Ο κόσμος είναι ένα απίστευτα ποικιλόμορφο μέρος – από τον φυσικό κόσμο μέχρι τον κόσμο του ανθρώπινου πολιτισμού. Ωστόσο, υπάρχουν ορισμένα παγκόσμια στοιχεία που δένουν μαζί όλα τα διαφορετικά νήματα. Ένα από αυτά είναι η παρουσία έγχορδων οργάνων σχεδόν σε κάθε πολιτισμό.
Ορισμένα έγχορδα ακούγονται γραφικά, άλλα μυστηριακά, ενώ κάποια άλλα φαίνεται να μπορούν να εκφράσουν σχεδόν όλη την γκάμα των συναισθημάτων.
Το παρόν άρθρο παρουσιάζει επτά από αυτά, από πολιτισμούς της Δύσης και της Ανατολής.
Το σιτάρ
Καταγωγή: Ινδία
Το σιτάρ είναι ένα έγχορδο όργανο με μακρύ λαιμό και σώμα σε σχήμα κολοκύθας. Μια συναρπαστική πτυχή του που το διαφοροποιεί από τα περισσότερα δυτικά έγχορδα όργανα είναι ότι διαθέτει «συμπαθητικές χορδές» που δονούνται αυτόματα, σε συμφωνία με τις παιγμένες χορδές, δημιουργώντας έναν μοναδικό και πλούσιο ήχο που συνδέεται άρρηκτα με την κλασική και παραδοσιακή ινδική μουσική.
Η κιθάρα
Καταγωγή: Ισπανία
Η κιθάρα υπήρξε έγχορδο μουσικό όργανο της ελληνικής αρχαιότητας, το οποίο ανήκε στην ευρύτερη οικογένεια της λύρας. Η ιστορία της σύγχρονης κιθάρας ξεκινά τον 15ο αιώνα, με το πρώτο όργανο του είδους να απαντά στην Ισπανία.
Είναι ένα πολύπλευρο όργανο, συνήθως με έξι χορδές (αν και υπάρχουν πολλές ποικιλίες), που παίζεται με χτύπημα ή τράβηγμα. Χρησιμοποιείται σε ένα ευρύ φάσμα μουσικών ειδών. Υπάρχουν τόσο ακουστικές όσο και ηλεκτρικές παραλλαγές της κιθάρας.
Η κιθάρα ανήκει στην οικογένεια των έγχορδων οργάνων που παίζονται σε λοξή γωνία μπροστά από τον κορμό. Άλλα όργανα αυτής της κατηγορίας είναι το γιουκαλίλι, το ούτι και το λαούτο. Υπάρχουν επίσης και τα έγχορδα που παίζονται όρθια στην αγκαλιά (όπως η κινεζική πίπα), πλαγιαστά στην αγκαλιά (όπως το νταούλι των Απαλαχίων) ή πλαγιαστά σε βάση (όπως το σαντούρι ή το κανονάκι).
Το έρχου
Καταγωγή: Κίνα
Το έρχου είναι ένα παραδοσιακό δίχορδο όργανο με δοξάρι, όπως μαρτυρά και το όνομά του αφού «ερ» στην κινέζικη γλώσσα σημαίνει «δύο». Έχει μακρύ, λεπτό λαιμό και ένα ηχηρό σώμα που καλύπτεται συνήθως με δέρμα φιδιού (αν και ορισμένοι κατασκευαστές έρχου αποφεύγουν τη χρήση δέρματος φιδιού).
Το δοξάρι είναι στερεωμένο ή αναρτημένο μεταξύ των δύο χορδών και ο παίκτης παράγει ήχο και νότες τοποθετώντας το δοξάρι στις χορδές και πιέζοντας τις χορδές με τα δάχτυλα. Αυτό το όργανο έχει ξεχωριστό, εκφραστικό ήχο και χρησιμοποιείται συχνά στην παραδοσιακή κινεζική μουσική. Ο ήχος του συχνά παρομοιάζεται με την ανθρώπινη φωνή και μερικές φορές αναφέρεται ως «κινεζικό βιολί».
Το ούτι
Καταγωγή: Μέση Ανατολή
Το ούτι είναι ένα αχλαδόμορφο, κοντόλαιμο έγχορδο όργανο με 11 συνήθως χορδές (αν και υπάρχουν και μοντέλα με 10 ή 13 χορδές). Ανήκει στην οικογένεια του λαούτου, αλλά, σε αντίθεση με το δυτικό λαούτο, το ούτι δεν έχει τάστα (μεταλλικές λωρίδες τοποθετημένες κατά μήκος του λαιμού ενός οργάνου, που σηματοδοτούν το σημείο όπου βρίσκονται συγκεκριμένες νότες). Παραδοσιακά παίζεται με ένα πλέκτρο (ένα είδος πένας), γνωστό ως ρίσα στα αραβικά, και ο πλούσιος, γεμάτος ήχος του συμβάλλει στο χαρακτηριστικό ηχόχρωμα της παραδοσιακής μουσικής της Μέσης Ανατολής. Το ούτι επηρέασε επίσης την ανάπτυξη άλλων οργάνων.
