Ένα νέο κεφάλαιο ανοίγει για τον Νότιο Καύκασο, καθώς Αρμενία και Αζερμπαϊτζάν υπέγραψαν στις 8 Αυγούστου κοινή διακήρυξη, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Πολιτειών, με στόχο να τερματίσουν δεκαετίες συγκρούσεων μεταξύ των δύο χωρών. Στο πλευρό τους, στον Λευκό Οίκο και με οικοδεσπότη τον Ντόναλντ Τραμπ, ο πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν και ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ υπέγραψαν, επίσης, δεύτερη συμφωνία που ανοίγει τον δρόμο για την κατασκευή περιφερειακού διαδρόμου, ανεπτυγμένου από αμερικανικούς φορείς. Η επίμαχη χερσαία αρτηρία, που θα φέρει το όνομα «Διάδρομος Τραμπ για Διεθνή Ειρήνη και Ευημερία», θα συνδέει το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν, ο οποίος βρίσκεται αποκομμένος από την υπόλοιπη χώρα λόγω Αρμενίας και συνορεύει με την Τουρκία.
Όπως επισημαίνει η γεωπολιτική αναλύτρια Άνα Μαρία Έβανς, «ο σχεδιαζόμενος διάδρομος μπορεί να προκαλέσει σημαντικές γεωπολιτικές, οικονομικές και γεωστρατηγικές ανακατατάξεις τόσο στην περιοχή όσο και πέραν αυτής. Μια αποτελεσματική εμπορική διασύνδεση μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας μπορεί να αναδείξει και τις δύο σε κύριους παίκτες των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων», τονίζει η καθηγήτρια στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας στην Epoch Times.
Ο Μαμούκιτ Σαρατέλι, ανώτερος εταίρος στο Central Asia Caucasus Institute του American Foreign Policy Council, αναφέρει: «Αυτή η πρωτοβουλία αναμένεται να δημιουργήσει μακροχρόνιες ευκαιρίες για ελεύθερη και ανοιχτή συνδεσιμότητα μεταξύ της ευρύτερης Κεντρικής Ασίας, της Ευρώπης και της Μεσογείου μέσω του Νοτίου Καυκάσου».
Κατά την τελετή υπογραφής, ο Ντόναλντ Τραμπ παρουσίασε τον σχεδιαζόμενο διάδρομο ως «ειδική ζώνη διέλευσης που θα επιτρέψει στο Αζερμπαϊτζάν πλήρη πρόσβαση στο Ναχιτσεβάν, πάντα με απόλυτο σεβασμό στην κυριαρχία της Αρμενίας». Πρόσθεσε ότι η Αρμενία θα συνάψει αποκλειστική σύμπραξη με τις ΗΠΑ για την ανάπτυξη του διαδρόμου, διάρκειας έως 99 ετών. «Περιμένουμε μεγάλη ανάπτυξη υποδομών από αμερικανικές εταιρείες, οι οποίες ανυπομονούν να επενδύσουν στις δύο χώρες», τόνισε χαρακτηριστικά.
Λίγο πριν τις υπογραφές, ανώτατος αξιωματούχος του Λευκού Οίκου ανέφερε πως στην υλοποίηση του έργου θα συμμετάσχει πιθανότατα κοινοπραξία για τη διαχείριση των σχετικών υποδομών. Ο Σαρατέλι, μιλώντας στην Epoch Times, χαρακτήρισε την παρούσα συμφωνία ως «πλαίσιο εργασίας», επισημαίνοντας ότι μένουν πολλά να διευκρινιστούν. Ωστόσο, τόνισε ότι ο αμερικανικός ρόλος στο σχήμα αυτό συνιστά γεωπολιτική τομή, που εδραιώνει μακροπρόθεσμη αμερικανική παρουσία στην περιοχή. Πρόσθεσε πάντως ότι «η συμμετοχή των ΗΠΑ απαιτεί περαιτέρω διευκρινήσεις».
