Στις αρχές του 20ου αιώνα, μια μικροκαμωμένη γυναίκα, προσεκτικά ντυμένη με ένα μαύρο σεμνό κοστούμι, εμφανίστηκε μια μέρα σε ένα εργοτάξιο. Μιλούσε πολύ ευγενικά, αλλά όλοι οι εργάτες την έτρεμαν. Ήταν αρχιτέκτων, ανάλογης κλάσεως με τον Ρίτσαρντ Μόρις Χαντ και τον Στάνφορντ Γουάιτ. Ήταν σύγχρονή τους και η δουλειά της ήταν ισάξια με τη δική τους.
Για πολλά χρόνια, ωστόσο, παρέμενε στην αφάνεια. Αν και είναι γνωστή κυρίως ως η σχεδιάστρια του Κάστρου Χερστ του Ουίλιαμ Ράντολφ Χερστ, η καριέρα της ήταν πολύ παραγωγική. Στη βιογραφία της, που έγραψε η Βικτώρια Κάστνερ, περιλαμβάνεται ένας εκτενής κατάλογος όπου γίνεται αναφορά στα 700 κτίρια που υπέγραψε ως αρχιτέκτων, αλλά και σε πολλά άλλα στη δημιουργία των οποίων συνεισέφερε χωρίς να φαίνεται το όνομά της.
Το βιβλίο της Κάστνερ «Τζούλια Μόργκαν,μια πρωτοποριακή αρχιτέκτων: Η ζωή και το έργο της» αποτίει φόρο τιμής σε μια εξαιρετική γυναίκα, η οποία συχνά ξεχνιέται απλά γιατί δεν επεδίωξε ποτέ την αναγνώριση. Η ανάγνωση της βιογραφίας της αποτελεί πηγή έμπνευσης τόσο σε καλλιτεχνικό όσο και σε ανθρώπινο επίπεδο.
Οι πρώτες επιρροές
Η Τζούλια Μόργκαν γεννήθηκε στο Σαν Φρανσίσκο στις 20 Ιανουαρίου του 1872. Ήταν το δεύτερο από τα πέντε παιδιά του Τσαρλς και της Ελίζας Μόργκαν και το πρώτο κορίτσι τους.
Ο Τσαρλς Μόργκαν καταγόταν από την Ανατολική Ακτή των ΗΠΑ (ήταν μακρινός εξάδελφος του Τζ. Π. Μόργκαν) και διατηρούσε στενές σχέσεις με την οικογένειά του στη Νέα Υόρκη. Η οικογένειά του εγκαταστάθηκε τελικά στο Ώκλαντ της Καλιφόρνια, στην απέναντι πλευρά του κόλπου του Σαν Φρανσίσκο και τερματικό σταθμό του διατλαντικού σιδηροδρόμου. Από μικρό κορίτσι, η Τζούλια διέσχιζε συχνά τη χώρα με τους γονείς της. Στο Ώκλαντ υπήρχαν πολλά καλοφτιαγμένα βικτωριανά σπίτια, ανάλογα με αυτά του Μπρούκλυν Χάιτς, όπου περνούσε πολλά καλοκαίρια με τους παππούδες της.
Ήταν ένα αγοροκόριτσο, που αρεσκόταν να σκαρφαλώνει στα δέντρα και να παίζει με τον αθλητικό εξοπλισμό των αδελφών της. Η μητέρα της, με την αυστηρή βικτωριανή ανατροφή, προσπαθούσε να αποθαρρύνει τη ζωηρή και δραστήρια φύση της, τιμωρώντας την με επιπλέον ώρες εξάσκησης στο βιολί. Παρόλο που η Τζούλια μισούσε την τιμωρία, αγαπούσε τη μουσική και τελικά έγινε μια καλή βιολονίστα. Η καριέρα της μουσικού, μάλιστα, ήταν ο ένας από τους τρεις δρόμους, τους οποίους έβλεπε σαν πιθανούς για το μέλλον της τελειώνοντας το σχολείο. Οι άλλοι δύο ήταν η ιατρική και η αρχιτεκτονική. Σίγουρα πάντως δεν επιθυμούσε να γίνει υπόδειγμα βικτωριανής γυναίκας, ταγμένης στο πλευρό ενός συζύγου και στο νοικοκυριό, χωρίς να έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει επαγγελματικά τα πολλά της χαρίσματα.
