Η Τουρκία έχει αποδειχθεί ικανή να διατηρεί ουδετερότητα όσον αφορά τη σύγκρουση μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Ενώ η Άγκυρα καταδίκασε την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» της Ρωσίας, αρνήθηκε επίσης να ακολουθήσει το παράδειγμα των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ και να υποστηρίξει τις κυρώσεις κατά της Μόσχας υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Σύμφωνα με τοπικούς εμπειρογνώμονες, οι λόγοι που την οδήγησαν σε αυτό είναι τόσο οικονομικοί όσο και πολιτικοί και αντανακλούν την ποικιλόμορφη προσέγγιση της Τουρκίας στις σχέσεις της με τη Ρωσία.
«Η Τουρκία είναι γείτονας και των δύο χωρών, με τις οποίες έχει έντονες οικονομικές σχέσεις», δήλωσε στην Epoch Times ο Χαλίλ Ακιντζί, ο οποίος διετέλεσε πρεσβευτής της Τουρκίας στη Ρωσία από το 2008 έως το 2010. «Επομένως, είναι προς το συμφέρον της Άγκυρας να παραμείνει σε καλές σχέσεις και με τις δύο».
Η ουδετερότητα, πρόσθεσε, αφήνει επίσης την Τουρκία στην ιδανική θέση να μεσολαβήσει -αυξάνοντας έτσι το διεθνές προφίλ της- «αφού είμαστε οι μόνοι αποδεκτοί και από τις δύο πλευρές».
Καταδίκη χωρίς κυρώσεις
Όταν η ρωσική επιχείρηση ξεκίνησε για πρώτη φορά στις 24 Φεβρουαρίου, Τούρκοι αξιωματούχοι την καταδίκασαν ως «απαράδεκτη» και «παραβίαση του διεθνούς δικαίου». Έσπευσαν επίσης να τονίσουν, ωστόσο, ότι η Άγκυρα -σε αντίθεση με τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ- δεν είχε καμία πρόθεση να επιβάλει κυρώσεις στη Ρωσία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ.
Ο καθηγητής Δρ. Μεχμέτ Σεϊφετίν Ερόλ, πολιτικός αναλυτής και επικεφαλής του Κέντρου Κρίσεων και Πολιτικής της Άγκυρας, μιας ανεξάρτητης δεξαμενής σκέψης, δήλωσε ότι η Τουρκία είχε «εύλογους λόγους» για να αρνηθεί να υποστηρίξει τις κυρώσεις.
«Η Τουρκία τοποθετείται ως διαμεσολαβητής διατηρώντας ανοιχτούς διαύλους επικοινωνίας με τη Ρωσία», δήλωσε ο Ερόλ στην Epoch Times. Συνέχισε υποστηρίζοντας ότι η Άγκυρα και η Μόσχα εμπλέκονται στενά σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων με βάση τις αρχές της «συνεργασίας και του ανταγωνισμού».
Ο Ακιντζί, όταν ρωτήθηκε αν η Τουρκία υπόκειται σε πιέσεις από το ΝΑΤΟ για να υιοθετήσει μια πιο σκληρή στάση απέναντι στη Ρωσία, είπε ότι κανείς δεν μπορεί λογικά να περιμένει από την Άγκυρα να επιβάλει κυρώσεις -ιδιαίτερα με βάση την τρέχουσα οικονομική πραγματικότητα.
«Λόγω της τεράστιας εμπορικής εξάρτησής της από τη Ρωσία, η Τουρκία δεν είναι σε θέση να το κάνει αυτό [δηλαδή να επιβάλει κυρώσεις]», είπε. «Όπως και ο υπόλοιπος κόσμος, η Τουρκία απλά δεν μπορεί να αγνοήσει τους τεράστιους φυσικούς πόρους της Ρωσίας».
Πράγματι, εκτιμάται ότι το 45% των εισαγωγών φυσικού αερίου της Τουρκίας προέρχεται σήμερα από τη Ρωσία, μαζί με περισσότερο από το 75% του εισαγόμενου σιταριού της. Αυτό αποτελεί δυσχερή κατάσταση για μια χώρα που έχει δει το νόμισμά της να χάνει πάνω από το 80 τοις εκατό της αξίας του σε ετήσια βάση, προκαλώντας την εκτόξευση των τιμών πολλών βασικών προϊόντων -συμπεριλαμβανομένου του ψωμιού- στα ύψη.
Ταυτόχρονα, η Τουρκία έχει σημαντικές εμπορικές σχέσεις με την Ουκρανία, η οποία την προμηθεύει με άλλο ένα 10 έως 15 τοις εκατό των συνολικών εισαγωγών της σε σιτάρι. Η Άγκυρα και το Κίεβο συνεργάζονται επίσης στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας, συμπεριλαμβανομένης της κοινής κατασκευής εναέριων μη επανδρωμένων αεροσκαφών.
