Έξι ρολά ρεαλιστικής, εξωτικού ύφους ταπετσαρίας μήκους 60 μέτρων περίπου εντυπωσίασαν κάποτε τους Ευρωπαίους του 19ου αιώνα. Όταν οι επιμελητές του Μουσείου Rijks άρχισαν να ψάχνουν τις συλλογές τους από μεγάλα έργα σε χαρτί για την έκθεση του μουσείου “XXL Paper-Big, Bigger, Biggest!”, ανακάλυψαν ότι αυτά τα έξι ρολά αποτελούσαν μέρος ενός έργου κινούμενων εικόνων, με τίτλο “Reuzen-Cyclorama” (Γιγαντιαίο-Κυκλόραμα).
Πριν από τον κινηματογράφο, οι άνθρωποι πλήρωναν για να δουν κινούμενους πανοραμικούς πίνακες (που σε ορισμένα μέρη του κόσμου ονομάζονταν κινούμενα κυκλώματα). Ένα ξύλινο πλαίσιο συγκρατούσε το μακρύ ρολό με τον ζωγραφισμένο πίνακα που ήταν τυλιγμένο ανάμεσα σε δύο ξύλινους στύλους, επιτρέποντας στις σκηνές να αποκαλύπτονται αργά μέσα στο πλαίσιο. Μικρές τρύπες στην κορυφή του χαρτιού δείχνουν πώς ο πίνακας του μουσείου κρεμόταν κάποτε σε ξύλινο πλαίσιο. Παρόλο που ο πίνακας του Μουσείου Rijks είναι τεράστιος, αποτελεί μόνο ένα μικρό κομμάτι του κινούμενου κυκλώματος.
Μουσείο Rijks
Η ιδέα αυτή προήλθε από το θέατρο, όπου τεράστια κάθετα ή οριζόντια ζωγραφισμένα σκηνικά όριζαν τα σκηνικά επί σκηνής.
Από τα λίγα έργα που επιβιώνουν σήμερα, τα περισσότερα βρίσκονται στην Αμερική. (Μπορείτε να τα βρείτε καταγεγραμμένα στον ιστότοπο του International Panorama Council). Τα θέματα τους ποικίλλουν από γεωγραφικές περιηγήσεις σε ξένες χώρες, σε ιστορικά θέματα μεγάλων μαχών ή γεγονότων που άλλαξαν τον κόσμο, σε θρησκευτικά θέματα, όπως σκηνές από τη ζωή του Χριστού.
Μια ανακάλυψη
Στο άρθρο “Από την ταπετσαρία στο κινούμενο πανόραμα: The Discovery of Fragments of the Cyclorama Reichardt”, στο περιοδικό με κριτές “The Rijks Museum Bulletin”, οι ειδικοί περιγράφουν πώς συντήρησαν τον πίνακα και πώς έμαθαν περισσότερα για την ιστορία του.
Στο άρθρο γίνεται διάκριση μεταξύ των πανοραμικών πινάκων και των κινούμενων κυκλωμάτων. Οι πρώτοι ήταν ιστορικά και γεωγραφικά ακριβείς και συνήθως δημιουργούνταν υπό την καθοδήγηση ενός ακαδημαϊκά εκπαιδευμένου ζωγράφου. Ενώ τα κινούμενα κυκλώματα μπορούσαν να είναι φανταστικά και συνήθως δημιουργούνταν από τεχνίτες και ζωγράφους σκηνικών.
Ακριβώς όπως οι ζωγραφισμένες οροφές ή τα σκηνικά, το κοινό δεν έβλεπε ποτέ από κοντά τους κινούμενους πίνακες. Σε αντίθεση με τις ακριβείς λεπτομέρειες στη στατική πανοραμική ζωγραφική, το κινούμενο κυκλόραμα δεν χρειαζόταν να είναι τέλειο- στόχος του ήταν να δώσει στους θεατές την αίσθηση ότι βρίσκονται σε ένα πλοίο, ένα τρένο ή μια άμαξα και να τους επιτρέψει να απολαύσουν τα τοπία που περνούσαν.
Το κινούμενο κυκλόραμα ταξίδευε τους θεατές σε τοπία (μερικές φορές φανταστικά) που ίσως δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να επισκεφθούν. Ένας αφηγητής συχνά συνόδευε την παράσταση, όπως και η μουσική και μερικές φορές άλλοι διασκεδαστές, όπως μάγοι και εγγαστρίμυθοι.
