Η θρησκεία και η σωτηρία δεν απασχολούν πλέον τον σύγχρονο δυτικό κόσμο. Τώρα, εστιάζουμε στην προσωπική ανάπτυξη και την «αυτοπραγμάτωση». Αυτή η ιδέα προσεγγίζεται με χίλιους διαφορετικούς τρόπους. Αλλά τι σημαίνει;
Η παραμέληση της θρησκείας και της σωτηρίας συνδέονται με τη συχνά επαναλαμβανόμενη φράση «Μια ζωή την έχουμε». Αυτό υπονοεί ότι πρέπει να απολαύσουμε ή να εκπληρώσουμε τον εαυτό μας τώρα. Το σαφές συμπέρασμα είναι ότι πρέπει να διασφαλίσουμε ότι θα στραγγίξουμε και την τελευταία σταγόνα χυμού από τη ζωή και ότι δεν θα χάσουμε τίποτα από όσα έχει να μας προσφέρει η ζωή πριν φύγουμε. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ακούμε όλο και περισσότερο για τις λίστες με τους στόχους που θέτουμε για τη ζωή μας. Έχει γίνει ηθικό παράπτωμα – αν όχι πραγματικό έγκλημα – να μην έχουμε πραγματοποιήσει όλους τους στόχους μας. Γι’ αυτό, λοιπόν, πιάστε δουλειά!
Επιπλέον, η αυτοπραγμάτωση έχει να κάνει με την τελειοποίηση του «εαυτού», μια λέξη που έχει αντικαταστήσει την «ψυχή». Αυτές οι λέξεις είναι συνώνυμες σε ορισμένα πλαίσια, αλλά όλο και περισσότερο αποκλίνουν ως προς τη σημασία τους. Η παλιομοδίτικη λέξη «ψυχή» αναφέρεται στην άυλη, αθάνατη πλευρά του ανθρώπου που είναι απείρως πολύτιμη, αλλά ελαττωματική και χρειάζεται σωτηρία – είτε αυτή γίνεται μέσω του Θεού είτε μέσω, ας πούμε, του Οκταπλού Μονοπατιού του Βουδισμού.
Στην πραγματικότητα, όλες οι θρησκείες, αν το καλοσκεφτείτε, υπάρχουν μόνο και μόνο επειδή τα ανθρώπινα όντα είναι ατελή και αισθάνονται, διαισθητικά ίσως, ότι χρειάζονται κάποιον μηχανισμό μεγαλύτερο από τον εαυτό τους για να τους παρέχει τη λύτρωση από τον κόσμο. Έτσι, οι θρησκείες παρέχουν τα βήματα που απαιτούνται για να βγούμε από τον κύκλο της αμαρτίας ή τον κύκλο της επιθυμίας.
Αντικαθιστώντας την ψυχή με τον εαυτό
Ο εαυτός μου, από την άλλη πλευρά, αφορά «εμένα»: έναν καλό άνθρωπο που πρέπει να κάνει περισσότερη γιόγκα, να γίνει χορτοφάγος, να «είναι ευγενικός» και ούτω καθεξής, προκειμένου να συνειδητοποιήσει την τελειότητα που είναι ήδη εκεί, ήδη μέσα μου. Ως εκ τούτου, βλέπουμε διαδικτυακά μαθήματα που μας δείχνουν πώς να νικήσουμε το «σύνδρομο του απατεώνα». Το κύριο μάντρα εδώ είναι ότι πρέπει να λέμε στον εαυτό μας: «Είμαι αρκετά καλός».
Κατά έναν περίεργο τρόπο, λοιπόν, δεν χρειάζεται να κάνουμε τίποτα απολύτως (οπότε ξεχάστε τη γιόγκα, τη χορτοφαγία και την καλοσύνη). Απλά πρέπει να πιστέψουμε στον εαυτό μας και η αληθινή καταπληκτική τελειότητά μας θα λάμψει και δεν θα είμαστε ποτέ ξανά απατεώνες!
Φυσικά, η ιδέα ότι «ζούμε μόνο μια φορά» δεν είναι ένα κυριολεκτικό γεγονός, αλλά μια επικίνδυνη υπόθεση. Όπως παρατήρησε ο συγγραφέας και παρουσιαστής Πήτερ Στάνφορντ: «Φανταζόμαστε ότι είμαστε τόσο πολύ πιο έξυπνοι από τους ανθρώπους των περασμένων εποχών, ότι η σοφία μας ξεπερνά τη δική τους, διαμέσου του φίλτρου της επιστήμης, της λογικής και του ορθού λόγου. Τα αποτελέσματα είναι παραπλανητικά και αποκαρδιωτικά».
Ίσως, στην πραγματικότητα, να ζούμε δύο φορές. Σχεδόν όλοι οι πολιτισμοί του παρελθόντος το πίστευαν, και οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο σήμερα το πιστεύουν. Υπολογίζεται ότι περίπου το 84% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει μια θρησκευτική πίστη που περιλαμβάνει μια μεταθανάτια ζωή.
