Στην καθημερινότητα συναντάμε κάθε είδους θελκτικά πράγματα. Μερικές φορές, βλέπουμε μια όμορφη χορευτική παράσταση, έναν υπέροχο πίνακα ή μια ταινία που μας συγκινεί μέχρι δακρύων λόγω του θετικού μηνύματός της.
Ωστόσο, δεν φέρουν όλα θετικά μηνύματα. Μερικές φορές, μπορεί να μας κάνουν να αισθανθούμε άσχημα μετά, ώστε αναρωτιόμαστε: «Γιατί ασχολήθηκα με αυτό;»
Αυτή η ερώτηση είναι σημαντική, γιατί αναγνωρίζει την ευθύνη και την επιλογή που έχουμε για ό,τι «καταναλώνουμε».
Χανς Μέμλινγκ: «Αλληγορία με παρθένο»
Ο πίνακας του Χανς Μέμλινγκ, ζωγράφου της Βόρειας Αναγέννησης, με τίτλο «Αλληγορία με μία παρθένο», με παρότρυνε να συλλογιστώ περαιτέρω στο ζήτημα της επιλογής και της ευθύνης.
Απεικονίζει τρεις φιγούρες: μια γυναίκα και δύο λιοντάρια. Το τοπίο θεωρείται μεταγενέστερη προσθήκη και δεν θα συζητηθεί εδώ.
Η γυναίκα είναι το επίκεντρο. Είναι ντυμένη με σεμνότητα και φοράει ένα μικρό στέμμα στο κεφάλι. Έχει ήρεμη έκφραση και το βλέμμα χαμηλωμένο. Τα χέρια της είναι σταυρωμένα στον βράχο που την περιβάλλει. Αυτή η πέτρινη δομή είναι αμέθυστος και μοιάζει με προστατευτικό φρούριο γύρω της. Μια πηγή αναβλύζει από τη βάση του αμέθυστου, από την οποία τρέχει ένα ρυάκι που χάνεται κάτω από τα όρια του έργου.
Στην αρχαία Ελλάδα, ο αμέθυστος συμβόλιζε τη νηφαλιότητα και την αγνότητα. Για τους χριστιανούς, ο αμέθυστος συσχετίζεται με την πνευματική αγνότητα του Χριστού και τις εξαγνιστικές ιδιότητες του πόνου και των βασάνων.
Κατά την Αναγέννηση, ο Ρεμί Μπελό, Γάλλος ποιητής του 16ου αιώνα, χρησιμοποίησε έναν ρωμαϊκό μύθο για να διηγηθεί την ιστορία μιας νεαρής κοπέλας ονόματι Αμέθυστος. Ο Βάκχος, ο θεός του κρασιού και της μέθης, θύμωσε όταν κάποιος τον πρόσβαλε και επιτέθηκε στην αθώα περαστική Αμέθυστο, με κακές προθέσεις. Όμως, η θεά Άρτεμις προστάτευσε την Αμέθυστο μεταμορφώνοντάς τη σε διαυγή πέτρα.
Όταν η οργή του κατευνάστηκε, ο Διόνυσος ένιωσε τύψεις για τις πράξεις του και, για να εξιλεωθεί, έχυσε το κρασί του πάνω στην πέτρα, που απέκτησε έτσι μωβ χρώμα. Αυτή η μωβ πέτρα έκτοτε ονομάστηκε «αμέθυστος» και φοριόταν για προστασία από τη μέθη.
Επιστρέφοντας στον πίνακα, τα δύο λιοντάρια στο κάτω μέρος της σύνθεσης, σύμβολα θάρρους και δύναμης, προστατεύουν τη γυναίκα και τη βρύση. Επιπλέον, είναι και τα ίδια προστατευμένα, με χρυσές ασπίδες δεμένες στις χαίτες τους.