Το κότο
Καταγωγή: Ιαπωνία
Το κότο είναι ένα παραδοσιακό ιαπωνικό έγχορδο όργανο με μακρύ ξύλινο σώμα και 13 ή 17 χορδές. Ανήκει στην οικογένεια των κιθάρων και παίζεται με το τράβηγμα των χορδών με ειδικές πένες («τσούμε») που φοριούνται στον αντίχειρα, το δείκτη και το μέσο δάχτυλο του ενός χεριού. Το κότο έχει κινητές γέφυρες, επιτρέποντας στον παίκτη να ρυθμίζει το ύψος των χορδών (γέφυρα είναι το μικρό κομμάτι λεπτού ξύλου που κρατά τις χορδές μακριά από το σώμα του οργάνου). Διαθέτει λεπτό και υποβλητικό ήχο, γεγονός που το καθιστά κεντρικό όργανο της παραδοσιακής ιαπωνικής μουσικής. Το κότο χρησιμοποιείται τόσο ως σόλο όργανο όσο και ως μέρος ενός μουσικού συνόλου.
Η άρπα
Καταγωγή: Μεσοποταμία
Η άρπα, ένα από τα αρχαιότερα όργανα, θεωρείται ότι έχει τις ρίζες της στη Μεσοποταμία, την Περσία και την Αίγυπτο. Με την πάροδο του χρόνου, εξελίχθηκε παγκοσμίως, αποκτώντας εξέχουσα θέση στις ευρωπαϊκές αυλές και αποτελώντας σύμβολο στις κέλτικες παραδόσεις. Οι κέλτικες άρπες έχουν ξεχωριστή θέση στις μουσικές παραδόσεις της Ιρλανδίας και της Σκωτίας. Με τον χαρακτηριστικό γεμάτο ήχο της, η κέλτικη άρπα υπήρξε σύμβολο πολιτιστικής ταυτότητας και κατέχει εξέχουσα θέση στη λαϊκή και παραδοσιακή μουσική.
Η άρπα με πεντάλ, που εμφανίστηκε τον 19ο αιώνα, διεύρυνε τις τονικές δυνατότητες της άρπας. Η σύγχρονη άρπα συναυλιών, με το περίτεχνο σύστημα πεντάλ και το μεγάλο μέγεθός της, αποτελεί βασικό στοιχείο μίας κλασικής ορχήστρας. Σήμερα, η άρπα εμφανίζεται τόσο στην κλασική όσο και στη λαϊκή μουσική.
Το σαντούρι
Καταγωγή: Μέση Ανατολή
Η ονομασία «σαντούρι» προέρχεται από την ελληνική λέξη «ψαλτήρι» μέσω της περσικής «σαντούρ».
Προερχόμενο πιθανότατα από τη Μέση Ανατολή γύρω στο 900 μ.Χ., το σαντούρι είναι ένα τραπεζοειδές ξύλινο κουτί με περίπου 100-105 μεταλλικές χορδές τεντωμένες κατά μήκος, τις οποίες χτυπά ο μουσικός με μικρά, ξύλινα ραβδία ή μπαγκέτες. Η κρουστική πτυχή του το καθιστά ένα «κρουστό έγχορδο όργανο» – κατά κάποιον τρόπο είναι ένας πρώιμος πρόγονος του πιάνου. (το οποίο, για όσους δεν το γνωρίζουν, παράγει επίσης τον ήχο του μέσω μαλακών σφυριών που χτυπούν χορδές).
Το σαντούρι έφτασε στο απόγειό του γύρω στα τέλη του Μεσαίωνα και την Αναγέννηση και ήταν δημοφιλές σε όλη την Ανατολική και Δυτική Ευρώπη. Ευδοκίμησε τόσο σε λαϊκά όσο και σε αυλικά περιβάλλοντα, προσαρμοζόμενο σε περιφερειακές παραλλαγές. Με τον ιδιαίτερο ήχο του, έχει γίνει βασικό στοιχείο της αμερικανικής φολκ, μπλούγκρας και κέλτικης μουσικής. Ενώ η δημοτικότητά του μειώθηκε με την πάροδο του χρόνου, τα τελευταία χρόνια αναβιώνει, με τους μουσικούς να εξερευνούν την ευελιξία του σε όλα τα είδη.
Της Angelica Reis
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
