Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης βρίσκεται στις Βρυξέλλες από το απόγευμα της Τετάρτης, προκειμένου να λάβει μέρος σήμερα στη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, αφού προηγουμένως συμμετείχε στη Σύνοδο των ηγετών του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συναντώνται στις 26-27 Ιουνίου με μια ιδιαίτερα σημαντική ατζέντα, που περιλαμβάνει τις τελευταίες εξελίξεις στον πόλεμο της Ουκρανίας και την κατάσταση στη Μέση Ανατολή, καθώς και ζητήματα ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας. Στο τραπέζι βρίσκονται επίσης το θέμα της μετανάστευσης και η ανταγωνιστικότητα της ΕΕ σε ένα αβέβαιο παγκόσμιο περιβάλλον, η κατάσταση στη Μολδαβία και στα Δυτικά Βαλκάνια, καθώς και θέματα εσωτερικής ασφάλειας και ετοιμότητας για την αντιμετώπιση κρίσεων.
Βασικά θέματα στην ατζέντα
Μεταξύ των κύριων θεμάτων που θα συζητηθούν στη Σύνοδο Κορυφής είναι:
-
Η συνεχιζόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η ευρωπαϊκή στήριξη προς το Κίεβο
-
Η κρίσιμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή, με έμφαση στη Λωρίδα της Γάζας
-
Η ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας των κρατών-μελών
-
Το ζήτημα της μετανάστευσης και η προστασία των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ
-
Η ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας στο ασταθές διεθνές περιβάλλον
-
Οι εξελίξεις στη Μολδαβία και στα Δυτικά Βαλκάνια και η ευρωπαϊκή τους προοπτική
-
Η εσωτερική ασφάλεια της Ένωσης και η ετοιμότητα απέναντι σε κρίσεις και υβριδικές απειλές
Προσφυγικές ροές από τη Λιβύη στο επίκεντρο
Το μεταναστευτικό ζήτημα αποτελεί κεντρικό θέμα της συνόδου, με την ελληνική πλευρά να δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις αυξημένες ροές μεταναστών από τη Λιβύη προς την Ευρώπη. Στα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αναμένεται μάλιστα ειδική αναφορά στην εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού από τη Λιβύη, δηλαδή στην εκμετάλλευση των ροών ως μοχλού πολιτικής πίεσης. Ο κος Μητσοτάκης είχε ήδη θέσει το ζήτημα των αυξημένων αφίξεων από τη Λιβύη στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, προαναγγέλλοντας ότι θα το εγείρει εκ νέου και στην ευρωπαϊκή σύνοδο . Μάλιστα, ο πρωθυπουργός επικοινώνησε προσωπικά με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πριν λίγες ημέρες για το θέμα, και την επόμενη κιόλας ημέρα η τελευταία απέστειλε επιστολή προς τους ηγέτες της ΕΕ σχετικά με το μεταναστευτικό, όπου έκανε ειδική μνεία στα προβλήματα που έχουν προκύψει στη Λιβύη.
Η Ελλάδα δηλώνει ότι επιδιώκει συνεργασία με τις λιβυκές αρχές προκειμένου να περιοριστούν οι αναχωρήσεις μεταναστών από τα παράλια της χώρας. Παράλληλα, όμως, διαμηνύει ότι θα χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της για να καταστήσει «εξαιρετικά δύσκολη τη ζωή» των κυκλωμάτων διακινητών . Στο πλαίσιο αυτό, ελληνικά πλοία του Πολεμικού Ναυτικού έχουν ήδη αναπτυχθεί σε διεθνή ύδατα, μόλις έξω από τα χωρικά ύδατα της Λιβύης, ώστε να σταλεί ένα σαφές και αυστηρό μήνυμα προς τους διακινητές. Ο κος Μητσοτάκης τόνισε ότι η χώρα δεν είναι «ξέφραγο αμπέλι» για τα κυκλώματα παράνομης διακίνησης ανθρώπων, προειδοποιώντας πως η Ελλάδα δεν θα επιτρέψει να εκμεταλλευτούν οι διακινητές τα νότια σύνορά της.
