Της Yvonne Marcotte
Μετάφραση: Αλία Ζάε
Το 1340 μ.Χ., συνέβαιναν σημαντικά γεγονότα στη Δημοκρατία της Σιένα. Οι εννέα εκλεγμένοι δικαστές, γνωστοί ως το Συμβούλιο των Εννέα, μπαίνουν στο Δημαρχείο και προχωρούν προς την Αίθουσα των Εννέα (Αίθουσα Συμβουλίων). Μέσα στην αίθουσα, βλέπουν τρεις τοιχογραφίες, που υπενθυμίζουν πώς πρέπει να διοικείται μια πόλη ώστε να ευημερεί ο λαός της.
Η Σιένα τότε ήταν μια από τις τέσσερις ισχυρότερες πόλεις της Τοσκάνης, μαζί με τη Φλωρεντία, την Πίζα και τη Λούκκα. Από το 1125 μ.Χ. μέχρι το 1555 μ.Χ. έχαιρε μεγάλης ευμάρειας και το οικόσημό της έφερε την επιγραφή «Ελευθερία».
Οι ηγέτες της, επιθυμώντας να κάνουν ό,τι μπορούν για να διατηρηθεί η ισχύς και η ευημερία της πόλης τους, ανέθεσαν το 1285 στον Αμπρότζο Λορεντζέττι, ζωγράφο από τη Σιένα (1290-1348) να κοσμήσει την Αίθουσα Συμβουλίων με τοιχογραφίες που θα υπενθύμιζαν στα μέλη της Διοίκησης τα συστατικά στοιχεία της καλής διακυβέρνησης.
Στα 1338-1340, ο Λορεντζέττι ζωγράφισε την «Αλληγορία της καλής διακυβέρνησης» στον κεντρικό τοίχο και δυο ακόμα εικόνες στους προσκείμενους τοίχους. Η αριστερή εικόνα απεικονίζει τα αποτελέσματα της κακής διακυβέρνησης, ενώ στη δεξιά βλέπουμε τα αποτελέσματα της καλής.
Σύγχρονος του Τζόττο (1267-1337), ο Λορεντζέττι ζωγράφισε τις τοιχογραφίες του στην αυγή της Αναγέννησης. Οι εικόνες παρουσιάζουν τουλάχιστον 300 αλληγορικές μορφές ενός ανώτερου βασιλείου, που προσέχουν τη Σιένα ενώ οι κάτοικοι της πόλης και της γύρω υπαίθρου ασχολούνται με τις καθημερινές τους εργασίες.
Δικαιοσύνη για όλους
Στην κεντρική τοιχογραφία, κυριαρχούν οι μορφές της Δικαιοσύνης και του Κοινού Καλού, μεγαλύτερες σε μέγεθος από όλες τις άλλες. Η Δικαιοσύνη κάθεται σε έναν θρόνο, ακριβώς πάνω από την πόρτα της αίθουσας στο αριστερό μέρος της εικόνας. Κοιτάζει ψηλά, για να λάβει καθοδήγηση από τη Σοφία. Στις δυο πλευρές του θρόνου της ισορροπούν ζυγαριές, απ’ όπου οι άγγελοι μοιράζουν την τιμωρία ή την επιβράβευση.
Ο άγγελος της αριστερής ζυγαριάς κόβει το κεφάλι ενός παραβάτη. Ο άγγελος της δεξιάς χαρίζει δώρα στους καλούς ανθρώπους. Καθισμένη στα πόδια της Δικαιοσύνης, η Αρμονία ντυμένη στα λευκά δίνει στους αντιπροσώπους του λαού δυο σκοινιά ώστε να κυβερνήσουν καλοπροαίρετα.
Το Κοινό Καλό κυβερνά
Μια σειρά δικαστικών συνδέει την αυλή της Δικαιοσύνης με αυτήν του Κοινού Καλού, που κυβερνά την πόλη.