Η ιδέα ενός διαδρόμου που θα ενώνει με χερσαίο τρόπο το Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Ναχιτσεβάν μέσω Αρμενίας έχει επανέλθει τα τελευταία πέντε χρόνια, με πρωτοβουλία κυρίως του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας, η οποία τον αποκαλεί «Διάδρομο Ζανγκεζούρ» μετά τον πόλεμο του 2020, οπότε το Αζερμπαϊτζάν –με τη στήριξη της Άγκυρας– ανέκτησε την επίμαχη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Για την Άγκυρα, που μοιράζεται μικρό αλλά καίριο σύνορο με τον Ναχιτσεβάν, ο διάδρομος θεωρείται μέσο για δυναμική ανατολική επέκταση και εδραίωση γέφυρας προς τον ιστορικό της σύμμαχο, το Αζερμπαϊτζάν, και στη συνέχεια προς την Κασπία Θάλασσα.
Σύμφωνα με τον Σαρατέλι, «το αμερικανικό σχήμα, παραμερίζοντας παλιές αντιπαλότητες, θα άρει τα τεχνητά εμπόδια στο διμερές εμπόριο μεταξύ Αζερμπαϊτζάν, Αρμενίας και Τουρκίας. Παράλληλα, θα διαμορφώσει πολλαπλές διαδρομές — από την Κασπία διά του Αζερμπαϊτζάν προς Αρμενία, με διέλευση από τον Ναχιτσεβάν στην Τουρκία· ή μέσω Αζερμπαϊτζάν–Γεωργίας προς Τουρκία ή τα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας».
Η Έβανς συμφωνεί ότι «το συγκεκριμένο έργο θα ενισχύσει την οικονομική ενσωμάτωση Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν μετά από δεκαετίες εχθρότητας». Σε ό,τι αφορά τις ευρύτερες προοπτικές, επισημαίνει πως «μία σταθερή διαμετακομιστική λειτουργία με ορθολογικές διαδικασίες ελέγχου και τελωνείων θα αυξήσει τη μεταφορική ικανότητα του λεγόμενου Middle Corridor, μειώνοντας χρόνους και κόστος διαμετακόμισης μεταξύ Κίνας και Ευρώπης».
Ο Διεθνής Μεταφορικός Διάδρομος Υπερκαυκάσου, γνωστός χαλαρά ως Middle Corridor, είναι μια πολυτροπική ανατολικοδυτική διαδρομή που εκτείνεται από το λιμάνι Λιενγιουνγκάνγκ της Κίνας έως την Ανατολική Ευρώπη. Με μήκος πάνω από 3.000 χιλιόμετρα, περνά από το Καζακστάν, στην Κασπία, και έπειτα διασχίζει Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία και Τουρκία. Το Πεκίνο εντάσσει τον συγκεκριμένο διάδρομο στη στρατηγική του «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος», με στόχο την ενίσχυση της διασύνδεσής του με την Ευρώπη και την αύξηση της επιρροής του στην Κεντρική Ασία και τον Νότιο Καύκασο, υπερφαλαγγίζοντας ανταγωνιστές.
«Ο διάδρομος θα επιτρέψει τη διακίνηση εμπορευμάτων διαμέσου του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας χωρίς τη μεσολάβηση Ρωσίας, Ιράν ή Κίνας. Οι “χαμένοι” εδώ είναι Κίνα, Ρωσία και Ιράν», ανέφερε ανώτατος αξιωματούχος του Λευκού Οίκου λίγο πριν τις υπογραφές. «Οι “κερδισμένοι” είναι η Δύση», πρόσθεσε. «Η ισχύς που θα προσφέρει αυτό στις αμερικανικές επιχειρήσεις και στην ενεργειακή ασφάλεια στην Ευρώπη θα είναι τεράστια».