Αγαπούσε με τον δικό της τρόπο την οικογένεια. Ένιωθε μεγάλη στοργή για τους τρεις αδελφούς της και αφιέρωσε σημαντικό μέρος της ζωής και του προσωπικού χρόνου της στη φροντίδα τους όταν η υγεία τους δεν ήταν πια καλή. Επίσης, καλλιέργησε δυνατές φιλίες με συναδέλφους και πελάτες της. Ήταν καλή ακροάτρια και έδινε πλήρως την προσοχή της στα σχεδιαστικά όνειρα των πελατών της. Η γενναιοδωρία της καταντούσε ελάττωμα, φτάνοντας σε σημείο να χαρίζει σπίτια σε συνεργάτες της. Η ίδια ζούσε πολύ απλά και μοιραζόταν με τους άλλους την καλή της τύχη. Είχε πίστη στον Θεό και κατάφερε να διατηρήσει την ακεραιότητά της ζώντας ανάμεσα σε ισχυρούς ανθρώπους.
Ο δρόμος ο λιγότερο ταξιδεμένος
Τελικά, η Τζούλια αποφάσισε να ακολουθήσει την αρχιτεκτονική. Επειδή το Μπέρκλεϋ, το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, δεν είχε αρχιτεκτονική σχολή, γράφτηκε στη Σχολή των Πολιτικών Μηχανικών κι έγινε η μοναδική γυναίκα της εποχής με αυτό το πτυχίο. Κατόπιν, στράφηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι, όπου δινόταν έμφαση στον κλασικισμό και στο αρχιτεκτονικό όραμα και ήταν η ίδια σχολή που είχε παρακολουθήσει και ο Ρίτσαρντ Μόρις Χαντ. Εκείνη την εποχή, είχε προσθέσει περισσότερα τεχνικά τμήματα και είχε αρχίσει να δέχεται και γυναίκες. Η Τζούλια ήταν από τις πρώτες που αποφοίτησαν από τη σχολή. Επιστρέφοντας στο Σαν Φρανσίσκο το 1902, έβγαλε άδεια αρχιτέκτονα στην Καλιφόρνια.
Αρχικά δούλεψε για τον Τζον Γκάλεν Χάουαρντ, για τον οποίο σχεδίασε πολλά αξιοσημείωτα πανεπιστημιακά κτίρια, ένα εκ των οποίων και το Ελληνικό Θέατρο Ουίλιαμ Ράντολφ Χερστ στο Μπέρκλεϋ. Αν και το έργο έφερε την υπογραφή του Χάουαρντ, είναι σχεδόν βέβαιο ότι το σχέδιο προήλθε από τις κλασικές σπουδές της Μόργκαν. Το αμφιθέατρο ήταν δωρεά της οικογένειας Χερστ στο Πανεπιστήμιο και είναι πιθανόν μέσω αυτού του έργου να έκανε τη γνωριμία του Ο. Ρ. Χερστ. Ωστόσο, δεν έχει καταγραφεί κάποια συνάντησή τους.
Το 1903, ανέλαβε την πρώτη της σημαντική ανάθεση, από τη συνιδρύτρια του Κολλεγίου Μιλς, Σούζαν Μιλς. Επρόκειτο για το «El Campanil», ένα καμπαναριό σε ρυθμό ισπανικής ιεραποστολής με 10 καμπάνες, οι οποίες είχαν κατασκευαστεί για τη Διεθνή Έκθεση της Κολούμπια 1893 στο Σικάγο. Η Μόργκαν τις τοποθέτησε σε μια σειρά τοξωτών ανοιγμάτων, ώστε να είναι εύκολα ορατές.
Οι πύργοι και τα υπόλοιπα κτίρια που σχεδίασε η Μόργκαν για το Κολλέγιο κατασκευάστηκαν από μπετόν αρμέ, σε παραδοσιακούς σχηματισμούς. Η χρήση του υλικού αυτού ήταν ακόμα σπάνια και θεωρούνταν πρωτοποριακή. Τελικά, θα γινόταν μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές της Μόργκαν στην οικοδομή.
Το 1904, έγινε ελεύθερη επαγγελματίας και ολοκλήρωσε το καμπαναριό του Κολλεγίου Μιλς. Δυο χρόνια αργότερα, ένας σεισμός 7,9 Ρίχτερ κατέστρεψε την πόλη και τα περισσότερα κτίρια του Σαν Φρανσίσκο, προκαλώντας χάος. Τα κτίρια του Κολλεγίου Μιλς υπέστησαν επίσης σοβαρές ζημιές, αλλά το καμπαναριό δεν είχε ούτε μια ραγισματιά. Το οικοδόμημα και η μηχανική της Μόργκαν απέδειξαν την αξία τους.