Το «τουρκολιβυκό μνημόνιο» και η στάση της Ευρώπης
Η διαμάχη γύρω από το λεγόμενο τουρκολιβυκό μνημόνιο – τη συμφωνία οριοθέτησης θαλάσσιων ζωνών που υπέγραψαν η Τουρκία και η κυβέρνηση της Τρίπολης το 2019 – αναζωπυρώνεται στη σκιά νέων εξελίξεων. Στις 25 Ιουνίου, η Εθνική Πετρελαϊκή Εταιρεία της Λιβύης (NOC) ανακοίνωσε την υπογραφή μνημονίου συνεργασίας με την τουρκική κρατική εταιρεία TPAO, για τη διεξαγωγή γεωλογικών και γεωφυσικών ερευνών σε τέσσερις υπεράκτιες περιοχές στη λιβυκή ΑΟΖ . Η εξέλιξη αυτή προκάλεσε έντονο προβληματισμό στην Αθήνα, καθώς σηματοδοτεί συνέχιση και εμβάθυνση της τουρκικής εμπλοκής στη λιβυκή υφαλοκρηπίδα. Σύμφωνα με ελληνικές διπλωματικές πηγές, ο χάρτης που δημοσίευσε η λιβυκή πλευρά με τα σημεία των σχεδιαζόμενων ερευνών δείχνει ότι οι περιοχές αυτές βρίσκονται νοτίως της μέσης γραμμής μεταξύ Λιβύης και Κρήτης – ένδειξη πως, επί του παρόντος, δεν εισέρχονται σε θαλάσσια ζώνη που διεκδικεί η Ελλάδα. Σε κάθε περίπτωση, οι ίδιες πηγές τονίζουν ότι η Ελλάδα δεν πρόκειται να δεχτεί καμία παραβίαση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων στην περιοχή. Αξίζει να σημειωθεί ότι καταγράφεται μεταβολή στάσης ακόμη και από την πλευρά του ισχυρού άνδρα της ανατολικής Λιβύης, στρατάρχη Χαφτάρ – γεγονός που, κατά την Αθήνα, συνδέεται με τις γενικότερες προκλήσεις ασφάλειας στην περιοχή και την ταυτόχρονη εργαλειοποίηση των μεταναστευτικών ροών.
Ο κος Μητσοτάκης έχει καταστήσει σαφές ότι θα θέσει το ζήτημα του παράνομου τουρκολιβυκού μνημονίου ενώπιον των Ευρωπαίων εταίρων, ζητώντας να υπάρξει εκ νέου η ρητή καταδίκη του σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα επιδιώκει να συμπεριληφθούν στα συμπεράσματα της συνόδου ακριβώς οι ίδιες διατυπώσεις που είχαν συμφωνηθεί τον Δεκέμβριο του 2019, δηλαδή ότι το μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης είναι παράνομο, δεν αναγνωρίζεται από την ΕΕ και «δεν μπορεί να παράγει κανένα έννομο αποτέλεσμα» για τρίτα κράτη. «Θεωρώ σημαντικό αυτή η επανάληψη να γίνει με τρόπο απολύτως σαφή προς τη Λιβύη, σε αυτή τη χρονική συγκυρία», δήλωσε χαρακτηριστικά ο πρωθυπουργός, εξηγώντας γιατί επιδιώκει μια ξεκάθαρη ευρωπαϊκή τοποθέτηση απέναντι στη νέα λιβυκή ηγεσία. Πράγματι, στα αναμενόμενα συμπεράσματα της συνόδου αναφέρεται εκ νέου ότι το μνημόνιο Τουρκίας-Λιβύης «παραβιάζει τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συνάδει με το Δίκαιο της Θάλασσας και δεν μπορεί να έχει καμία νομική συνέπεια για τρίτα κράτη», επαναλαμβάνοντας ουσιαστικά την ομόφωνη ευρωπαϊκή αποδοκιμασία αυτής της συμφωνίας.
Στήριξη στην Ουκρανία και εξελίξεις στη Μέση Ανατολή
Η Σύνοδος Κορυφής θα επανεξετάσει τις νεότερες εξελίξεις στο μέτωπο της Ουκρανίας και τις συλλογικές προσπάθειες για τον τερματισμό του πολέμου. Οι ηγέτες αναμένεται να συζητήσουν τρόπους περαιτέρω υποστήριξης των διεθνών πρωτοβουλιών για μια δίκαιη και βιώσιμη ειρήνη – μεταξύ άλλων μέσω αυξημένης πίεσης προς τη Ρωσία να αποδεχθεί μια ουσιαστική εκεχειρία – καθώς και την πορεία της ίδιας της Ουκρανίας προς την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναμένεται να επαναβεβαιώσει ότι θα σταθεί σταθερά στο πλευρό της Ουκρανίας, έχοντας ήδη διαθέσει συνολικά σχεδόν 150 δισ. ευρώ σε βοήθεια προς το Κίεβο από το 2022 έως σήμερα (εκ των οποίων περίπου 50,8 δισ. ευρώ σε στρατιωτική υποστήριξη). Μάλιστα, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι θα απευθυνθεί στους Ευρωπαίους ηγέτες μέσω τηλεδιάσκεψης κατά τη διάρκεια της συνάντησης, ενημερώνοντάς τους απευθείας για την κατάσταση και τις ανάγκες της χώρας του .
