, εκτίθενται στο Βρετανικό Μουσείο, για περίπου 200 χρόνια.
Στην έκθεσή του ο Μάλκολμ αναφέρει: «Λέξεις όπως “κλέβω”, “λεηλατώ”, “κλοπή” και “λεηλασία” εμφανίζονται αρκετά συχνά όταν εκφράζονται αιτήματα για την επιστροφή των μαρμάρων στην Αθήνα». Χαρακτηρίζει, ωστόσο, παρόμοιες εκφράσεις παραπλανητικές, καθώς όπως λέει δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι τα γλυπτά πάρθηκαν νόμιμα, με τη σύμφωνη γνώμη των οθωμανικών αρχών, οι οποίες ήταν η μόνη νόμιμη κυβέρνηση στην Ελλάδα εκείνη την εποχή.
Συμπλήρωσε δε: «Συνολικά, καταλήγουμε αναπόφευκτα στο συμπέρασμα ότι σύμφωνα με όλα τα ισχύοντα νομικά πρότυπα εκείνης της εποχής, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στον υποανάπτυκτο τότε τομέα του διεθνούς δικαίου, ο Οθωμανός Σουλτάνος ήταν ο νόμιμος κυβερνήτης και οι αποφάσεις που ελήφθησαν από τους υπουργούς και τους εκπροσώπους του είχαν νομική ισχύ.»
Στη συνέχεια, εξετάζοντας τα επιχειρήματα σχετικά με το αν θα έπρεπε να επιστραφούν τα Ελγίνεια Μάρμαρα στην Ελλάδα για να «αποκατασταθεί η ακεραιότητα του αρχικού έργου τέχνης», ο Μάλκολμ επεσήμανε ότι «υπάρχουν πολλά παραδείγματα εξαιρετικά σημαντικών έργων τέχνης της ιταλικής Αναγέννησης, όπως πολύπλοκα έργα βωμών, τα οποία είναι τώρα διασκορπισμένα σε διάφορες εκκλησίες και μουσεία.»
«Το πολύπτυχο της Πίζας του Μαζάτσο βρίσκεται στην Πίζα, τη Βιέννη, τη Νάπολη και το Λονδίνο, η αγιογραφία Σαν Ζένο του Μαντένια στη Βερόνα, την Τουρ και το Παρίσι και το πολύπτυχο Μπίτσι του Σινιορέλι στο Παρίσι, το Βερολίνο, το Δουβλίνο, τη Γλασκώβη, το Τολέδο και το Γουίλιαμσταουν. Σε κάθε μία από αυτές τις περιπτώσεις και σε πάρα πολλές άλλες, η κατάσταση αυτή είναι απλώς αποδεκτή ως γεγονός της ιστορίας», πρόσθεσε.
Είπε ότι θα ήταν αδύνατο να επιστρέψουν τα μάρμαρα στην αρχική τους θέση στον Παρθενώνα και πρόσθεσε: «Αντίθετα, η ιδέα είναι να μεταφερθούν τα μάρμαρα από ένα μουσείο σε ένα άλλο μουσείο.»
«Σίγουρα, θα ήταν μαζί με άλλα πρωτότυπα γλυπτά, αλλά αυτό θα ήταν ακόμα πολύ διαφορετικό από την επανασυναρμολόγηση του αρχικού έργου τέχνης, από το οποίο έχουν αφαιρεθεί αυτές οι δύο ομάδες γλυπτών και πολλά άλλα γλυπτά έχουν χαθεί εντελώς», πρόσθεσε ο Μάλκολμ.
Ο Μάλκολμ είπε ότι η ιδέα της επιστροφής δανείου στην Ελλάδα μπορεί να φαίνεται ως ένας λογικός συμβιβασμός, αλλά είπε ότι είναι βαθιά λανθασμένη.
Είπε: «Ένα σενάριο, σύμφωνα με το οποίο αν και η ελληνική κυβέρνηση έχει εγγυηθεί την επιστροφή των μαρμάρων από την Αθήνα μετά από ένα έτος δανεισμού, αναγκάζεται να υπαναχωρήσει λόγω πιέσεων, ίσως ακόμα και μαζικών διαδηλώσεων που εμποδίζουν την απομάκρυνση των μαρμάρων από το Μουσείο της Ακρόπολης, είναι θεωρητικά πιθανό.»
«Ένα άλλο πιθανό σενάριο θα περιελάμβανε νομικές ενέργειες, που θα αναλάμβαναν άτομα ή οργανώσεις στην Ελλάδα. Μια τέτοια ενέργεια θα μπορούσε να καθυστερήσει ατελείωτα την επιστροφή των μαρμάρων στο Λονδίνο ή θα μπορούσε κάλλιστα να οδηγήσει σε απόφαση Έλληνα δικαστή ότι δεν πρέπει να επιστραφούν καθόλου», πρόσθεσε ο Μάλκολμ.
Τον Μάρτιο, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στο Σαν Ντιέγκο, ο πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ δήλωσε: «Το Ηνωμένο Βασίλειο φροντίζει τα Ελγίνεια Μάρμαρα εδώ και πολλές γενιές. Οι πινακοθήκες και τα μουσεία μας χρηματοδοτούνται από τους φορολογούμενους επειδή αποτελούν τεράστιο περιουσιακό στοιχείο για τη χώρα. Μοιραζόμαστε τους θησαυρούς τους με τον κόσμο και ο κόσμος έρχεται στο Ηνωμένο Βασίλειο για να τα δει. Η συλλογή του Βρετανικού Μουσείου προστατεύεται από τον νόμο και δεν σχεδιάζουμε να την αλλάξουμε.»**
* του ανταποκριτή Ι.Καριπίδη
** του Chris Summers