Την ίδια εποχή, μόλις είχε ολοκληρωθεί το Ξενοδοχείο Φερμόντ, το οποίο ‘καταβρόχθισε’ η πυρκαγιά που ακολούθησε τον σεισμό, αφήνοντας μόνο ένα μαύρο κέλυφος. Οι ιδιοκτήτες προσέλαβαν τον Στάνφορντ Γουάιτ, του νεοϋορκέζικου γραφείου ΜακΚιμ, Μηντ και Γουάιτ, για να επιβλέψει την ανακατασκευή του. Αλλά ο Γουάιτ δολοφονήθηκε στη Μάντισον Σκουέρ Γκάρντεν, πριν καν ξεκινήσουν οι εργασίες και η Μόργκαν επιλέχθηκε ως αντικαταστάτριά του. Δεν ήταν καν σίγουρο αν θα μπορούσαν να διασωθούν οι εξωτερικοί τοίχοι: τα θεμέλια του κτιρίου είχαν υποστεί μετατόπιση 2 μέτρων! Η Μόργκαν δούλευε σε ένα παράπηγμα που είχε στηθεί επί τόπου, κάνοντας συνεχώς μηχανικούς υπολογισμούς για το έργο. Έναν χρόνο μετά, το ξενοδοχείο ήταν σαν καινούριο και έτοιμο να ξαναλειτουργήσει. Η Μόργκαν είχε διεκπεραιώσει έναν ηράκλειο άθλο, με διακριτικότητα αλλά και αυτοπεποίθηση.
Εκτός από εκατοντάδες ιδιωτικών οικιών, η Μόργκαν ολοκλήρωσε και πολλές αναθέσεις του YWCA (Young Women’s Christian Association / Χριστιανική Ένωση Νεαρών Γυναικών). Καθώς όλο και περισσότερες γυναίκες κατέφθαναν στην πόλη σε αναζήτηση εργασίας, η YWCA φρόντιζε να τους παρέχει ασφαλείς οικίες σε όμορφο περιβάλλον. Στην Κατασκήνωση Φερμόντ, η Μόργκαν σχεδίασε το Σπίτι της Οικοδέσποινας, ένα μέρος όπου οι στρατιώτες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου μπορούσαν να συναντήσουν τις οικογένειές τους. Καθώς τα περισσότερα από αυτά τα έργα ανατίθονταν από τη YWCA, η Μόργκαν δούλευε πολλές φορές αφιλοκερδώς ή με χαμηλή αμοιβή. Ταυτόχρονα, ανέλαβε αρκετά εμπορικά έργα, όπως τα γραφεία των εφημερίδων Χερστ.
Ένα ‘μικρό έργο, που δεν θα πάρει πάνω από έξι μήνες’
Το πρόγραμμα της Μόργκαν ήταν γεμάτο με τις αναθέσεις της YWCA. Το σκεπτικό της ήταν το εξής: «Ποτέ μην απορρίπτεις μια δουλειά επειδή τη θεωρείς κατώτερη των δυνατοτήτων σου [ή] επειδή θέλεις να κάνεις κάτι πιο σπουδαίο». Όταν της πρότεινε ο Ουίλιαμ Ράντολφ Χερστ να σχεδιάσει για αυτόν ένα μικρό μπάνγκαλοου, σε έναν λόφο στο ράντσο του Σαν Σιμεόν, συμφώνησε. Το ράντσο ανήκε στους Χερστ για χρόνια και για τον Ο. Ρ. Χερστ ο συγκεκριμένος λόφος ήταν τόπος οικογενειακής κατασκήνωσης. Αλλά, όπως είπε στη Μόργκαν, ήταν πολύ μεγάλος πια για να κοιμάται σε σκηνή. Η αρχική του πρόταση ήταν ένα μικρό σπιτάκι, που δεν θα χρειαζόταν περισσότερους από έξι μήνες για να ολοκληρωθεί.
Με τις αυξημένες οικογενειακές και επαγγελματικές της υποχρεώσεις, η Μόργκαν θα μπορούσε κάλλιστα να έχει αρνηθεί τη δουλειά. Ωστόσο, τη δέχτηκε και ξεκίνησε το «Πρότζεκτ 503». Η πρώτη συνάντηση εξελίχθηκε σε μια συνεργασία 28 ετών.
