Πέμπτη, 12 Δεκ, 2024
Λεπτομέρεια του «Δαυίδ», που φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1623 και 1624 από τον Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι. Μάρμαρο, 170 εκ. Πινακοθήκη Μποργκέζε, Ρώμη. (Stefano Chiacchiarini '74/Shutterstock)

Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι: Ο μπαρόκ διάδοχος του Μιχαήλ Άγγελου

Αν καλλιτέχνες τόσο λαμπροί όσο ο Μιχαήλ Άγγελος και έργα τέχνης τόσο καθοριστικά όσο ο «Δαυίδ» του σπανίζουν, τη χρονιά που συμπληρώθηκαν 120 χρόνια από τα αποκαλυπτήρια αυτού του γλυπτού συνέβη ένα γεγονός σχεδόν ανεπανάληπτο στην ιστορία της τέχνης. Για πρώτη και ίσως τελευταία φορά, υπήρξε ένας καλλιτέχνης που μπορούσε να ανταγωνιστεί τον Μιχαήλ Άγγελο τόσο ως γλύπτης όσο και ως δεξιοτέχνης πολλαπλών μέσων τέχνης. Και το 1624, αυτός ο καλλιτέχνης – ο Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι – αποκάλυψε έναν δικό του «Δαυίδ».

Γεννημένος το 1598, ο Μπερνίνι επωφελήθηκε από έναν συνδυασμό ιδιοφυΐας και εξαιρετικής καλλιτεχνικής βάσης. Ο πατέρας του Πιέτρο ήταν από τους καλύτερους γλύπτες της γενιάς του. Όπως και ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Πιέτρο καταγόταν από τη Φλωρεντία και έμαθε το επάγγελμά του στην πόλη αυτή. Το 1606 μετέβη στη Ρώμη για να εκπληρώσει μια παπική παραγγελία και παρέμεινε εκεί για το υπόλοιπο της ζωής του.

Τα θεμέλια της Ρώμης

«Αυτοπροσωπογραφία σε νεαρή ηλικία”, του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι, 1623. Λάδι σε καμβά, 38 x 30 εκ. Πινακοθήκη Μποργκέζε, Ρώμη. (Public Domain )

 

Τον 17ο αιώνα, η Ρώμη ήταν το ιδανικό μέρος για να εκπαιδευτεί ο νεαρός Μπερνίνι στην τέχνη. Έναν αιώνα νωρίτερα, οι δάσκαλοι της Αναγέννησης εξακολουθούσαν να τελειοποιούν τις τεχνικές τους, να μαθαίνουν από πρόσφατα ανακαλυφθέντα αρχαία κειμήλια και να δημιουργούν έργα που θα χρησίμευαν ως πρότυπα για την επόμενη γενιά δασκάλων. Στην εποχή του Μπερνίνι, τα έργα αυτά βρίσκονταν στην κορυφή του καλλιτεχνικού κανόνα.

Ωστόσο, όλο και περισσότερο, οι καλλιτέχνες έχτιζαν πάνω σε αυτά τα θεμέλια με δημιουργικούς και πρωτότυπους τρόπους, αντί να μιμούνται απλώς τα προγενέστερα έργα. Οι πίνακες του Καραβάτζιο και του Ρούμπενς πραγματοποίησαν ακόμη και το σχεδόν ακατόρθωτο κατόρθωμα να συγκριθούν με εκείνους των δασκάλων της Αναγέννησης. Στη γλυπτική, ο Μιχαήλ Άγγελος συνέχιζε να δεσπόζει, μέχρι που εμφανίστηκε στη σκηνή ο Μπερνίνι.

Οι καλλιτέχνες και οι προστάτες δεν άργησαν να θεωρήσουν τον Μπερνίνι, σύμφωνα με τα λόγια του Πάπα Παύλου Ε’, ως «τον Μιχαήλ Άγγελο της εποχής του». Κάποια στιγμή ο καρδινάλιος Μαφέο Μπαρμπερίνι, ο μετέπειτα Πάπας Ουρβανός Η’, σκέφτηκε ακόμη και να προσλάβει το 19χρονο παιδί-θαύμα για να ολοκληρώσει ένα γλυπτό που είχε αφήσει ημιτελές ο ίδιος ο Μιχαήλ Άγγελος – το οποίο κανείς δεν είχε τολμήσει προηγουμένως να αγγίξει. Δυστυχώς, δεν έχουμε καμία καταγραφή για το ποιο ήταν το γλυπτό ή αν ο Μπερνίνι το ολοκλήρωσε ποτέ.

