ΚΕΡΚΥΡΑ – Το Μουσείο Ασιατικής Τέχνης της Κέρκυρας, εγκατεστημένο στο εντυπωσιακό Παλάτι του Αρχάγγελου Μιχαήλ και του Αγίου Γεωργίου, εγκαινίασε τον Ιούλιο την περιοδική έκθεση «Ζωγραφική Ζεν: Ο ήχος της σιωπής», με στόχο να φέρει το κοινό μπροστά στη βαθύτερη διάσταση της ζωγραφικής Ζεν.
Μια έκθεση εξαιρετικής πνευματικότητας και καλλιτεχνικής λιτότητας
Η έκθεση παρουσιάζει για πρώτη φορά στο κοινό σπάνιους ζωγραφικούς κυλίνδρους (kakemono), παραβάν της εποχής Έντο (1600-1868), καθώς και εκδόσεις με δείγματα από παραδοσιακό χειροποίητο ιαπωνικό χαρτί. Οι επισκέπτες καλούνται να εισέλθουν σε έναν κόσμο όπου η γραμμή, και όχι ο χρωματικός πλούτος , είναι η καρδιά της τέχνης, και η πνευματική φώτιση ο τελικός στόχος.
Τα εκθέματα ξεκινούν από τον 15ο και εκτείνονται μέχρι τον 19ο αιώνα. Ανήκουν στη συλλογή ενός ιδιώτη Έλληνα συλλέκτη, ο οποίος δεν θέλει να αποκαλύψει το όνομά του.
Το Ζεν είναι ένα παρακλάδι του βουδισμού. Ιδρύθηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. από τον Νταρούμα (ή αλλιώς Μποντιντάρμα, κατά την ινδική του ονομασία). Ο Νταρούμα ήταν ένας Ινδός μοναχός που πήγε στην Κίνα και δίδαξε το Ζεν, το οποίο πέρασε στην Ιαπωνία τον 7ο αιώνα μ.χ.
Τον 12ο αιώνα, το Ζεν είχε μεγάλη απήχηση στην ιαπωνική κοινωνία καθώς οι αξίες του – απλότητα, πειθαρχία και εσωτερική ηρεμία – ταίριαζαν απόλυτα με τον τρόπο ζωής των σαμουράι. Έπειτα, διείσδυσε στο σύνολο του ιαπωνικού έθνους μέσω της λογοτεχνίας και της τέχνης.
Κεντρική πρακτική του Ζεν είναι το «ζαζέν», ο καθιστός διαλογισμός, που ενδυναμώνει το πνεύμα και το σώμα, και οδηγεί στην προσωπική αφύπνιση και τη φώτιση. Ο ασκούμενος κάθεται ήρεμος, με την πλάτη ίσια, επικεντρώνοντας την προσοχή του στην αναπνοή και τις σκέψεις του, χωρίς όμως να τις «ακολουθεί». Μετά από κάποιο καιρό ο νους καθαρίζει και ο άνθρωπος βλέπει πιο καθαρά τη ζωή και τον εαυτό του.
Το Ζεν εστιάζει στο παρόν. Αυτό που θέλει να πετύχει είναι η συγκέντρωση. Θεωρεί ότι η ανθρώπινη ζωή είναι ένα πόνος και όταν είμαστε στο παρόν – στο εδώ και τώρα – είμαστε καλά. Ο Νταρούμα δίδαξε πως η φώτιση δεν βρίσκεται σε τελετές ή θεωρίες, αλλά στην άμεση εμπειρία του παρόντος.
Η ζωγραφική Ζεν αναπτύχθηκε κατά την περίοδο Μουρομάτσι (1392-1573) από μοναχούς που αναζητούσαν τη φώτιση μέσα από τον στοχασμό. Χαρακτηρίζεται από απλές, στιβαρές πινελιές που λειτουργούν σαν «οπτικοί γρίφοι», αινίγματα, που βοηθούν στη αυτογνωσία καλώντας τον θεατή να δει βαθύτερα.
