Ο Δανιήλ ήταν ένας ευσεβής Ιουδαίος κατά την εποχή της βασιλείας του βασιλιά Δαρείου. Ο Δαρείος, βασιλιάς της Περσίας γύρω στον έκτο και πέμπτο αιώνα π.Χ., ήταν φιλικός προς τους Εβραίους και μάλιστα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ανοικοδόμηση του Ναού στην Ιερουσαλήμ μετά την καταστροφή του από τους Βαβυλώνιους.
Ο βασιλιάς Δαρείος θαύμαζε τον Δανιήλ και προσπάθησε να του δώσει περισσότερη εξουσία κάνοντας τον διοικητικό υπάλληλο, γεγονός που προκάλεσε τη ζήλια άλλων διοικητικών υπαλλήλων στην περιοχή. Ως αποτέλεσμα, οι άλλοι διοικητές θέλησαν να δυσφημίσουν τον Δανιήλ, αλλά δεν μπόρεσαν να βρουν ψεγάδι στον χαρακτήρα του.
Για να δυσφημίσουν τον Δανιήλ, οι διοικητές επινόησαν ένα σχέδιο. Έπεισαν τον βασιλιά Δαρείο να δημιουργήσει έναν νόμο που όριζε ότι όποιος προσευχόταν σε οποιονδήποτε μη αναγνωρισμένο θεό θα ρίχνονταν στο λάκκο με τα λιοντάρια. Ο νόμος θα ίσχυε για 30 ημέρες και δεν θα μπορούσε να τροποποιηθεί μετά τη δημιουργία του. Ο βασιλιάς Δαρείος συμφώνησε. Οι διοικητές γνώριζαν ότι μπορούσαν να βλάψουν τον Δανιήλ μόνο αν επιτίθονταν στη σχέση του με τον Θεό.
Ο Δανιήλ άκουσε για το νέο νόμο, αλλά δεν τον άφησε να επηρεάσει καθόλου τις πράξεις του. Συνέχισε να προσεύχεται στον Θεό, ακριβώς όπως έκανε και πριν. Οι διοικητικοί υπάλληλοι πήγαν μαζί για να πιάσουν τον Δανιήλ να προσεύχεται στον Θεό και ανέφεραν στον βασιλιά Δαρείο ότι ο Δανιήλ είχε παραβιάσει το νέο νόμο. Ο βασιλιάς Δαρείος στενοχωρήθηκε από αυτή την πληροφορία, αλλά δεν μπορούσε να κάνει τίποτα για να προστατεύσει τον Δανιήλ.
Οι διοικητές διέταξαν τον Δανιήλ να μπει στο λάκκο με τα λιοντάρια, γελοιοποιώντας τον προτού τον κλειδώσουν μέσα.
Ο βασιλιάς Δαρείος ανησυχούσε για τον Δανιήλ καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας και με το πρώτο φως έτρεξε να δει αν ο Δανιήλ είχε πάθει τίποτα. Ο Δαρείος τον βρήκε σώο και αβλαβή. Εξήγησε στον βασιλιά ότι ο Θεός είχε στείλει αγγέλους για να κλείσουν τα στόματα των λιονταριών, επειδή, σύμφωνα με τον νόμο του Θεού, ήταν αθώος.
Ο βασιλιάς Δαρείος χάρηκε και απελευθέρωσε τον Δανιήλ. Στη συνέχεια, έριξε στη θέση του τους διοικητές στο λάκκο που προκάλεσαν προβλήματα. Τα λιοντάρια τους κατασπάραξαν.
“Ο Δανιήλ στη φωλιά των λεόντων” του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς
Ο Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, που θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ζωγράφους στον Δυτικό κανόνα της ιστορίας της τέχνης, ζωγράφιζε κατά τη διάρκεια της Αντιμεταρρύθμισης της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Ήταν μια εποχή κατά την οποία η Εκκλησία, στον αγώνα της κατά του προτεσταντισμού, γιόρταζε τους πρώτους χριστιανούς μάρτυρες, ώστε να ξυπνήσει τους πιστούς από τον πνευματικό λήθαργο.
Ο Ρούμπενς, ευσεβής Καθολικός, έπαιξε το δικό του ρόλο στην Αντιμεταρρύθμιση. Ζωγραφίζοντας τον “Δανιήλ στη φωλιά των λεόντων” ήταν μια ευκαιρία που εκμεταλλεύτηκε για να εμπνεύσει άλλους καθολικούς με το πνεύμα των βιβλικών μαρτύρων.