Ίσως προκαλεί σύγχυση το γεγονός ότι τα στρογγυλά κτίρια που κάποτε παρουσίαζαν στατικούς πανοραμικούς πίνακες ονομάζονται επίσης κυκλώματα. Πολλά από αυτά τα κτίρια εμφανίστηκαν σε όλη την Αμερική και την Ευρώπη, και μερικά εξακολουθούν να υπάρχουν.
Ο Γερμανός εκδότης Ferdinand Reichardt ανέθεσε σε τρεις καλλιτέχνες του Βερολίνου -τον ζωγράφο Heinrich Heyl και τους διακοσμητές ζωγράφους αδελφούς Borgmann- να του ζωγραφίσουν ένα κινούμενο κυκλόραμα που περιλαμβάνει τα τοπία της περιοχής του Τιρόλου (σήμερα τμήμα της βόρειας Ιταλίας και της βόρειας Αυστρίας), της περιοχής της Στυρίας στη νοτιοανατολική Αυστρία, στη συνέχεια της Ελβετίας και της Ιταλίας.
Τον 19ο αιώνα, οι πεζοπορίες και οι μεγάλες ευρωπαϊκές περιηγήσεις ήταν δημοφιλείς ασχολίες. Οι διαφημίσεις δήλωναν ότι τα κινούμενα κυκλoράματα ήταν ένας φθηνός και ασφαλής τρόπος για να “ταξιδέψετε” και να “κάνετε πεζοπορία χωρίς τους κινδύνους να πέσετε από τα βουνά ή να θαφτείτε κάτω από το χιόνι”, όπως έγραφε μια διαφήμιση.
Το “Reuzen-Cyclorama” ταξίδευε το κοινό σε φανταστικά πανοραμικά τοπία. Το “Reuzen-Cyclorama” του Reichardt περιόδευσε στις Κάτω Χώρες, στην Αμβέρσα του Βελγίου και στο Λονδίνο, όπου το παρακολούθησε ακόμη και η βασίλισσα Βικτώρια.
Οι ειδικοί υποθέτουν ότι το μεγαλύτερο μέρος του κυκλώματος υπέστη φθορά με την πάροδο του χρόνου από την εκτεταμένη περιήγηση. Πιστεύουν ότι τμήματα του πίνακα που περιέχουν αναγνωρίσιμα ορόσημα, όπως η Λουκέρνη στην Ελβετία και το Μιλάνο και η λίμνη Κόμο στην Ιταλία, μπορεί να έχουν επαναχρησιμοποιηθεί ή αποθηκευτεί για προστασία. Τα τμήματα που λείπουν θα μπορούσαν να είναι τυλιγμένα σε κάποια αποθήκη που περιμένουν να ξαναβρεθούν και πάλι ως κινούμενοι πίνακες.
Οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν τα έργα σε ένα διαμορφωμένο δωμάτιο στην έκθεση “XXL Paper-Big, Bigger, Biggest!” του Μουσείου Rijks. Ο κεντρικός πίνακας είναι ένα από τα τεράστια χάρτινα έργα του μουσείου και δεν είχε εκτεθεί ποτέ στο παρελθόν.
Τα μεγάλα χάρτινα έργα της έκθεσης έχουν παραχθεί από το 1500 περίπου έως σήμερα και περιλαμβάνουν μια ενδιαφέρουσα ποικιλία έργων, από προπαρασκευαστικές γελοιογραφίες για ταπισερί ή βιτρό.
Ανάμεσα στα σημαντικότερα σημεία της έκθεσης είναι μια ξυλογραφία (γύρω στο 1535) του Robert Peril, η οποία έχει ύψος σχεδόν 7 μέτρα και απεικονίζει το γενεαλογικό δέντρο του αυτοκράτορα Καρόλου Ε΄- και ο πάπυρος του 18ου αιώνα με τίτλο “One Hundred Children”, του Xu Yanghong. Ο γοητευτικός πάπυρος περιέχει 12 σκηνές παιδιών που παίζουν σε έναν κινεζικό κήπο. Οι δραστηριότητες των παιδιών αποτελούν παράδειγμα των τεσσάρων αριστοκρατικών επιτευγμάτων της μουσικής, της ζωγραφικής, της καλλιγραφίας και του παιχνιδιού Γκο. Οι θεατές ξεδιπλώνουν τον κύλινδρο μια σκηνή τη φορά για να τις μελετήσουν με τον δικό τους ρυθμό.
Η έκθεση “XXL Paper-Big, Bigger, Biggest!” στο Μουσείο Rijks στο Άμστερνταμ διαρκεί έως τις 4 Σεπτεμβρίου. Για να μάθετε περισσότερα, επισκεφθείτε τον ιστότοπο RijksMuseum.nl