Το στοίχημα του Πασκάλ
Γι’ αυτό το λόγο το ‘Στοίχημα του Πασκάλ’ είναι ένα εύστοχο επιχείρημα που πρέπει να εξετάσουμε. Απλοποιημένα, το επιχείρημα λέει ότι είναι λογικό να πιστεύουμε στον Θεό, διότι αν όντως ο Θεός υπάρχει, υπάρχει και μεγάλη ανταμοιβή – αλλά αν κάνουμε λάθος και ο Θεός υπάρχει, τότε υπάρχει, ενδεχομένως, ένα τεράστιο μειονέκτημα! Από την άλλη, πάλι, αν ο Θεός δεν υπάρχει, είτε το πιστεύουμε είτε όχι, μοιραζόμαστε την ίδια μοίρα, τη λήθη. Έτσι, οι ανταμοιβές σταθμίζονται προς την κατεύθυνση της πίστης στον Θεό – πράγμα που σημαίνει, φυσικά, ότι πρέπει να πιστεύουμε ότι δεν ζούμε μόνο μία φορά, αλλά και μετά τον θάνατο (που μετράει ως δύο φορές).
Ο Πασκάλ έκανε επίσης την επισήμανση ότι δεν ήταν μόνο ένα ζήτημα αν ο Θεός υπάρχει ή όχι όσον αφορά τον παράδεισο και την κόλαση. Υποστήριξε ότι η πίστη στον Θεό παρέχει ηθικά οφέλη. Το Οκταπλό Μονοπάτι του Βουδισμού έχει μια ηθική διάσταση, διότι η αποδοχή του Βουδισμού σημαίνει την αποδοχή της εγκυρότητας του Οκταπλού Μονοπατιού, και αυτό το μονοπάτι, όπως και οι Δέκα Εντολές, ορίζει στους ανθρώπους να ενεργούν ηθικά.
Είναι αρκετά ενδιαφέρον ότι το ηθικό ζήτημα κυριαρχούσε στον αρχαίο κόσμο και στην άποψή του για τη μετά θάνατον ζωή. Με τον όρο ηθική, εννοώ: τι είναι σωστό και τι λάθος. Σημαίνει να αναρωτιόμαστε αν ζούμε κατά συνείδηση και σύμφωνα με τις βαθύτερες αρχές των κοινών μας ιδανικών. Όπως το έθεσε ο μεγάλος Ρωμαίος συγγραφέας Κικέρωνας: «Μακριά, λοιπόν, από το δόλο και την απάτη, που επιθυμεί, βέβαια, να περάσει για σοφία, αλλά απέχει πολύ από αυτήν και είναι εντελώς αντίθετη με αυτήν. Διότι η λειτουργία της σοφίας είναι να διακρίνει ανάμεσα στο καλό και το κακό – ενώ, εφόσον όλα τα ηθικά λάθος πράγματα είναι κακά, η πονηριά προτιμά το κακό από το καλό».
Ερχόμαστε, λοιπόν, στη λέξη-κλειδί: Σοφία. Όταν μπορούμε να διακρίνουμε μεταξύ καλού και κακού, έχουμε σοφία και αυτό αποτελεί τη βάση της αληθινής ηθικής. Αν το σκεφτούμε προσεκτικά, το ηθικό ερώτημα – τι είναι σωστό και τι λάθος – κυριαρχεί ακόμα σε κάθε πτυχή της κοινωνίας μας, σήμερα όπως και στο παρελθόν.
Ο καθηγητής Μαρκ Ουίλλιαμ Ρος το έθεσε ως εξής: «Η ηθική δεν είναι ένα πεδίο μεταξύ άλλων, όπως, για παράδειγμα, η τέχνη, η επιστήμη, η θρησκεία, οι επιχειρήσεις, η πολιτική και ούτω καθ’ εξής. Αντίθετα, η ηθική είναι η κατευθυντήρια αρχή για όλες τις ανθρώπινες προσπάθειες». Προκύπτει ότι αν η ηθική είναι το κυρίαρχο ζητούμενο για όλους μας, τότε η απόκτηση σοφίας πρέπει να είναι το φυσικό επακόλουθο της προσπάθειας διάκρισης μεταξύ καλού και κακού. Με βιβλικούς όρους, αυτό εκφράζεται στις Παροιμίες 9-10 ως εξής: «Ο φόβος του Κυρίου είναι η αρχή της σοφίας, και η γνώση του Ενός είναι κατανόηση» («Ἀρχή σοφίας, φόβος Θεοῦ»).
Η αρχαιοελληνική προοπτική
Η επιδίωξη της σοφίας, λοιπόν, είναι ένα πνευματικό εγχείρημα και όχι ένα κοσμικό εγχείρημα. Οι Έλληνες το γνώριζαν αυτό πολύ καλά. Η συμμετοχή της Αθηνάς Παλλάδας, θεάς της σοφίας, στο δωδεκάθεο των Ολύμπιων θεών το πιστοποιεί.
Η Αθηνά γεννήθηκε από το κεφάλι του Δία και ήταν το αγαπημένο παιδί του. Παρομοίως, στο βιβλίο των Παροιμιών βρίσκουμε ότι η Σοφία, η αγαπημένη του Θεού, «χαίρεται πάντοτε ενώπιον Αυτού”. Η Σοφία και η υπέρτατη Δύναμη (ο Θεός) είναι κλειδωμένες σε κάποια στενή, αδιάσπαστη και ασύλληπτη σχέση, την οποία μπορούμε να προσεγγίσουμε μόνο μεταφορικά.
Τι μπορούμε να μάθουμε από την ελληνική μυθολογία για τη σοφία και τη θεά της; Μπορεί η προσωπικότητά της να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε βαθύτερα τη ζωή μας σήμερα;
Πιστεύω ότι υπάρχουν. Στο δεύτερο μέρος αυτής της σειράς, θα εξετάσουμε την προέλευση και τις δραστηριότητες της θεάς της σοφίας και θα δούμε πώς η συμβολική της ύπαρξη έχει βαθύ νόημα από πολλές απόψεις.
Του James Sale
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