Πάνω από τον βασιλιά, οι ουράνιες αρετές της Πίστης, της Ελπίδας και της Ευσπλαχνίας καθοδηγούν το έργο του. Κάτω από αυτές, το Κοινό Καλό βασιλεύει σε ένα υψηλό, πνευματικό βασίλειο. Στην αυλή του βρίσκονται οι εστεμμένες και μεγαλοπρεπείς αρετές της καλής διακυβέρνησης, ως σύμβουλοί του: η Ειρήνη, το Σθένος και η Σύνεση στα αριστερά του. Η Μεγαλοψυχία, η Εγκράτεια και η Δικαιοσύνη στα δεξιά του.
Μια καλοκυβερνημένη πολιτεία
Στα δεξιά του κεντρικού μέρους, μπορούμε να δούμε τι συμβαίνει όταν η διακυβέρνηση είναι καλή. Ο ζωγράφος γνώριζε καλά την πόλη του. Η Σιένα, η οποία μόλις εξερχόταν από τη μεσαιωνική περίοδο, απεικονίζεται με πιστότητα.
Η τοιχογραφία «Τα αποτελέσματα της καλής διακυβέρνησης» χαρακτηρίζεται από την ευτυχία και τον ενθουσιασμό που χαρακτήριζαν την πρώιμη Αναγέννηση. Οι άνθρωποι χορεύουν στους δρόμους, ένας γάμος τελείται – οι άνθρωποι ζουν χαρούμενοι μια καλή ζωή. Η αφθονία, η δραστηριότητα και η χαρά είναι διάχυτες.
Ο καλλιτέχνης χώρισε αυτή την τοιχογραφία σε δυο μέρη: αριστερά του τείχους της πόλης ζωγράφισε το αστικό τοπίο, δεξιά την ύπαιθρο. Η πολιτεία σφύζει από ζωή. Οι άνθρωποι είναι καλοντυμένοι, υποζύγια έρχονται φορτωμένα με προϊόντα της υπαίθρου, άντρες δουλεύουν σε οικοδομές. Τα παιδιά παρακολουθούν με προσοχή το μάθημά τους.
Πολλές είναι οι λεπτομέρειες που μαρτυρούν την ευημερία και τον πλούτο της πόλης. Τα μαγαζιά ξεχειλίζουν από αγαθά. Άνθρωποι χαλαρώνουν σε ένα καφενείο. Μια κυρία ποτίζει τα λουλούδια της και ένα πουλί τραγουδά μπροστά από ένα ανοιχτό παράθυρο.
Η ακριβής αναπαράσταση της πόλης της Σιένα συνδέεται άψογα με το μαγευτικό τοπίο της υπαίθρου: μια αδιάλειπτη γραμμή από ανθρώπους περνάει την πύλη της πολιτείας φέρνοντας όλων των ειδών τα γεννήματα από τους πλούσιους λόφους, τα χωράφια και τα περιβόλια.
Καλή διοίκηση
Οι πολιτικοί και οι φιλόσοφοι έχουν από καιρό διαπιστώσει τη σημασία της καλής διακυβέρνησης. Ο Λορεντζέττι και οι δικαστικοί της Σιένα φαίνεται πως είχαν υπόψη τους τις συμβουλές του Σωκράτη και την εμπειρία του από την αθηναϊκή δημοκρατία: «Τόσο καλύτερη είναι η διακυβέρνηση όσο οι άνθρωποι που συμμετέχουν σε αυτήν έχουν ικανότητες, γνώση και αρετή και κατέχουν το γνῶθι σαὐτόν».
Αιώνες αργότερα, ο Τόμας Τζέφερσον, τρίτος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, είπε, απηχώντας τα λόγια του Σωκράτη και την τοιχογραφία του Λορεντζέττι: «Το πρώτο και κύριο μέλημα μιας καλής διακυβέρνησης είναι η φροντίδα για την ανθρώπινη ζωή και ευτυχία – όχι η καταστροφή της».