«Εποικοδομητικές» προσπάθειες διαμεσολάβησης
Η τουρκική ουδετερότητα μπορεί να είναι οικονομικά σκόπιμη, αλλά έχει επίσης χρησιμεύσει για την ενίσχυση του προφίλ της χώρας θέτοντάς την ως τον ιδανικό διαμεσολαβητή – έναν ρόλο που έχει αναλάβει με ευχαρίστηση. Στις 10 Μαρτίου, οι υπουργοί Εξωτερικών της Ρωσίας και της Ουκρανίας συναντήθηκαν στο τουρκικό θέρετρο της Αττάλειας και στις 29 Μαρτίου, αντιπροσωπείες και από τις δύο χώρες πραγματοποίησαν συνομιλίες στην Κωνσταντινούπολη. Αν και χαιρετίστηκαν από όλες τις πλευρές ως «εποικοδομητικές», οι συνομιλίες απέτυχαν να φέρουν απτά αποτελέσματα.
Η Ρωσία, από την πλευρά της, η οποία φαίνεται να έχει το πάνω χέρι στρατιωτικά, απαιτεί εγγυήσεις ότι η Ουκρανία δεν θα ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ. Απαιτεί επίσης την αναγνώριση από το Κίεβο της ρωσικής κυριαρχίας επί της Κριμαίας (προσαρτήθηκε από τη Ρωσία το 2014) και την αναγνώριση δύο ρωσόφωνων εδαφών στην ανατολική περιοχή Ντονμπάς της Ουκρανίας (Ντονέτσκ και Λουχάσνκ) ως ανεξάρτητες δημοκρατίες.
Με βάση τα πρόσφατα μηνύματα και από τα δύο στρατόπεδα, ο Ερόλ πιστεύει ότι είναι πιθανό η Ουκρανία «να παραιτηθεί πρώτα από την ένταξη στο ΝΑΤΟ και η Μόσχα να αποδεχθεί σε αντάλλαγμα την ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Το κύριο σημείο εμπλοκής, πιστεύει, είναι η περιοχή του Ντονμπάς. «Η Ρωσία απαιτεί την αναγνώριση των λεγόμενων δημοκρατιών, αλλά η κυβέρνηση του Κιέβου και η διεθνής κοινότητα δεν φαίνεται να το αποδέχονται αυτό», δήλωσε.
Επειδή εμπλέκονται σημαντικοί παίκτες ισχύος, όπως η Ρωσία και το ΝΑΤΟ, η σύγκρουση θα μπορούσε να εξελιχθεί σε έναν μακροχρόνιο «πόλεμο δι’ αντιπροσώπων» που θα διαρκούσε «μήνες ή και χρόνια», προειδοποίησε ο Ερόλ, αναφέροντας παλαιότερες ρωσικές εμπλοκές στο Αφγανιστάν και την Τσετσενία.
Ο Ακιντζί συμφώνησε ότι η επίτευξη μιας διευθέτησης με διαπραγματεύσεις «θα μπορούσε να πάρει πολύ χρόνο». Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι αν η στρατιωτική εξίσωση αλλάξει σημαντικά στο έδαφος, «[οι διπλωματικές] θέσεις θα μπορούσαν επίσης να αλλάξουν».
Εν τω μεταξύ, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν απηύθυνε ανοικτή πρόσκληση τόσο στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν όσο και στον Ουκρανό ομόλογό του Βολοντίμιρ Ζελένσκι να συναντηθούν στην Κωνσταντινούπολη για περαιτέρω συνομιλίες. «Πιστεύω ολόψυχα ότι μια ειρηνική λύση μπορεί να βρεθεί μέσω του διαλόγου», δήλωσε στις 18 Απριλίου. Τρεις ημέρες αργότερα, οι ρωσικές δυνάμεις φέρεται να κατέλαβαν την ουκρανική πόλη Μαριούπολη.
Σχέσεις με τη Ρωσία: «Ούτε άσπρο ούτε μαύρο»
Οι ιστορικοί αντίπαλοι, η οθωμανική και η ρωσική αυτοκρατορία διεξήγαγαν τουλάχιστον δώδεκα μεγάλες συγκρούσεις κατά τη διάρκεια τεσσάρων αιώνων, οι οποίες κατέληξαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά σήμερα, η Τουρκία, παρά την 70ετή συμμετοχή της στο ΝΑΤΟ, επιθυμεί να παραμείνει σε καλές σχέσεις με τη Ρωσία, με την οποία μοιράζεται σημαντικά θαλάσσια σύνορα στη Μαύρη Θάλασσα.