Σε ό,τι αφορά τη Μέση Ανατολή, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα ασχοληθούν με την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, ιδίως στο Παλαιστινιακό και στη Λωρίδα της Γάζας, καθώς και με τον κίνδυνο μιας γενικευμένης κλιμάκωσης που απειλεί να αποσταθεροποιήσει την ευρύτερη περιοχή.
Ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας
Ένα άλλο βασικό θέμα της συνόδου είναι η άμυνα και η ασφάλεια της Ευρώπης. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναμένεται να δώσει ώθηση στις προσπάθειες θωράκισης της Ένωσης απέναντι σε στρατιωτικές απειλές, επιταχύνοντας την ενίσχυση της αμυντικής ετοιμότητας των ευρωπαϊκών κρατών με ορίζοντα το 2030. Οι ηγέτες θα εξετάσουν την πρόοδο στην ανάπτυξη των ευρωπαϊκών αμυντικών δυνατοτήτων και στη στήριξη της αμυντικής βιομηχανίας, καθώς και τη συνεργασία ΕΕ-ΝΑΤΟ μετά τη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούνιο. Κοινός στόχος είναι μια πιο συλλογική και αποδοτική προσέγγιση στην άμυνα, ώστε οι ευρωπαϊκές χώρες να αυξήσουν την ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν άμεσα και μελλοντικά κινδύνους .
Παράλληλα, στη σύνοδο θα τεθούν επί τάπητος μέτρα για την ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας της Ένωσης και την βελτίωση της ετοιμότητάς της απέναντι σε κρίσεις και λεγόμενες υβριδικές απειλές (όπως οι κυβερνοεπιθέσεις και η διασπορά ψευδών πληροφοριών). Οι Ευρωπαίοι ηγέτες καλούνται να εντείνουν τις κοινές δράσεις για την αντιμετώπιση του διασυνοριακού οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας, καθώς και να ενισχύσουν τους μηχανισμούς πολιτικής προστασίας και διαχείρισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης.
Διεύρυνση: Μολδαβία και Δυτικά Βαλκάνια
Τέλος, η Σύνοδος Κορυφής θα συζητήσει ζητήματα διεύρυνσης της ΕΕ προς τις γειτονικές της χώρες. Στην περίπτωση της Μολδαβίας, που έχει πλέον το καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας, οι ηγέτες θα αξιολογήσουν την πρόοδο της ενταξιακής της διαδικασίας. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναμένεται να επιβεβαιώσει τη σταθερή στήριξη της ΕΕ προς τη Μολδαβία, όσον αφορά την κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητά της, την οικονομική της ανάπτυξη και την ανθεκτικότητά της έναντι εξωτερικών πιέσεων. Η συζήτηση αυτή πραγματοποιείται μάλιστα λίγες ημέρες πριν από την πρώτη Σύνοδο Κορυφής ΕΕ–Μολδαβίας, η οποία είναι προγραμματισμένη να λάβει χώρα στο Κισινάου στις 4 Ιουλίου.
Όσον αφορά τα Δυτικά Βαλκάνια, οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα ανταλλάξουν απόψεις για την πολιτική κατάσταση στην περιοχή και θα εξετάσουν την πρόοδο των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στις μεταρρυθμίσεις και στην ευρωπαϊκή τους πορεία. Ο νέος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Αντόνιο Κόστα, έχει δώσει ιδιαίτερη έμφαση στη σημασία των Δυτικών Βαλκανίων για την ΕΕ – μάλιστα πραγματοποίησε επίσκεψη στις χώρες της περιοχής στα μέσα Μαΐου, όπου επανέλαβε τη δέσμευση της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ευρωπαϊκή προοπτική τους. Οι ηγέτες της ΕΕ αναμένεται να επιβεβαιώσουν ότι η διεύρυνση παραμένει στρατηγικός στόχος, υπό την προϋπόθεση ότι οι υποψήφιες χώρες θα υλοποιήσουν τις απαιτούμενες δημοκρατικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις.
Σημείωση: Οι εργασίες της Συνόδου Κορυφής θα διαρκέσουν δύο ημέρες, 26 και 27 Ιουνίου. Μετά τις συζητήσεις της Πέμπτης (που περιλαμβάνουν και δείπνο εργασίας) η σύνοδος θα συνεχιστεί την Παρασκευή, οπότε αναμένεται να υιοθετηθούν τα τελικά συμπεράσματα και να ακολουθήσουν οι συνεντεύξεις Τύπου των ηγετών .