Η τοιχογραφία του Λορεντζέττι εμπνέει ακόμα και σήμερα τους ανθρώπους που αναζητούν λύσεις. Ο ιστότοπος Organic Cities καταλήγει στα ακόλουθα συμπεράσματα: «Όπως μας δείχνει ο καλλιτέχνης, γνήσια ευημερία μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν η γεωργία, οι τέχνες και το εμπόριο είναι στενά συνυφασμένα και αλληλεξαρτώμενα, μόνο όταν η πόλη και η ύπαιθρος βρίσκονται σε διάλογο. Μόνο τότε μπορούν να γίνουν μεγαλειώδη έργα που θα κοσμήσουν την πόλη. Μόνο τότε θα γεμίσουν τα καλοχτισμένα οικήματα, τα καταστήματα, τα σχολεία και οι δρόμοι με ανθρώπους όλων των κοινωνικών στρωμάτων, που θα δουλεύουν, θα συναλλάσσονται και θα χαίρονται. Μόνο αν σεβόμαστε τους ρυθμούς της φύσης θα μπορέσει η ύπαιθρος, όπως έχει διαμορφωθεί από τον άνθρωπο για να θρέφει έναν όλο και διογκούμενο πληθυσμό, να είναι ένα γαλήνιο, ειρηνικό περιβάλλον ζωής ή εργασίας σε συνεχή κίνηση».
Το Ίδρυμα Διακυβέρνησης Λορεντζέττι (Lorenzetti Governance Foundation, έτος ίδρυσης 2020) έχει ως στόχο να επαναφέρει την καλή διακυβέρνηση. Για να το επιτύχει, «αναζητά λύσεις στα διοικητικά προβλήματα των σύγχρονων μεγαλουπόλεων στις τοιχογραφίες του Λορεντζέττι. Ακόμη και σήμερα, αυτά τα έργα θέτουν το πρότυπο της καλής διακυβέρνησης και μας εμπνέουν προς μια διοικητική ανανέωση. Η καλή διακυβέρνηση δεν εξυπηρετεί τους διοικούντες, το κράτος ή την πόλη, αλλά υπηρετεί τους πολίτες και την πολιτεία τους.»
Οι άνθρωποι σήμερα περιμένουν από τη διοίκηση να ανταποκρίνεται στις ανάγκες τους. Αντίστοιχα, κάθε άτομο πρέπει να μπορεί να συμμετέχει ενεργά στη διοίκηση. Στη μικρή δημοκρατία της Σιένα, για να αποτρέψουν φαινόμενα διαφθοράς των δημοσίων λειτουργών, η θητεία για τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου δεν ξεπερνούσε τους δυο μήνες!
Στην αριστερή τοιχογραφία, ο καλλιτέχνης μάς δείχνει πως ο πολιτικός καιροσκοπισμός και η αδιαφορία για το κοινό καλό είναι βασικά στοιχεία της κακής διακυβέρνησης και πηγή τυραννίας. Μπροστά, στο κέντρο της σύνθεσης, κάθεται η Τυραννία, ένα πάνοπλο, σκοτεινό πλάσμα με κέρατα που ελέγχει τους ανθρώπους.
Στα πόδια του βρίσκεται δεμένη η Ειρήνη. Μια μορφή την κρατάει από ένα σκοινί, που αντιπαρατίθεται στα σκοινιά που κρατά η Αρμονία, και που προέρχονται από τη Δικαιοσύνη, στο κεντρικό έργο. Η κοινωνία κάτω από την κακή διοίκηση έχει σταματήσει. Η σκηνή είναι σκοτεινή. Ούτε καλό ούτε ευτυχία υπάρχουν όταν κυβερνά ένας τύραννος.
Τότε, όπως και τώρα, η καλή διακυβέρνηση βασίζεται στην ευημερία όλων όσων βρίσκονται στην σφαίρα επιρροής της.
