Το 1872, στη φυλακή του Παλαμηδίου στο Ναύπλιο, δυο άντρες περιμένουν να εκτελεστούν δι’ αποκεφαλισμού. Καθώς από ένα ατύχημα που σκοτώνει τους δημίους που ήσαν καθ’ οδόν η εκτέλεση αναβάλλεται, οι δυο συγκρατούμενοι έχουν την ευκαιρία να μοιραστούν τις ιστορίες τους, ο ένας με τον άλλον και με τους αναγνώστες.
Έτσι ξεκινά το πρώτο μυθιστόρημα για ενηλίκους του Φαίδωνα Κυριακού, «Η γκιλοτίνα του Ναυπλίου», ένα ιστορικό μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται τον 19ο αιώνα γύρω από τα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, τα οποία παρουσιάζονται τόσο από την ευρωπαϊκή όσο και από την ελληνική σκοπιά, μέσα από τις ζωές των δύο ηρώων.
Ο Πάρις Πρεβώ και ο Ανέστης Ρίζος. Δυο πολύ διαφορετικοί άνθρωποι με πολύ διαφορετική πορεία μέσα από τα ταραγμένα εκείνα χρόνια. Κάποια στιγμή οι δρόμοι τους συγκλίνουν και συναντιούνται με τρόπο δραματικό, που κορυφώνει την ένταση του μυθιστορήματος.
Το έργο του Κυριακού, πολυεπίπεδο και πλούσιο, πραγματεύεται (εκτός από τα ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία), προσφέρει (εκτός από πικάντικες συναντήσεις με ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα) και εξερευνά (εκτός από την ανθρώπινη φύση στις ποικίλες της διαστάσεις) φιλοσοφικά ζητήματα που φτάνουν μέχρι τη ζωή και τον θάνατο. Γιατί τι άλλο ορίζει πιο απόλυτα την ανθρώπινη ζωή εκτός από το αναπόφευκτο τέλος της;
Η Ιστορία υφαίνεται έξυπνα και λειτουργικά στην ιστορία και εξυπηρετεί τις ανάγκες της αφήγησης, ικανοποιώντας παράλληλα την πείνα του αναγνώστη για πληροφορίες και εμπλουτίζοντας το περιβάλλον στο οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα με ιστορική εγκυρότητα, που δημιουργεί οικειότητα.
Για παράδειγμα, ο συγγραφέας μάς πληροφορεί για την ανακάλυψη της Αφροδίτη της Μήλου από Γάλλους αρχαιολόγους. Το γεγονός, πέρα από τις άφθονες λεπτομέρειες για ‘τεχνικά’ ζητήματα, όπως το καθεστώς που ίσχυε για τα αρχαία ευρήματα σε σχέση με το σουλτανάτο και το πώς γινόταν η διαχείρισή τους, γίνεται η αφορμή να εγκαταλείψει ο Πρεβώ το νησί του και να μεταβεί στο Παρίσι, πατρίδα του πατέρα του. Εκεί θα ζήσει την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης τα γεγονότα από την ευρωπαϊκή πλευρά, ενισχύοντας το κίνημα του φιλελληνισμού και γνωρίζοντας προσωπικότητες όπως ο Ντελακρουά και ο Μπράιγ.
Η άλλη πλευρά, η ελληνική, παρουσιάζεται μέσα από τη ζωή του δεύτερου ήρωα, Ανέστη Ρίζου (ή Λιανού), ο οποίος ως αντίποδας του Πάρι έζησε όλη τη βαρβαρότητα και σκληρότητα των χρόνων των πολέμων και των μαχών με τους Τούρκους, από μικρό παιδάκι ακόμα. Ξεκινά την αφήγηση της προσωπικής του ιστορίας από τη σφαγή της Χίου, από την οποία ήταν από τους ελάχιστους που γλίτωσαν. Ύστερα, μεταφέρεται στην Πόλη όπου πουλιέται σαν σκλάβος και τελικά βρίσκει τον δρόμο του προς την ηπειρωτική Ελλάδα και τις αντάρτικες ομάδες των κλεφτών.
Οι δύο προσωπικότητες, με εκ διαμέτρου αντίθετη αφετηρία και βιώματα, συναντιούνται τελικά στο Παλαμήδι. Πώς γίνεται αυτό; Πώς γίνεται ο ευαίσθητος, καλλιεργημένος γαλλοτραφής αστός Πρεβώ (μια τιμητική αναφορά στον συνωνόματο αββά-συγγραφέα της Μανόν Λεσκώ;), που έζησε μια ζωή προστατευμένη και ευλογημένη με όλα τα καλά και τις χαρές, να έχει καταλήξει στο ίδιο σημείο με τον σκληροτράχηλο, εγκληματικό τύπο του Λιανού; Ο συγγραφέας δεν βιάζεται να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα, αλλά αφήνει τους ήρωες να κονταροχτυπιούνται και τον αναγνώστη να αναρωτιέται και να παίζει με διάφορες πιθανότητες με το μυαλό του.
Το μυθιστόρημα, εξαιρετικά καλογραμμένο, δεν μας αφήνει να πλήξουμε ούτως ή άλλως. Η αφηγηματική δεινότητα του συγγραφέα, οι ήρωες και η πλοκή κρατούν το ενδιαφέρον μας αμείωτο και στις 474 σελίδες του. Πέρα όμως από αυτές τις αρετές, που δεν είναι αμελητέες, η «Γκιλοτίνα του Ναυπλίου» έχει και το βάθος που φτάνουν μόνο τα έργα που ξεπερνούν τα εφήμερα ζητήματα και ασχολούνται με τα αιώνια.
Στην προκειμένη, αυτό με το οποίο αναμετράται ο συγγραφέας είναι ένα από τα πιο θεμελιώδη για τον άνθρωπο: το τέλος της ύπαρξης. Το θέμα του θανάτου που αποτελεί τον άξονα του βιβλίου, ερευνάται από πολλές πλευρές και με διάφορους τρόπους, μέσα από ποικίλες συγκυρίες. Αυτό βέβαια που δεσπόζει είναι η επικρεμάμενη παρουσία της γκιλοτίνας, αρχή και τέλος της ιστορίας και διάχυτη σε κάθε σελίδα.
Γιατί «το τίμημα της ζωής είναι ο θάνατος. Όχι ο δικός μας θάνατος, παρά ο θάνατος των ανθρώπων που αγαπάμε».
Βιβλίο: «Η γκιλοτίνα του Ναυπλίου»
Συγγραφέας: Φαίδων Κυριακού
Εκδόσεις: Κέδρος 2020
Σελίδες: 474
