Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) βρίσκεται σε πρωτοφανή χρηματοδοτική κρίση, με τον κίνδυνο χρεωκοπίας να είναι πλέον ορατός. Το έλλειμα των 200 εκατομμυρίων δολαρίων του 2024 θεωρείται μικρό μπροστά στο εκτιμώμενο έλλειμα του 1,1 δισεκατομμυρίου δολαρίων που αναμένεται στο τέλος του 2025, εάν δεν υπάρξουν περικοπές στον προϋπολογισμό, σύμφωνα με τον Economist. Το έλλειμα αυτό αναμένεται να περιορίσει σοβαρά την ικανότητα του οργανισμού να καταβάλλει μισθούς και να πληρώνει προμηθευτές μέχρι τον Σεπτέμβριο.
Ο ΟΗΕ ενημερώνει τα κράτη-μέλη ότι ο προϋπολογισμός των 3,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ο οποίος είχε σκοπό να αποτρέψει τη χρεοκοπία, έχει ήδη μειωθεί κατά 17%, σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα. Ο ΟΗΕ φέρεται να παγώνει την πρόσληψη νέου προσωπικού λόγω των περικοπών. Οι ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ κινδυνεύουν να μείνουν απλήρωτες έως τα μέσα του 2025, είχε προειδοποιήσει ο γενικός γραμματέας Αντόνιο Γκουτέρες τον Φεβρουάριο.
Μόνο 49 από τα 193 κράτη μέλη έχουν καταβάλει τις υποχρεωτικές εισφορές τους εγκαίρως το 2025. Η κυβέρνηση Τραμπ, μέσω του Εκτελεστικού Διατάγματος 14169, διέκοψε προσωρινά όλη την ξένη αναπτυξιακή βοήθεια των ΗΠΑ για 90 ημέρες, επηρεάζοντας έτσι τη χρηματοδότηση του ΟΗΕ.
Πέρα όμως από καθυστερημένες πληρωμές κρατών-μελών και τις γεωπολιτικές συγκρούσεις, μια βαθύτερη αιτία αναδεικνύεται: η χρόνια κακοδιαχείριση και η διοικητική αδιαφάνεια που μαστίζουν τον οργανισμό.
Ένα έλλειμα που δεν εμφανίστηκε ξαφνικά
Το εκτιμώμενο έλλειμα 1,1 δισεκατομμυρίων δολαρίων μέχρι το τέλος του 2025 δεν αποτελεί κεραυνό εν αιθρία.
Εδώ και δεκαετίες, ο ΟΗΕ λειτουργεί με δυσκίνητα γραφειοκρατικά σχήματα, επικαλυπτόμενες υπηρεσίες και ανεπαρκή λογοδοσία. Σύμφωνα με εσωτερικές πηγές του Οργανισμού, χιλιάδες υπάλληλοι απασχολούνται σε «διοικητικά καθήκοντα» χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα, ενώ πολυδάπανα γραφεία σε πόλεις όπως η Γενεύη και η Νέα Υόρκη διατηρούνται παρότι πολλές λειτουργίες θα μπορούσαν να μεταφερθούν σε φθηνότερα κέντρα. Ένας πρέσβης με έδρα τη Γενεύη εξέφρασε την υποστήριξή του στις ιδέες για μεταρρύθμιση. «Οτιδήποτε μη τολμηρό και ριζοσπαστικό σε αυτό το σημείο δεν θα λειτουργήσει», είπε προσθέτοντας ότι ήρθε η ώρα «να εξεταστεί σοβαρά» η μετεγκατάσταση του προσωπικού του ΟΗΕ.
Το εσωτερικό μνημόνιο UN80, που αποτελεί μια πρωτοβουλία που προωθεί ο Αντόνιο Γκουτέρες, προτείνει συγχωνεύσεις και μαζικές περικοπές- ένα άτυπο « σχέδιο διάσωσης» που αποτελεί παραδοχή αποτυχίας στη διαχείριση. Προβλέπει ακόμα και τη συγχώνευση βασικών οργανισμών όπως το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (WFP), η UNICEF και ο ΠΟΥ, γεγονός που προκαλεί ανησυχίες για την ποιότητα και την ανεξαρτησία της ανθρωπιστικής βοήθειας.