Τούτου λεχθέντος, οι δύο χώρες έχουν αμείλικτες διαφορές στην εξωτερική πολιτική, ιδίως στη Μέση Ανατολή μετά την Αραβική Άνοιξη. Στη Συρία, για παράδειγμα, η Τουρκία υποστηρίζει ένοπλες ομάδες κατά του Άσαντ, ενώ η Ρωσία υποστηρίζει την κυβέρνηση του προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ. Οι δύο χώρες υποστηρίζουν επίσης εκ διαμέτρου αντίθετες δυνάμεις στην κατεστραμμένη από τον πόλεμο Λιβύη.
Οι σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας έπιασαν πάτο στα τέλη του 2015, όταν ένα τουρκικό F-16 κατέρριψε ένα ρωσικό μαχητικό Sukhoi κοντά στα τεταμένα σύνορα της Τουρκίας με τη Συρία. Αλλά οι σχέσεις ανέκαμψαν γρήγορα το επόμενο έτος, ιδίως μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος κατά της κυβέρνησης Ερντογάν, για την οποία η Άγκυρα κατηγόρησε τον Φετουλάχ Γκιουλέν, έναν Τούρκο μουσουλμάνο ιεροκήρυκα με έδρα τις ΗΠΑ, ο οποίος ισχυρίζεται ότι έχει διεθνή οπαδούς.
Η άρνηση της Ουάσινγκτον να εκδώσει τον Γκιουλέν στην Τουρκία οδήγησε τότε σε ρήξη στις σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας και σε ταυτόχρονη βελτίωση των σχέσεων της Άγκυρας με τη Μόσχα.
«Επειδή ο Γκιουλέν διαμένει στις ΗΠΑ, η Τουρκία κατηγόρησε έμμεσα την Ουάσιγκτον ότι υποστήριξε την απόπειρα πραξικοπήματος», δήλωσε στην Epoch Times ο Δρ. Ιλχάν Ουζγκέλ, διακεκριμένος Τούρκος πολιτικός αναλυτής.
«Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης [του Ερντογάν] να συμμαχήσει με εθνικιστικά και ευρασιατικά στοιχεία που ευνοούν στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία, την Κίνα και το Ιράν», πρόσθεσε ο Ουζγκέλ, πρώην καθηγητής διεθνών σχέσεων. «Αυτός ο συνδυασμός εξωτερικών και εσωτερικών παραγόντων προκάλεσε την επακόλουθη “κλίση” της Άγκυρας προς τη Μόσχα».
Το 2017, η Τουρκία έφτασε στο σημείο να ανακοινώσει την αγορά ενός προηγμένου συστήματος πυραυλικής άμυνας S-400 από τη Ρωσία. Η κίνηση αυτή εξόργισε τους συμμάχους της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και τελικά οδήγησε στην επιβολή περιορισμένων αμερικανικών κυρώσεων στην ίδια την Τουρκία.
Εξηγώντας την εκλεκτική προσέγγιση της Άγκυρας με τη Μόσχα, ο Ακιντζί τόνισε ότι, τουλάχιστον όσον αφορά τη Μέση Ανατολή, οι διαφορές της Τουρκίας με τις ΗΠΑ «είναι στην πραγματικότητα βαθύτερες» από εκείνες με τη Ρωσία.
«Για παράδειγμα, οι Αμερικανοί σύμμαχοί μας καλλιέργησαν και συνεχίζουν να υποστηρίζουν μια οργάνωση που αντιτίθεται στην εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας», είπε.
Εδώ αναφερόταν στο μαχητικό Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK), το συριακό παρακλάδι του οποίου οι ΗΠΑ έχουν υποστηρίξει στον πόλεμο κατά του Άσαντ, αλλά το οποίο η Άγκυρα θεωρεί τρομοκρατική ομάδα. «Σε αυτή την περίπτωση, η πολιτική των ΗΠΑ αποτελεί στην πραγματικότητα μεγαλύτερο κίνδυνο για την Τουρκία από οτιδήποτε κάνουν οι Ρώσοι», υποστήριξε ο Ακιντζί.
Και πρόσθεσε: «Κάθε κράτος έχει τις διαφορές του με τη Ρωσία και κάθε κράτος έχει κοινά συμφέροντα με τη Ρωσία. Σε ορισμένους τομείς, οι ΗΠΑ και η Ρωσία τα πάνε αρκετά καλά, σε άλλους όχι. Η γεωπολιτική δεν είναι ποτέ άσπρο-μαύρο».
