Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι μια περίοδος κατά την οποία ακόμα και όσοι δεν πηγαίνουν τακτικά στην εκκλησία, είναι πολύ πιθανόν να πάνε. Η ομορφιά των ύμνων, όπως το τροπάριο της Κασσιανής, τα Δώδεκα Ευαγγέλια, τα Εγκώμια, το Ω, Γλυκύ μου Έαρ, το Ιδού ο Νυμφίος έρχεται, το Χριστός Ανέστη κ.ά. και η κατανυκτική ατμόσφαιρα της εκκλησίας έλκουν τον κόσμο να γίνει μέρος του εκκλησιάσματος, αποτίοντας έτσι τον δέοντα σεβασμό σε Αυτόν που θυσιάστηκε για τη σωτηρία μας.
Στην Καθολική και Προτεσταντική Εκκλησία, πολλοί μεγάλοι συνθέτες έχουν εμπνευστεί από τα θεία Πάθη και έχουν αναλάβει να συνθέσουν για την Εκκλησία ύμνους και ορατόρια, ορισμένα από τα οποία έχουν παραμείνει διαχρονικά αγαπημένα χορωδιακά κομμάτια.
Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ
Ένας από τους εξέχοντες κλασικούς συνθέτες χορωδιακής μουσικής είναι ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ. Τα δύο του έργα για τα Πάθη του Σωτήρος – τα “Κατά Ματθαίον Πάθη” και τα “Κατά Ιωάννην Πάθη” – είναι μνημειακές συνθέσεις και παραμένουν από τα καλύτερα έργα του δυτικού πασχαλινού ρεπερτορίου.
Ο Μπαχ ήταν πιστός Λουθηρανός και, αν και δεν είχε μια τόσο λαμπερή καριέρα όσο ο σύγχρονος του Χέντελ, αφιέρωσε σχεδόν το σύνολό της στην υπηρεσία της Εκκλησίας.
Ένα από τα καθήκοντα του όσο ήταν Kapellmeister (μουσικός διευθυντής) στη Λειψία ήταν να συνθέτει από μια καντάτα την εβδομάδα για τη λειτουργία. Στην καντάτα που συνέθεσε για τη Μεγάλη Παρασκευή, αφηγήθηκε όλη την πασχαλινή ιστορία δημιουργώντας ένα έργο 2,5 ωρών. Μπορούμε να φανταστούμε πόσο μεγάλη ήταν η λειτουργία, που περιελάμβανε, εκτός από το μουσικό κομμάτι, και το κήρυγμα, που θα έγινε μάλλον στο διάλειμμα ανάμεσα στα δύο μέρη της καντάτας.
Σύμφωνα με τα πιστεύω του Λουθηρανισμού, το λιμπρέτο είναι γραμμένο στην καθομιλουμένη (εν προκειμένη, στα γερμανικά), με απλό και άμεσο λόγο, ώστε να γίνεται εύκολα κατανοητό από το ποίμνιο που παρακολουθούσε τη λειτουργία. Ο Μπαχ ήθελε να είναι σίγουρος ότι ακόμα και ο πιο απλός άνθρωπος θα μπορούσε να καταλάβει και να βιώσει την ιστορία του μεγαλύτερου δράματος που αφηγούνταν. Τα “Κατά Ματθαίον Πάθη” έχουν έναν στοχαστικό και μεγαλειώδη χαρακτήρα, ενώ τα “Κατά Ιωάννη Πάθη” είναι πιο δραματικά και αγωνιώδη.
Γκέοργκ Φρήντριχ Χέντελ
Ο Χέντελ μάς χάρισε μια άλλη μεγαλειώδη σύνθεση για την πασχαλινή περίοδο, το δεύτερο και τρίτο μέρος του “Μεσσία”, του πιο γνωστού ορατορίου του που πρωτοπαίχτηκε το 1742. Το παράδοξο είναι ότι, στην εποχή μας, ο “Μεσσίας” παίζεται περισσότερο την περίοδο των Χριστουγέννων, ενώ κατά το μεγαλύτερο μέρος του πραγματεύεται τα Πάθη και την Ανάσταση του Κυρίου.