Τα μονόχρωμα έργα της ζωγραφικής αυτής εκφράζουν απλότητα και αρμονία υποδηλώνοντας την απελευθέρωση και την τελειοποίηση του ανθρώπινου πνεύματος. Τα μοναστήρια του Ζεν είναι κέντρα όπου αναπτύσσεται η πνευματικότητα και η τέχνη, με τους μοναχούς να δημιουργούν έργα ζωγραφικής πλούσια σε συμβολισμούς, τα οποία εκφράζουν τις διδαχές και τις εμπειρίες του Βουδισμού Ζεν. Η αφαίρεση στην τέχνη Ζεν δεν είναι μόνο αισθητική επιλογή αλλά και φιλοσοφική στάση, καθώς το έμμεσο και το αόριστο συχνά οδηγούν σε βαθύτερο προβληματισμό και αναζήτηση της αλήθειας.
Σημεία αιχμής της έκθεσης
Ξεχωρίζουν τα έργα της Σχολής Suiboku-ga, των σπουδαίων δασκάλων Hakuin Ekaku και Katsushika Hokusai, καθώς και τα παραβάν από την περίοδο Έντο. Κάθε έργο, με τον τρόπο του, καθοδηγεί τους θεατές στην εσωτερική ενατένιση μέσα από τις βασικές αρχές του Ζεν.
Σχολή Suiboku-ga (15ος αιώνας)
Τα έργα αυτής της σχολής είναι αντιπροσωπευτικά της παραδοσιακής αποτύπωσης Ζεν με μελάνι, και εκπέμπουν απλότητα και αναστοχασμό.
Η Suiboku-ga είναι το αποκορύφωμα της τεχνικής μονοχρωματικής ζωγραφικής με μελάνι, που εισήχθη στην Ιαπωνία από την Κίνα κατά την περίοδο Μουρομάτσι (1392-1573). Η τεχνική αυτή εφαρμοζόταν πάνω σε χειροποίητα χαρτιά (washi) που φτιάχνονται από ίνες φυτών, απορροφούν το μελάνι με ιδιαίτερο τρόπο και επιτρέπουν τη χαρακτηριστική «ανάσα» της γραμμής που βλέπουμε στη ζωγραφική Ζεν. Οι μοναχοί του Ζεν που μετέφεραν αυτήν την τεχνική τον 14ο αιώνα από την Κίνα στην Ιαπωνία, ενθάρρυναν τη χρήση της ζωγραφικής ως μορφής διαλογισμού, καθιστώντας τη διαδικασία μιας πινελιάς μέσο για εσωτερική διερεύνηση και αυτο-έκφραση.
Καλλιτεχνικά χαρακτηριστικά: κυριαρχία του μαύρου μελανιού σε διάφορους τόνους του γκρι, έμφαση στην κίνηση της πινελιάς και στη δύναμη του κενού (negative space).
Πνευματική διάσταση: ο θεατής καλείται να συμπληρώσει με τη φαντασία του το «ανείπωτο». Αυτό αντανακλά την Zen άποψη ότι η αλήθεια δεν λέγεται με λόγια, αλλά βιώνεται με σιωπή και άμεση εμπειρία.
Τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση δείχνουν πώς η λιτότητα μπορεί να γεννήσει ένταση και βάθος, διαλύοντας την ψευδαίσθηση ότι η τέχνη χρειάζεται πλούτο χρωμάτων.
Hakuin Ekaku (1686-1769)
Ένας από τους σημαντικότερους δασκάλους του Ζεν Ρινζάι, αναβίωσε την τέχνη του Ζεν στην εποχή Έντο μέσω αισθητικά σεμνών, αλλά βαθύτατα συμβολικών απεικονίσεων όπως τη χρήση των κόαν, του «ποιος είναι ο ήχος του ενός χεριού», που μετατρέπουν την τέχνη σε εργαλείο πνευματικής αναζήτησης. Χρησιμοποίησε τον θρύλο του Νταρούμα για να διδάξει σημαντικά μαθήματα. Μια ιστορία λέει ότι ο Νταρούμα διέσχισε τον ποταμό Γιανγκτζί ισορροπώντας σε ένα καλάμι, ενώ μια άλλη τον παρουσιάζει να επιστρέφει στην Ινδία μετά τον θάνατό του, φορώντας μόνο ένα παπούτσι. Αυτές οι αφηγήσεις συμβολίζουν την υπέρβαση των φυσικών ορίων μέσω της βαθιάς διαλογιστικής πρακτικής.
Καλλιτεχνική συνεισφορά: ζωγράφιζε απλές, σχεδόν παιδικές μορφές (όπως ο Νταρούμα) με δυναμικές πινελιές, γεμάτες ενέργεια και χιούμορ.