Ο Ρούμπενς ζωγράφισε τον Δανιήλ ως τη μοναχική ανθρώπινη φιγούρα στη σύνθεση. Κάθεται στα δεξιά, με τα πόδια του σταυρωμένα και τα χέρια του ενωμένα σε προσευχή. Ένα ανεπαίσθητο φως λάμπει από την αριστερή πλευρά του κεφαλιού του, και κοιτάζει με δέος το άνοιγμα της φωλιάς.
Εννέα λιοντάρια περιβάλλουν τον Δανιήλ, αλλά δεν φαίνεται να ενδιαφέρονται γι’ αυτόν. Μερικά από τα λιοντάρια κοιμούνται, άλλα ξεκουράζονται, δύο φαίνεται να παίζουν και ένα χασμουριέται. Το λιγότερο που τους απασχολεί φαίνεται να είναι ο Δανιήλ, ο οποίος, παρά τα ανθρώπινα οστά που είναι διασκορπισμένα γύρω από τη φωλιά, είναι ασφαλής.
Η δικαιοσύνη του θεϊκού νόμου
Εκ πρώτης όψεως, η ιστορία του Δανιήλ και του λάκκου των λιονταριών αντιπροσωπεύει πολύ απλά τη δύναμη της πίστης στον Θεό. Ο Δανιήλ διατήρησε την πίστη του στον Θεό παρά την επίθεση που δέχτηκε από όσους βρίσκονταν σε θέσεις εξουσίας. Η πίστη του επέφερε ένα θαύμα, σώζοντάς τον από έναν φρικτό θάνατο. Αλλά μπορεί να υπάρχουν και άλλα νοήματα σε αυτή την ιστορία.
Κατ’ αρχάς, ας ξεκινήσουμε με τη διερεύνηση δύο τύπων νόμων. Ο βασιλιάς είναι το ισχυρότερο και πλουσιότερο άτομο στην περιοχή. Έχει τη δύναμη να δημιουργεί νόμους όταν τους βρίσκει ευχάριστους και να τους καταργεί όταν τους βρίσκει δυσάρεστους.
Ωστόσο, οι διοικητικοί υπάλληλοι χειραγώγησαν εύκολα τον βασιλιά Δαρείο για να δημιουργήσει έναν νέο νόμο με μοναδικό σκοπό να βλάψουν τον Δανιήλ. Ο νόμος, στην πραγματικότητα, στηρίχθηκε στη ζήλεια των “δικαίων” και σε αυτόν τον νόμο ήταν ενσωματωμένη η απόφαση ότι ήταν αμετάβλητος. Ως αποτέλεσμα, ο βασιλιάς δεν μπορούσε να σταματήσει να βλάψει έναν αθώο άνθρωπο. Ο νόμος εμπόδιζε τον βασιλιά να ενεργήσει ως καλός άνθρωπος.
Υπάρχει όμως ένας άλλος, ανώτερος νόμος: ο νόμος του Θεού.
Παρόλο που ο νόμος του βασιλιά δεν παρουσιάζεται ξεκάθαρα στον πίνακα, ο νόμος του Θεού εμφανίζεται. Η αλήθεια του νόμου του Θεού φαίνεται να συνδέεται με τη συμπόνια προς τους δίκαιους. Η πίστη του Δανιήλ ήταν ισχυρή- ήταν τόσο ισχυρή που ο νόμος του βασιλιά -ένας ανθρώπινος νόμος που προσπαθούσε να εμποδίσει τον νόμο του Θεού- δεν επηρέασε τον Δανιήλ.
Αντί να ακολουθήσει έναν ανθρώπινο νόμο, ο Δανιήλ επέλεξε να ακολουθήσει τον νόμο του Θεού. Ο νόμος του Θεού μπόρεσε να φτάσει εκεί όπου η δύναμη και ο πλούτος του βασιλιά δεν μπορούσαν να φτάσουν. Και κράτησε τον Δανιήλ -ένα υπόδειγμα δίκαιου χαρακτήρα- ασφαλή.
Ο δάσκαλος της ζωώδους επιθυμίας
Ας επιστρέψουμε στον πίνακα για να διερευνήσουμε ένα πιθανό, δεύτερο νόημα.