Κοντά στα 1740, οι μεγάλες οπερετικές παραγωγές είχαν αρχίσει να φθίνουν, καθώς το ενδιαφέρον του κοινού για τα ακριβά υπερθεάματα ατονούσε. Ο Χέντελ ακολούθησε την τάση της εποχής και στράφηκε στα ορατόρια.
Ο “Μεσσίας” είχε από την αρχή τεράστια επιτυχία, κάτι που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Στις 13 Απριλίου 1742, όλος ο καλός κόσμος του Δουβλίνου είχε συγκεντρωθεί για την πρεμιέρα του αριστουργήματος του αγαπημένου τους συνθέτη, σε σημείο να δημιουργηθούν ανησυχίες για το πού θα χωρέσουν. Για να μπορέσουν να βολευτούν όλοι, η διεύθυνση του θεάτρου παρακάλεσε τους κυρίους να αφήσουν τα σπαθιά τους έξω από την αίθουσα και τις κυρίες να αφαιρέσουν τα στεφάνια από τα φορέματα τους. Με αυτό τον τρόπο, μπόρεσαν να στριμωχτούν στην αίθουσα 100 επιπλέον θεατές.
Το 1857 στη Βρετανία, έγινε το “Μεγάλο Φεστιβάλ Χέντελ, στο Crystal Palace, στο οποίο παίχτηκαν ο “Μεσσίας” και πολλά ακόμα ορατόρια του μεγάλου συνθέτη, από μια ορχήστρα 500 μουσικών και μια χορωδία 2.000 τραγουδιστών. Η εικονογράφηση είναι από το London News. (Public Domain)
Η χρυσή εποχή
Η χρυσή εποχή της εκκλησιαστικής μουσικής στην Αγγλία ήταν η ταραγμένη ελισσαβετιανή περίοδος, όταν η θρησκεία ήταν κυριολεκτικά ζήτημα ζωής και θανάτου. Ο Τόμας Τάλις, συνθέτης του γνωστού 40μερούς μικρού ύμνου “Spem in Alium” (“Ελπίδα σε κάθε άλλον”), έγραψε τους “Θρήνους του Ιερεμία” όχι για το ευρύ κοινό, αλλά για ιδιωτική λατρεία των αντιφρονούντων Καθολικών. Αυτό δίνει στην πλούσια πολυφωνία, με τις αναστολές και τις αντιφωνίες της, ένα συναισθηματικό βάθος και νόημα πέρα από αυτό της πασχαλινής περιόδου.
Στο επίκεντρο των Παθών, βρίσκεται μαζί με τον Ιησού και η μητέρα Του, η αγωνία της οποίας εκφράζεται με τις λέξεις του 13ου αιώνα του “Stabat Mater” (“Στεκότανε η Μάνα”), που έχουν εμπνεύσει τόσους και τόσους συνθέτες. Κάθε ένας έχει εκφράσει τον πόνο Της σύμφωνα με την εποχή και την προσωπικότητά του. Ο Βιβάλντι απέφυγε τα συνηθισμένα του ‘πυροτεχνήματά’, που δικαίως τον έκαναν διάσημο, και παρουσίασε ένα απογυμνωμένο κοντσέρτο για σόλο άλτο και έγχορδα. Από την άλλη, ο Πολωνός Κάρολ Συμαννόφσκι μας έδωσε ένα μισάωρο έργο 6 μερών για σολίστ, χορωδία και πλήρη ορχήστρα, γήινο και γεμάτο χρώμα.
Ενοχή και πόνος
Αν θέλετε να ακούσετε κάτι έξω από την πεπατημένη της αναστάσιμης περιόδου, υπάρχουν μερικά κομμάτια που θα σας συγκινήσουν.