Τα κόαν στη ζωγραφική: τα κόαν – παράδοξοι διάλογοι ή ερωτήματα που προκαλούν διάρρηξη της λογικής σκέψης – μεταφράστηκαν από τον Hakuin σε οπτικούς γρίφους, ώστε το έργο να λειτουργεί σαν πνευματικός καθρέφτης.
Πνευματικό μήνυμα: κάθε εικόνα του Hakuin δεν είναι μόνο ένα έργο τέχνης αλλά και κάλεσμα για εσωτερική αναζήτηση. Δεν μας δίνει απαντήσεις, μας αναγκάζει να κοιτάξουμε βαθύτερα.
Katsushika Hokusai (1760-1849) – Η σελήνη πάνω από τα κύματα
Στο έργο αυτό, ο μεγαλοφυής Hokusai πειραματίζεται με την αισθητική Ζεν, και η σελήνη πάνω από το κύμα γίνεται έκφραση φυσικής δύναμης και πνευματικής έντασης.
Ο Hokusai, γνωστός για τις περίφημες «Τριάντα έξι απόψεις του Φούτζι», πειραματίστηκε και με πιο εσωτερικές, Ζεν απεικονίσεις.
Το έργο «Η σελήνη πάνω από τα κύματα» φέρνει σε διάλογο δύο αντιθετικές δυνάμεις, την αέναη κίνηση της θάλασσας και τη σταθερή, αιώνια σελήνη.
Εξίσου χαρακτηριστικό είναι και το έργο του «Το μεγάλο κύμα έξω από την Καναγκάουα», που ξεχωρίζει για την απλότητα, την έμφαση στη φύση και τη χρήση βασικών γραμμών και χρωμάτων, που αντανακλούν τη Ζεν αισθητική.
Συμβολισμός: Το κύμα παραπέμπει στη ροή της ζωής, την αλλαγή, την ένταση, ενώ η σελήνη αντιπροσωπεύει τη γαλήνη, το φως της σοφίας και την αμετακίνητη ουσία.
Αισθητική αξία: Το έργο εκφράζει το Ζεν μέσα από την αρμονία των αντιθέσεων, η φύση γίνεται καθρέφτης της ψυχής. Δεν είναι απλώς μια θαλασσογραφία, αλλά ένας στοχασμός για την ισορροπία ανάμεσα στη φθορά και το αιώνιο.
Τα παραβάν της περιόδου Έντο (1600-1868)
Τα παραβάν δεν είναι απλά διακοσμητικά αντικείμενα, αλλά φορείς φιλοσοφίας και καθημερινής λειτουργικότητας.
Καλλιτεχνικό ύφος: Μεγάλης κλίμακας ζωγραφικές συνθέσεις που έπρεπε να είναι λιτές και ταυτόχρονα εκφραστικές, γιατί κοσμούσαν μοναστήρια ή σπίτια σαμουράι.
Συμβολική χρήση: Το ίδιο το παραβάν χωρίζει και ενώνει χώρους, όπως το Ζεν χωρίζει και ενώνει την καθημερινότητα με το πνευματικό βίωμα. Η σημασία τους στην έκθεση δείχνει πως η Ζεν αισθητική δεν περιορίστηκε σε μικρά έργα αλλά εντάχθηκε στην αρχιτεκτονική και την καθημερινή ζωή.
Συνοψίζοντας θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Σχολή Suiboku-ga αποκαλύπτει τη δύναμη του κενού, ο Hakuin μας φέρνει αντιμέτωπους με «οπτικούς γρίφους», ο Hokusai δείχνει την αρμονία αντιθέτων (π.χ. σελήνη-κύμα), ενώ τα παραβάν της περιόδου Έντο ενσαρκώνουν τη λιτότητα του Ζεν στην καθημερινή ζωή.
Στην έκθεση παρέχονται επίσης πληροφορίες για τη διαδικασία κατασκευής των ιαπωνικών κυλίνδρων ζωγραφικής, καθώς κι ένα εργαστήριο συντήρησης αυτών των ιαπωνικών κυλίνδρων ζωγραφικής (kakemono και emakimono), το οποίο αποτελεί έναν εξειδικευμένο χώρο αφιερωμένο στη διατήρηση αυτών των ευαίσθητων έργων τέχνης, τα οποία είναι κατασκευασμένα από χαρτί ή μετάξι και συχνά διακοσμημένα με καλλιγραφία ή ζωγραφική.