Τα λιοντάρια μπορεί να αντιπροσωπεύουν τις ζωώδεις επιθυμίες μας, δηλαδή τις σαρκικές μας επιθυμίες. Αυτά τα λιοντάρια είναι σαν πειρασμοί που καραδοκούν και περιμένουν να μας κατασπαράξουν τη στιγμή που δεν είμαστε ακλόνητα δίκαιοι.
Εξ ορισμού, οι φυλακισμένοι δεν είναι ελεύθεροι, και η φωλιά των λεόντων ήταν το μέρος όπου οι φυλακισμένοι στέλνονταν για να πεθάνουν. Τα οστά που είναι διασκορπισμένα στο δάπεδο του κρησφύγετου μεταδίδουν στους θεατές του πίνακα την τύχη των προηγούμενων κρατουμένων.
Αν τα λιοντάρια όντως αντιπροσωπεύουν τις ζωώδεις επιθυμίες, τότε ο Δανιήλ πρέπει να κάνει μια επιλογή. Αν επιλέξει τους πειρασμούς που αντιπροσωπεύουν τα λιοντάρια, θα ενταχθεί στα προηγούμενα θύματά τους. Αν όμως επιλέξει τον νόμο του Θεού, θα υπερβεί τον κόσμο και θα είναι ελεύθερος όπου κι αν βρίσκεται.
Ο Δανιήλ κοιτάζει με δέος προς τα πάνω και έξω από τον λάκκο των λιονταριών. Μήπως κράτησε το νου και την καρδιά του στον Θεό και έτσι υπερέβη τον λάκκο που τον φυλακίζει; Μήπως αυτό σημαίνει ότι είναι πραγματικά ελεύθερος παρά τη φυλάκισή του;
Τα λιοντάρια συμπεριφέρονται σαν να μην έχουν καν επίγνωση του Δανιήλ. Ο πειρασμός διαλύεται παρουσία μιας καρδιάς και ενός νου που αναλογίζονται τον Θεό, και μήπως αυτή είναι η πραγματική πηγή της ελευθερίας του;
Είναι ενδιαφέρον ότι ο βασιλιάς δεν είναι ελεύθερος να εμποδίσει την εκτέλεση του νόμου του, ωστόσο ο Δανιήλ φαίνεται ελεύθερος παρά το γεγονός ότι είναι κλειδωμένος στο λάκκο των λιονταριών. Μερικές φορές, οι ανθρώπινοι νόμοι μας επιτρέπουν πράγματα που μπορεί να μην αρμόζουν σε δίκαιη συμπεριφορά. Μήπως αυτή η ψευδαίσθηση της ελευθερίας -δηλαδή η ιδέα ότι είμαστε ελεύθεροι όταν ενδίδουμε στον πειρασμό απλώς και μόνο επειδή οι νόμοι μας το επιτρέπουν- μας εμποδίζει να είμαστε πραγματικά ελεύθεροι;
Δεν μπορούμε να είμαστε ηθικοί χωρίς να είμαστε ελεύθεροι, διότι η ηθική πράξη προϋποθέτει την έμφυτη ικανότητά μας να επιλέγουμε μεταξύ αυτού που πιστεύουμε ότι είναι σωστό και λάθος. Μήπως, όπως ο βασιλιάς Δαρείος, δημιουργούμε νόμους που μας εμποδίζουν να είμαστε καλοί προς τους συνανθρώπους μας; Μήπως πρέπει, όπως ο Δανιήλ, να δαμάσουμε τις ζωώδεις επιθυμίες μας με τον νόμο του Θεού, αν θέλουμε να βιώσουμε την αληθινή ελευθερία;
Έχετε δει ποτέ ένα έργο τέχνης που σας φάνηκε όμορφο, αλλά δεν είχατε ιδέα τι σήμαινε; Στη σειρά μας “Αγγίζοντας το Έσω: Η προσφορά της κλασικής τέχνης στην ψυχή”, ερμηνεύουμε τις κλασικές εικαστικές τέχνες με τρόπους που μπορεί να είναι ηθικά διορατικοί για εμάς σήμερα. Προσπαθούμε να προσεγγίσουμε κάθε έργο τέχνης για να δούμε πώς οι ιστορικές δημιουργίες θα μπορούσαν να εμπνεύσουν μέσα μας τη δική μας έμφυτη καλοσύνη.