Αν ο Μπερνίνι ολοκλήρωσε πράγματι εκείνο το γλυπτό, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όχι μόνο ως κοινό έργο δύο μεγάλων καλλιτεχνών αλλά και λόγω των διαφορών μεταξύ τους. Και οι δύο καλλιτέχνες διέθεταν παρόμοια αισθητική ιδιοφυΐα και αμφότεροι είχαν την ικανότητα να ζωντανεύουν την πέτρα με την ικανότητα να εκφράζουν την απαλότητα και την ελαστικότητα της σάρκας και του υφάσματος. Με σημείο αναφοράς τα πολλά γλυπτά του Μιχαήλ Άγγελου στη Ρώμη, συμπεριλαμβανομένης της «Πιετά», ο Μπερνίνι πήρε ως στυλιστικό παράδειγμα τους πρώιμους ζωγράφους του μπαρόκ, ιδίως τον Καραβάτζιο.

Οι δύο Δαυίδ

«Δαυίδ», του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι, 1623-1624. Μάρμαρο, 170 εκ. Πινακοθήκη Μποργκέζε, Ρώμη. (wjarek/Shutterstock)

 

Η κλασική αναγεννησιακή τέχνη, όπως εκφράζεται από τον Μιχαήλ Άγγελο και τον Ραφαήλ, κλίνει προς τη διάνοια και τα συγκρατημένα συναισθήματα, ενώ η τέχνη του Μπαρόκ του Καραβάτζιο και του Μπερνίνι κλίνει περισσότερο προς τη συναισθηματική ένταση. Στα αφηγηματικά έργα, οι κλασικοί απεικόνιζαν φιγούρες σε στάση, πριν ή μετά την εκδήλωση μιας δράσης. Οι καλλιτέχνες του μπαρόκ προτιμούσαν γενικά να παρουσιάζουν τις μορφές εν ώρα έντονης δράσης.

Ακόμη πιο έντονες διαφορές χαρακτηρίζουν τις προσεγγίσεις των σχολών σε θρησκευτικές και ιστορικές μορφές παλαιότερων εποχών. Οι κλασικιστές χρησιμοποιούσαν τις μορφές για να αναφερθούν μέσω της σωματικής τελειότητας στις ηθικές ιδιότητες, χρησιμοποιώντας μεταφορικά τα θέματά τους ως αρχέτυπα των αρετών. Οι καλλιτέχνες του μπαρόκ, αντιθέτως, αντιμετώπιζαν τις κεντρικές φιγούρες τους ως άτομα, προσπαθώντας να αποτυπώσουν με ακρίβεια τα συναισθήματά τους.

(Alberto Pizzoli/Getty Images)

 

Εξίσου όμορφες και αριστοτεχνικά δουλεμένες, οι δύο εκδοχές του «Δαυίδ» που έδωσαν πρώτα ο Μιχαήλ Άγγελος και κατόπιν ο Μπερνίνι, εκφράζουν χαρακτηριστικά αυτές τις αντιθέσεις. Ο «Δαυίδ» του Μιχαήλ Άγγελου είναι στατικός, με μυώδες σώμα που ανταποκρίνεται στις ελληνικές και ρωμαϊκές αντιλήψεις περί τελειότητας, συμβολίζοντας τον ηρωισμό του. Ο Μπερνίνι απεικονίζει έναν κάπως μικροκαμωμένο Δαυίδ σε κίνηση, που τρέχει να πετάξει μια πέτρα με τη σφεντόνα του, με τα σηκωμένα μαλλιά του να υποδηλώνουν ότι χρησιμοποιεί τον άνεμο στην πλάτη του για να βοηθήσει την προώθηση της πέτρας και με το πρόσωπό του να δείχνει συγκέντρωση, αποφασιστικότητα και, ίσως, ελεγχόμενη ανησυχία.

Μπερνίνι και Καραβάτζιο

«Ο Δαυίδ με το κεφάλι του Γολιάθ», του Καραβάτζιο, 1600-1601. Λάδι σε ξύλο λεύκας, 91 x 116 εκ. Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη. (Public Domain)

 

Οι ομοιότητες μεταξύ του αγάλματος του Μπερνίνι και του πίνακα του Καραβάτζιο «Ο Δαυίδ με το κεφάλι του Γολιάθ» είναι τόσο αξιοσημείωτες όσο είναι και οι διαφορές μεταξύ των δύο γλυπτών Δαυίδ. Ο πίνακας του Καραβάτζιο απεικονίζει τη στιγμή αμέσως μετά το θάνατο του Γολιάθ και το πρόσωπο του Δαυίδ υποδηλώνει ανακούφιση και ψυχική ανάκαμψη. Μπορεί ακόμη και να φαίνεται σαν ο Δαυίδ να σηκώνει το κεφάλι του Γολιάθ αντί να το κρατά ακίνητο – εντύπωση που θα συμφωνούσε με τα περισσότερα έργα του Καραβάτζιο. Και αν αυτές οι ομοιότητες παραμένουν εντός του γενικού πλαισίου της μπαρόκ τέχνης, η σχέση μεταξύ των τεχνοτροπιών των δύο καλλιτεχνών γίνεται σαφέστερη όταν συγκρίνουμε περισσότερα έργα τους.