Το υπόμνημα, το οποίο φέρει την ένδειξη «αυστηρά εμπιστευτικό», σύμφωνα με το Reuters, περιέχει μια λίστα με «προτάσεις» που θα ενοποιούσαν δεκάδες υπηρεσίες του ΟΗΕ σε τέσσερα κύρια τμήματα: ειρήνη και ασφάλεια, ανθρωπιστικές υποθέσεις, βιώσιμη ανάπτυξη και ανθρώπινα δικαιώματα.
Ανάμεσα σε μία σειρά προτάσεων περιλαμβάνεται και η απορρόφηση του οργανισμού του ΟΗΕ για το AIDS από τον ΠΟΥ και η μείωση της ανάγκης για μεταφραστές σε έως και έξι. Μια άλλη πρόταση αφορά την ενοποίηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου – ο οποίος δεν είναι οντότητα του ΟΗΕ – με τις αναπτυξιακές υπηρεσίες του ΟΗΕ.
Όσο κι αν θεωρείται ότι η υποχρηματοδότηση παίζει σημαντικό ρόλο, η ευθύνη βαρύνει πρωτίστως τον ίδιο τον οργανισμό, καθώς δεν έχει εφαρμόσει μηχανισμούς διαφάνειας για την παρακολούθηση των δαπανών του. Οι ετήσιες αναφορές είναι γενικόλογες, χωρίς λεπτομερή απολογισμό. Η Διεθνής Υπηρεσία Εσωτερικού Ελέγχου (OIOS) έχει εντοπίσει επανειλημμένα περιπτώσεις κακοδιαχείρισης κονδυλίων, χωρίς ουσιαστικές συνέπειες για τους υπεύθυνους.
Σε μια σειρά παρατηρήσεων, το υπόμνημα αναφέρεται σε «επικαλυπτόμενες εντολές», «αναποτελεσματική χρήση πόρων», «κατακερματισμό και επικάλυψη», και επισημαίνει μια υπερπληθώρα ανώτερων θέσεων. Καθώς η Γενική Συνέλευση συνεχίζει να προσθέτει προγράμματα, οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο οργανισμός πολλαπλασιάζονται. «Οι αυξημένες εντολές, συχνά χωρίς σαφείς στρατηγικές εξόδου, και οι πολυπλοκότητες έχουν οδηγήσει σε σημαντικές επικαλύψεις, αναποτελεσματικότητα και αυξημένο κόστος», αναφέρει το έγγραφο.
Μισθοί πριγκιπικού επιπέδου
Ένα ακόμη ζήτημα που προκαλεί αντιδράσεις είναι οι αποδοχές των στελεχών του ΟΗΕ. Ανώτεροι αξιωματούχοι λαμβάνουν απολαβές που ξεπερνούν ακόμα και εκείνες πολιτικών αρχηγών πολλών κρατών, ενώ παράλληλα απολαμβάνουν φορολογική ασυλία. Η αντίφαση μεταξύ του μηνύματος αλληλεγγύης και της σπατάλης πόρων δεν περνά απαρατήρητη.
Οι συνέπειες για τους απλούς ανθρώπους διαφαίνονται ξεκάθαρα, όταν οργανισμοί όπως το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα περικόπτουν βοήθεια σε εμπόλεμες περιοχές όπως η Υεμένη και η Ουκρανία. Η UNICEF υποχρεώθηκε να περιορίσει τα εμβολιαστικά της προγράμματα στην Αφρική. Η κακοδιαχείριση μεταφράζεται άμεσα σε ανθρώπινες ζωές.
Ώρα για λογοδοσία
Η κρίση του ΟΗΕ δεν είναι μόνο οικονομική, είναι και ηθική. Σε έναν κόσμο όπου οι παγκόσμιες απειλές πληθαίνουν, ο οργανισμός που ιδρύθηκε για να τις αντιμετωπίζει δείχνει να βυθίζεται στην αναποτελεσματικότητα και την εσωστρέφεια. Οι ηγέτες των κρατών-μελών, αντί να περιορίζονται σε προσωρινές ενέσεις ρευστότητας, οφείλουν να απαιτήσουν ριζική αναδιάρθρωση.
Η παγκόσμια ειρήνη και ανθρωπιστική βοήθεια δεν μπορούν να εξαρτώνται από οργανισμούς χωρίς λογοδοσία και διαφάνεια.