Η Έβανς συμφωνεί ότι «Κίνα, Ρωσία και Ιράν δεν θα δουν με καλό μάτι τη σταθερή αμερικανική παρουσία και τα δικαιώματα εκμετάλλευσης στον προγραμματιζόμενο διάδρομο· αυτός πρόκειται να μετατραπεί σε κρίσιμο κόμβο των ανατολικών–δυτικών εφοδιαστικών αλυσίδων. Η αμερικανική επένδυση στις υποδομές διαμετακόμισης εξασφαλίζει ποικιλία εφοδιαστικής και μειώνει την εξάρτηση από Ρωσία και Κίνα», σημειώνει. «Η Κίνα, π.χ., αναμένεται τελικά να δει περιορισμένο όφελος από τη δική της επένδυση στο λιμάνι Ανακλία της Γεωργίας, σε σχέση με τις αρχικές προβλέψεις», προσθέτει.
Η ίδια χαρακτηρίζει το έργο «μια αναπάντεχη και καλοδεχούμενη ανατροπή της κινεζικής στρατηγικής κυριαρχίας στους παγκόσμιους διαδρόμους μέσω μεταφορικής υποδομής. Η αμερικανική επένδυση συνιστά καινοτόμο διπλωματική κίνηση που θα αντισταθμίσει τη ρωσο-κινεζική επιρροή στην παγκόσμια εφοδιαστική». Παρά το ότι «θα απαιτηθεί χρόνος, μόλις ο διάδρομος τεθεί σε λειτουργία, θα μειώσει περαιτέρω τον ρόλο του υφιστάμενου Βόρειου Διαδρόμου και θα φέρει την αμερικανική παρουσία στα σύνορα του Ιράν».
Ο Βόρειος Διάδρομος, άλλη διαμετακομιστική οδός που συνδέει Κίνα και Ευρώπη, διέρχεται από τη Ρωσία και τη Λευκορωσία. Μετά τη ρωσική εισβολή στην ανατολική Ουκρανία το 2022, η Δύση έχει επιβάλει πολλαπλές κυρώσεις στη Ρωσία, αποσκοπώντας στον περιορισμό του διαμετακομιστικού ρόλου της συγκεκριμένης διαδρομής. Αν υλοποιηθεί, ο νέος διάδρομος θα διασχίζει τη νότια Αρμενία, βόρεια του ιρανικού συνόρου, ενδεχομένως πλήττοντας και τον ρωσοϊρανικό βορρά–νότο εμπορικό άξονα.
Στις 27 Ιουλίου, ο Αλί Ακμπαρ Βελαγιατί, σύμβουλος του ανώτατου ηγέτη του Ιράν αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, δήλωσε: «Ο διάδρομος των ΗΠΑ θα αποκόψει το Ιράν από τον Καύκασο, επιβάλλοντας χερσαίο αποκλεισμό στο Ιράν και τη Ρωσία στη νότια περιοχή». Ο Σαρατέλι θεωρεί τις δηλώσεις αυτές συναισθηματική αντίδραση. «Το Ιράν, παρότι αποδυναμωμένο από τις ιδεολογικές και γεωπολιτικές του επιλογές, παραμένει παίκτης στην περιοχή», εξηγεί. Το διμερές εμπόριο Ιράν–Ρωσίας βασίζεται κυρίως σε υφιστάμενους διαδρόμους μέσω της Κασπίας αλλά και μέσω Αζερμπαϊτζάν διαμέσου του Διεθνούς Διαδρόμου Βορρά–Νότου. Ο συγκεκριμένος διάδρομος, υπό κατασκευή, θα συνδέσει μόλις ολοκληρωθεί τη βόρεια Ευρώπη και τη κεντρική Ρωσία μέσω Αζερμπαϊτζάν με τα λιμάνια του Ινδικού Ωκεανού.
Στις 9 Αυγούστου, εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών δήλωσε πως «η συμφιλίωση Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν οφείλει να στηρίζεται στον απεριόριστο σεβασμό στις προτεραιότητες των πλευρών και των γειτονικών κρατών. Η συμμετοχή εξωπεριφερειακών δυνάμεων πρέπει να ενισχύει την ειρηνευτική ατζέντα και να μη δημιουργεί πρόσθετα εμπόδια ή διαχωριστικές γραμμές», σύμφωνα με το ρωσικό πρακτορείο ειδήσεων TASS.