Γιατί να επισκεφθείτε την έκθεση
Η έκθεση «Ζωγραφική Ζεν: Ο ήχος της σιωπής» δεν είναι μια απλή παρουσίαση έργων τέχνης. Είναι μια σπάνια ευκαιρία να δείτε σπάνια αριστουργήματα που σπάνια ταξιδεύουν εκτός Ιαπωνίας, από κυλίνδρους και παραβάν της περιόδου Έντο μέχρι εμβληματικά έργα των Hakuin και Hokusai. Θα βιώσετε τη Ζεν εμπειρία μέσα από την απλότητα, τη σιωπή και τον διάλογο με το «κενό» που οι καλλιτέχνες προβάλλουν στα έργα τους. Θα ανακαλύψετε τη γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης, καθώς το μουσείο της Κέρκυρας – το μοναδικό μουσείο Ασιατικής τέχνης στην Ελλάδα – φέρνει το ιαπωνικό πνεύμα στο Ιόνιο. Επίσης, θα ζήσετε τη μαγεία της πανσελήνου στο μουσείο, μια ξεχωριστή εμπειρία όπου τέχνη, φύση και πνευματικότητα συνυφαίνονται. Θα αποδράσετε από την καθημερινότητα, βρίσκοντας σε μια αίθουσα τέχνης τη γαλήνη που συχνά λείπει από τη σύγχρονη ζωή.
Εμπειρία υπό το φως της πανσέληνου
Ιδιαίτερη συγκίνηση προσφέρει η βραδιά ξεναγήσεων υπό την πανσέληνο, κατά την οποία το μουσείο παραμένει ανοιχτό έως τα μεσάνυχτα (24:00), με δωρεάν είσοδο και ξενάγηση σε εικαστικά και πνευματικά μονοπάτια της έκθεσης.
Το Ανάκτορο Αρχαγγέλου Μιχαήλ και Αγίου Γεωργίου
Το Ανάκτορο στο οποίο φιλοξενείται η περιοδική αυτή έκθεση είναι ένα διαμάντι αρχιτεκτονικής. Είναι το μεγαλύτερο και σημαντικότερο οικοδόμημα της περιόδου του Ιονίου κράτους (1815-1864) η οποία συμπίπτει με αυτήν της «Αγγλικής προστασίας των Επτανήσων». Υπήρξε κατοικία του Βρετανού Ύπατου Αρμοστή στα Ιόνια Νησιά, ο οποίος έδωσε και την εντολή για την ανέγερσή του, στο οποίο συστεγάστηκαν η Ιόνιος Γερουσία και η Ιόνιος Βουλή, ενώ παράλληλα ήταν και η έδρα του Τάγματος Αρχαγγέλου Μιχαήλ και Αγίου Γεωργίου, που είχε ιδρυθεί το 1818 και από το οποίο έλαβε την ονομασία του το Ανάκτορο.
Το 1919 ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις για τη δημιουργία Μουσείου Σινοιαπωνικής τέχνης, όπως ονομάστηκε αρχικά, με πυρήνα τη συλλογή-δωρεά του Γρηγορίου Μάνου. Το Μουσείο ιδρύθηκε τελικά το 1927 και έκτοτε στεγάζεται στο Ανάκτορο.
Διοργάνωση και τιμές εισιτηρίων
Η έκθεση τελεί υπό την ευγενική αιγίδα της πρεσβείας της Ιαπωνίας και της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού. Καθ’ όλη τη διάρκειά της, το κοινό μπορεί να θαυμάσει τα έργα με εισιτήριο 10 ευρώ (μείωση στα 5 ευρώ για ειδικές κατηγορίες, από 1η Νοεμβρίου μέχρι τη λήξη της έκθεσης στις 31 Δεκεμβρίου), ενώ υπάρχουν και μέρες με ελεύθερη είσοδο, όπως κατά τη διάρκεια της αυγουστιάτικης πανσελήνου.
Η έκθεση «Ζωγραφική Ζεν: Ο ήχος της σιωπής» δεν είναι απλώς μια έκθεση τέχνης· είναι μια πνευματική πρόσκληση. Στεγασμένη στο ιστορικό ανάκτορο Κέρκυρας, είναι σαν μία ζεν υπενθύμιση: η τέχνη δεν χρειάζεται φλυαρία, χρειάζεται ουσία.
Διάρκεια έκθεσης: 7 Ιουλίου–31 Δεκεμβρίου