Προστατεύοντας την αγνότητά μας
Στον πίνακα του Μέμλινγκ, λοιπόν, προβάλλονται πολλά επίπεδα προστασίας. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η γυναίκα κοιτάζει προς τα κάτω, αποστρέφοντας το βλέμμα της από έναν πειρασμό, και προστατεύοντας τον εαυτό της από τη θέασή του. Ο αμέθυστος που την περιβάλλει, την προστατεύει περαιτέρω και διατηρεί την αγνότητά της, παραπέμποντας στην αρχαία Αμέθυστο. Τα λιοντάρια προστατεύουν τον αμέθυστο, τη γυναίκα που βρίσκεται μέσα του και την πηγή, όντας παράλληλα και τα ίδια προστατευμένα από τις ασπίδες που φορούν. Η έμφαση σε και η πληθώρα των προστατευτικών μέτρων είναι σαν να μας μεταφέρουν το μήνυμα ότι η προστασία της αγνότητάς μας είναι υψίστης σημασίας και ότι δεν υπάρχει υπερβολή σε ό,τι κάνουμε προς αυτή την κατεύθυνση.
Στη συνέχεια, μπορούμε να αναρωτηθούμε σε τι είδους αγνότητα αναφέρεται αυτός ο πίνακας. Ο τίτλος του πίνακα, «Αλληγορία με παρθένο», το καθιστά σαφές – αν τον πάρουμε κυριολεκτικά. Ωστόσο, πρόκειται για έναν αλληγορικό πίνακα, όπως λέει ο τίτλος του, και αυτό μας καθοδηγεί να αναζητήσουμε ένα βαθύτερο νόημα.
Θα μπορούσαμε να εικάσουμε ότι η αγνότητα που διακυβεύεται είναι στην πραγματικότητα η αγνότητα της ψυχής; Αν ναι, ο πίνακας μας λέει ότι πρέπει να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να προστατεύσουμε την ψυχή με κάθε κόστος. Κι αν πότε πότε αποτυγχάνουμε, πρέπει να συνεχίσουμε. Μερικές φορές, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αποστρέφουμε το βλέμμα μας, όπως κάνει η γυναίκα, από ό,τι μπορεί να είναι δελεαστικό αλλά όχι καλό ή ότι πρέπει να διατηρούμε ένα περιβάλλον που αποκλείει ό,τι είναι ακάθαρτο, όπως επιτυγχάνεται στον πίνακα χάρη στον αμέθυστο. Αυτό, είναι ένα επίπεδο προστασίας.
Περαιτέρω, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η αρετή λειτουργεί και η ίδια ως ένα επίπεδο προστασίας, όπως αυτή που προσφέρουν τα λιοντάρια: ένα επιπλέον επίπεδο προστασίας για τη διαφύλαξη της αγνότητας. Οι ασπίδες που φορούν τα λιοντάρια είναι σαν την κουλτούρα που μας περιβάλλει, ένα εξωτερικό στρώμα που μπορεί να ενισχύσει την επιδίωξη της αγνότητας και την προστασία της.
Στα τέλη του Μεσαίωνα, στην Ευρώπη, οι κλασικοί και χριστιανοί ανθρωπιστές ηγέτες, βλέποντας τη διαφθορά στην Καθολική Εκκλησία, αναζήτησαν παραδείγματα ενάρετων ανθρώπων και ιδεών από την ιστορία. Αυτό το ανανεωμένο ενδιαφέρον για την αρετή σηματοδότησε την έναρξη της Αναγέννησης, μιας από τις πιο λαμπρές περιόδους της δυτικής κουλτούρας, με αμείωτη αξία.
Όταν όλα τα στρώματα – οι προθέσεις μας για εσωτερική αγνότητα και ένα καθαρό περιβάλλον, τα ενάρετα παραδείγματα της ιστορίας και μια κουλτούρα που τιμά την αρετή και την αγνότητα – είναι παρόντα και λειτουργούν αρμονικά, μια πηγή ζωογόνου νερού μπορεί να αναβλύσει και να διαποτίσει όλους τους τομείς της κοινωνίας, αναζωογονώντας μια κουλτούρα που χαίρεται ο ουρανός. Πώς αλλιώς μπορεί να συμβεί μια Αναγέννηση;