Αν και ο Κάρλο Τζεζουάλντο είναι ένα αφανής συνθέτης, όσοι τον ανακαλύπτουν συνήθως τον ακολουθούν. Το παράξενο γράψιμό του και οι βασανισμένες δυσαρμονίες του ίσως σας δώσουν την εντύπωση ότι ακούτε ατονική μουσική του 20ου αιώνα. Όμως ο Τζεζουάλντο ήταν ένας πρίγκιπας που έζησε από το 1566 μέχρι το 1613. Οι αβάν-γκαρντ συνθετικές του εκλάμψεις οφείλονται στα βασανιστικά συναισθήματα ενοχής που κουβαλούσε όλη του τη ζωή για τη δολοφονία της συζύγου του και του εραστή της, όταν τους έπιασε ‘στα πράσα’.
Λόγω της πριγκιπικής του ιδιότητας, απέφυγε την τιμωρία, αλλά αυτό έβλαψε τον νου του. Από εκεί ίσως πηγάζουν τα εντυπωσιακά άλματα και γυρίσματα της μουσικής του. Το έργο του “Tristis est Anima Mea” (“Θλίβεται η ψυχή μου βαθιά”) είναι ένα καλό παράδειγμα του βασανισμένου του στυλ, που ταιριάζει ιδανικά με το πένθιμο κλίμα της Μεγάλης Εβδομάδας.
“Θεέ μου, Λυπήσου με” τον αμαρτωλό Μότσαρτ
Ο ψαλμός 51, “Miserere Mei Deus” (“Θεέ μου, Λυπήσου με”), όπως τον μετέγραψε ο Γκρεγκόριο Αλέγκρι, είναι άμεσα αναγνωρίσιμος από τους περισσότερους ακροατές. Η σόλο σοπράνο ανεβαίνει και ανεβαίνει, φτάνοντας μέχρι μια ανατριχιαστική κορύφωση του Ντο, που αντηχούσε σίγουρα ιδιαίτερα αποτελεσματικά στην οροφή της Καπέλα Σιστίνα, όπου και προοριζόταν να ακουστεί, το 1638 περίπου.
Ανάλογα με το εξαιρετικό σκηνικό φόντο του μουσικού αυτού έργου είναι και τα μυστήρια και οι θρύλοι που το περιβάλλουν, όπως η φήμη για την ποινή του αφορισμού που περίμενε όποιον διέδιδε το κομμάτι εκτός Βατικανού. Το ‘εμπάργκο’ έσπασε ο 14χρονος τότε Μότσαρτ, σύμφωνα με την ιστορία, ο οποίος άκουσε το κομμάτι στην εκκλησία και μόλις έφυγε το κατέγραψε από μνήμης. Το ότι το έργο περιέχει πολλές επαναλήψεις ίσως μειώνει λίγο το μέγεθος αυτού του κατορθώματος του παιδιού-θαύματος
Η πιο ενδιαφέρουσα ιστορία, όμως, είναι για το πώς μπήκε αρχικά στη σύνθεση η διάσημη κορύφωση του Ντο, μέσα από μια αλληλουχία παράδοξων λαθών, που έγιναν αφότου το κομμάτι είχε βγει πια στον κόσμο.
Μπορούμε να πούμε ότι η θρησκευτική μουσική είτε των κλασικών συνθετών είτε της Βυζαντινής παράδοσης είναι ένα απαραίτητο συμπλήρωμα της αναστάσιμης περιόδου, που θρέφει και γεμίζει την ψυχή μας όπως τα πασχαλινά κουλουράκια και τα υπόλοιπα εδέσματα ικανοποιούν τον ουρανίσκο και την κοιλιά μας.
Το παρόν άρθρο αναδημοσιεύτηκε από το TheConversation.
Μετάφραση: Αλία Ζάε