To ‘μικρό μπάνγκαλοου’ έγινε ένα σύνολο σπιτιών και αυτά με τη σειρά τους εξελίχθηκαν σε ένα μεσογειακό χωριό σε ισπανικό ρυθμό του 16ου αιώνα. Το ύψωμα έγινε «Ο μαγεμένος λόφος», με κεντρικό σημείο το Μεγάλο Σπίτι (La Casa Grande) στην κεντρική πλατεία. Η πρόσοψη του Μεγάλου Σπιτιού προέκυψε από τον Καθεδρικό Ναό της Σάντα Μαρία λα Μαγιόρ, στη Ρόντα της Ισπανίας. Η Μόργκαν ενσωμάτωσε στην αρχιτεκτονική ιστορικά κομμάτια που είχε αποκτήσει με τα χρόνια ο Χερστ, με σημαντικότερο ένα ζευγάρι μοναστηριακές πόρτες του 16ου αιώνα. Προκειμένου να τις ταιριάξει στην πρόσοψη, η Μόργκαν ανέθεσε στον μεταλλουργό Γκούσταφ Έντουαρντ Τρίνκελερ την κατασκευή μιας ταιριαστής αψιδωτής πύλης μπροστά από τις ιστορικές πόρτες.
Ο Τρίνκελερ ήταν ένας από τους πολλούς μάστορες που προσέλαβε η Μόργκαν, κατά τη διάρκεια της κατασκευής του Κάστρου. Δεν είχε με όλους μακρόχρονη συνεργασία, καθώς η τοποθεσία της οικοδομής ήταν πολύ απομακρυσμένη. Επίσης, η Μόργκαν ήταν πολύ απαιτητική και αυστηρή, με μεγάλη επιμονή για ιστορική ακρίβεια. Πήγαινε στο εργοτάξιο, επέβλεπε όλη την ημέρα την πρόοδο των εργασιών και μετά επέστρεφε στην πολυάσχολη ζωή της στο Σαν Φρανσίσκο. Κάποιοι πλακάδες είχαν ενοχληθεί από την απαίτησή της να ξηλώσουν τα πλακάκια που είχαν μόλις τοποθετήσει, γιατί «ήταν υπερβολικά τέλεια». Η Μόργκαν επέμεινε να τα αλλάξουν και να φροντίσουν να μπουν με τέτοιο τρόπο ώστε να θυμίζουν αρχαία, παλιοκαιρισμένα πλακόστρωση.
Καθώς το έργο μεγάλωνε, αποκτούσε στοιχεία όπως το Λουτρό του Ποσειδώνα. Αυτό ήταν ένα μεγαλεπήβολο έργο, ανάλογο της Έπαυλης Μπίλτμορ του Χαντ, με τη διαφορά ότι δεν ήταν μόνο ένα τεράστιο οίκημα, αλλά μια σειρά κτιρίων. Το κτίσιμο συνεχίστηκε μέχρις ώτου τα χρήματα του Χερστ κυριολεκτικά εξαντλήθηκαν. Αν και παραμένει ημιτελές μέχρι σήμερα, το Κάστρο Χερστ συναρπάζει χιλιάδες επισκέπτες εδώ και πολλές δεκαετίες.
Παρόλο που οι ικανότητές της αναδεικνύονταν με τα μεγάλα έργα που της ανέθεταν οι πλούσιοι, η Μόργκαν ήταν αφοσιωμένη σε έργα όπως αυτά της YWCA. Μερικά από τα πιο όμορφα σχέδιά της περιλαμβάνονται στο Asilomar Conference Grounds της YWCA στο Πασίφικ Γκρόουβ της Καλιφόρνια. Τα σπίτια Craftsman, με τις χαρακτηριστικές σκεπές τους, τα εμφανή δοκάρια και τα φυσικά υλικά, τιμούν τον χώρο. Έντεκα από τα δεκαέξι κτίρια που σχεδίασε υπάρχουν και φιλοξενούν ακόμα κόσμο. Τυπικό δείγμα της δουλειάς της για την YWCA, παρέχουν ένα όμορφο περιβάλλον που εμπνέει τους επισκέπτες – κάτι που η Μόργκαν πάντα επεδίωκε να προσφέρει σε όσους έμπαιναν στα κτίριά της.
Του BOB KIRCHMAN
Μετάφραση: Αλία Ζάε