Λεπτομέρεια από την «Έκσταση της Αγίας Τερέζας» του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι, 1647-1652. Παρεκκλήσι Κορνάρο, Σάντα Μαρία ντέλα Βιτόρια, Ρώμη. (Public Domain)

 

Ο πίνακας του Καραβάτζιο «Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης σε έκσταση» και το γλυπτό του Μπερνίνι «Η έκσταση της Αγίας Τερέζας» έχουν στενή θεματική σχέση. Και τα δύο έργα τέχνης απεικονίζουν αγίους να καταρρέουν μέσα σε έκσταση παρουσία ενός αγγέλου, και διαθέτουν αμφότερα έντονες συναισθηματικές ποιότητες: στο έργο του Καραβάτζιο επικρατεί η τρυφερότητα, ενώ στον Μπερνίνι η δραματική ένταση. Ο Άγιος Φραγκίσκος είδε σε όραμα έναν άγγελο τη στιγμή που έλαβε τα στίγματα: πέντε πληγές στα χέρια, τα πόδια και στο πλάι κοντά στην καρδιά του, τα μέρη του σώματος όπου ο Χριστός καρφώθηκε στο σταυρό και τρυπήθηκε με μια λόγχη. Κατά τη διάρκεια του οράματος της Αγίας Τερέζας, ένας άγγελος χρησιμοποίησε μια λόγχη για να τρυπήσει την καρδιά της αρκετές φορές.

«Ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης σε έκσταση» του Καραβάτζιο, περ. 1594. Λάδι σε καμβά, 92 x 127 εκ. Wadsworth Atheneum, Χάρφορντ, Κονέκτικατ. (Public Domain)

 

Ακόμα μεγαλύτερες ομοιότητες υπάρχουν μεταξύ της τέχνης του Καραβάτζιο και του συχνά ξεχασμένου έργου του Μπερνίνι ως ζωγράφου. Το έργο του Καραβάτζιο «Η κλήση των Αγίων Πέτρου και Ανδρέα» και το έργο του Μπερνίνι «Ο Άγιος Ανδρέας και ο Άγιος Θωμάς» θα μπορούσαν να θεωρηθούν κατά λάθος ως πίνακες του ίδιου καλλιτέχνη. Έχουν την ίδια ρεαλιστική απεικόνιση των χαρακτηριστικών των μορφών τους, μαλλιά δοσμένα με λεπτομέρειες και τενεβρισμό (έντονη αντίθεση μεταξύ φωτός και σκιάς).

(α) «Η κλήση των Αγίων Πέτρου και Ανδρέα», του Καραβάτζιο, περ. 1602-1604. Λάδι σε καμβά, 140 x 175 εκ. Βασιλική Συλλογή, Ηνωμένο Βασίλειο. (δ) «Ο Άγιος Ανδρέας και ο Άγιος Θωμάς», του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι, περ. 1627. Λάδι σε καμβά, 61,5 x 78 εκ. Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο. (Public Domain)

 

Αν και ο Μπερνίνι ακολούθησε το στυλιστικό πρότυπο του Καραβάτζιο, θα συγκρίνεται πάντα με τον Μιχαήλ Άγγελο. Ο Μιχαήλ Άγγελος και ο Μπερνίνι ήταν και οι δύο οι μεγαλύτεροι γλύπτες της ιστορίας και οι μόνοι γνωστοί καλλιτέχνες που έχουν επιτύχει την ύψιστη τελειότητα και στους τρεις τομείς της τέχνης: αρχιτεκτονική, ζωγραφική και γλυπτική. Σε αυτόν τον συνδυασμό ύψους, εύρους επιτευγμάτων και λαμπρότητας, ο Μπερνίνι είναι ο μοναδικός διάδοχος του Μιχαήλ Άγγελου.

 

Του  James Baresel

Επιμέλεια: Αλία Ζάε

Πως μπορείτε να μας βοηθήσετε ώστε να συνεχίσουμε να σας κρατάμε ενημερωμένους

Ποιος είναι ο λόγος που χρειαζόμαστε την βοήθειά σας για την χρηματοδότηση του ερευνητικού ρεπορτάζ μας; Επειδή είμαστε ένας ανεξάρτητος οργανισμός ειδήσεων που δεν επηρεάζεται από καμία κυβέρνηση, εταιρεία ή πολιτικό κόμμα. Από την ημέρα που ξεκινήσαμε, έχουμε έρθει αντιμέτωποι με προσπάθειες αποσιώπησης της αλήθειας κυρίως από το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Αλλά δεν θα λυγίσουμε. Η ελληνική έκδοση της Epoch Times βασίζεται ολοκληρωτικά στις γενναιόδωρες συνεισφορές σας για να διατηρήσει την παραδοσιακή δημοσιογραφία ζωντανή και υγιή στην Ελληνική γλώσσα. Μαζί, μπορούμε να συνεχίσουμε να διαδίδουμε την αλήθεια.

Σχολιάστε