Μετάφραση: Αλία Ζάε
Νοιώσατε ποτέ τον θυμό να αναβλύζει μέσα από το στομάχι σας; Ίσως όταν κάποιος είπε ή έκανε κάτι που σας θύμωσε τόσο πολύ, που ήσαστε έτοιμοι να κάνετε κάτι για το οποίο μάλλον θα μετανιώνατε αργότερα. Όμως, δεν το κάνατε. Σταματήσατε τον εαυτό σας.
Ο πίνακας «Η μήνις του Αχιλλέα», του Γάλλου ζωγράφου Λουί Εντουάρ Φουρνιέ [Louis Édouard Fournier, 1857-1917], μου θυμίζει ότι υπάρχει σοφία στο είδος της αυτοσυγκράτησης που μόλις περιέγραψα.
Η έριδα ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα
Σύμφωνα με τον μύθο, ο Αχιλλέας, βασιλιάς των Μυρμιδόνων στη Φθία, ήταν ένας σχεδόν άτρωτος πολεμιστής, που συμμετείχε στην πολιορκία της Τροίας κάτω από τις διαταγές του Αγαμέμνονα, βασιλιά των Μυκηνών και του Άργους και αρχιστράτηγου των Ελλήνων σε αυτήν την εκστρατεία. Οι δύο βασιλιάδες είχαν περισσότερες από μια συγκρούσεις.
Τον δέκατο χρόνο του πολέμου, ο Αγαμέμνων πήρε την κόρη του Χρύση, Τρώα ιερέα του Απόλλωνα, για σκλάβα. Ο ιερέας ικέτευσε τον Αγαμέμνονα να του δώσει πίσω την κόρη του, αλλά αυτός αρνήθηκε. Τότε, ο Χρύσης παρακάλεσε τον Απόλλωνα να στείλει πανούκλα στους Έλληνες, και ο θεός ικανοποίησε το αίτημά του.
Η Ήρα έβαλε τον Αχιλλέα να αναζητήσει την αιτία της επιδημίας. Όλοι οι Έλληνες πίστευαν ότι η πανούκλα είχε θεϊκή προέλευση και ότι οι θεοί τους τιμωρούσαν. Ένας μάντης είπε στον Αχιλλέα ότι η αρρώστια ήταν σταλμένη από τον θεό Απόλλωνα, επειδή ο Αγαμέμνων δεν ελευθέρωσε την κόρη του ιερέα του. Προκειμένου να σταματήσει η πανούκλα, η Χρυσηίδα έπρεπε να επιστραφεί στον πατέρα της και ο Αγαμέμνων να τελέσει ορισμένες ιεροτελεστίες.
Ο τελευταίος θύμωσε με τα λόγια του μάντη και του μίλησε προσβλητικά. Αλλά οι υπόλοιποι Έλληνες φοβήθηκαν και απαίτησαν να υπακούσει στον χρησμό. Ο Αγαμέμνων συμφώνησε τελικά, θέτοντας όμως τον όρο να του δοθεί ένα άλλο κορίτσι. Ο Αχιλλέας θύμωσε με την απληστία του Αγαμέμνονα και τον επέκρινε γι’ αυτή δημοσίως. Με τη σειρά του, ο Αγαμέμνων αντέδρασε ζητώντας τη σκλάβα του ίδιου του Αχιλλέα, τη Βρισηίδα. Έξαλλος ο ήρωας τράβηξε το σπαθί του για να επιτεθεί στον Ατρείδη.
Η Ήρα, που αγαπούσε και τους δύο βασιλιάδες, έστειλε την Αθηνά στον Αχιλλέα για να τον βοηθήσει να ξαναβρεί την αυτοκυριαρχία του. Αν τα κατάφερνε, θα ανταμειβόταν στο μέλλον. Ο Αχιλλέας συμφώνησε και έβαλε το σπαθί στη θήκη του.
Ο σοφός βασιλιάς της Πύλου, Νέστωρ, συμβούλεψε τον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα να συμφιλιωθούν, για χάρη όλων των Ελλήνων και της εκστρατείας τους, αλλά οι δυο άντρες ήταν υπερβολικά θυμωμένοι. Ο Αχιλλέας αποχώρησε, ενώ ο Αγαμέμνων έστειλε αργότερα άντρες του να του φέρουν τη Βρισηίδα από τη σκηνή του Αχιλλέα. Ο Αχιλλέας έδωσε την κοπέλα, αλλά αποφάσισε να μην συμμετέχει άλλο στον πόλεμο.
«Η μήνις του Αχιλλέα»
Στον πίνακά του, ο Φουρνιέ, επέλεξε να απεικονίσει τη στιγμή της θεϊκής παρέμβασης της Αθηνάς. Η θεά και ο Αχιλλέας καταλαμβάνουν το αριστερό μέρος της σύνθεσης. Ο Αχιλλέας γέρνει προς τα πίσω, με τους μύες του τεντωμένους όπως τραβά το σπαθί του. Ο μαύρος του μανδύας έρχεται σε αντίθεση με το πάλλευκο δέρμα της Αθηνάς. Ο θυμός και η έντασή του έρχονται επίσης σε αντίθεση με την ηρεμία της θεάς. Απαλά αυτή ακουμπά το ένα της χέρι στον ώμο του ήρωα, ενώ με το άλλο πιάνει μια μπούκλα των μαλλιών του καθώς τον προτρέπει να αυτοκυριαρχηθεί.
Στη δεξιά μεριά της σύνθεσης κάθεται ο Αγαμέμνων, ντυμένος στα κόκκινα και τα λευκά. Κρατά ένα σκήπτρο, σύμβολο της εξουσίας του, και σκύβει προς τον Αχιλλέα γεμάτος ένταση, αγνοώντας την παρουσία της Αθηνάς.
Αν και ο Νέστωρ παρουσιάζεται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα ως σοφός γέροντας, στον πίνακα θα μπορούσαμε ίσως να υποθέσουμε ότι είναι ο άντρας δίπλα στον Αγαμέμνονα, που τον κοιτά με ανήσυχο βλέμμα και μοιάζει να τον παρακαλεί να υποχωρήσει. Ακόμα πιο πίσω στέκεται ο μάντης, με ιερατική περιβολή, κοιτώντας ήρεμα τον Αχιλλέα.
Η δύναμη της αυτοσυγκράτησης
Υπάρχει σοφία στην αυτοσυγκράτηση και, κατά τη γνώμη μου, ο Φουρνιέ οπτικοποιεί αυτήν τη σοφία.
Ο ζωγράφος απέδωσε με σχολαστικότητα τους τεντωμένους και σφιγμένους μύες του Αχιλλέα και μας κάνει να αισθανθούμε την ένταση να διαπερνά το σώμα του. Είναι σχεδόν ειρωνικό το πώς ένας από τους ισχυρότερους πολεμιστές της ελληνικής μυθολογίας κοντεύει σχεδόν να χάσει τον έλεγχο του ίδιου του εαυτού του. Μπορεί ο θυμός, όταν αφήνεται ανεξέλεγκτος, να φέρει ένταση στη ζωή και το σώμα μας;
Ο Αχιλλέας δεν είναι ο μόνος που βρίσκεται σε ένταση. Και ο Αγαμέμνων και ο Νέστωρ παρουσιάζονται σε ανάλογη κατάσταση. Ο πρώτος, κρατώντας σφιχτά το σκήπτρο και το κάθισμά του, δείχνει αβέβαιος για τις προθέσεις του Αχιλλέα. Ο Νέστωρ μοιάζει να επηρεάζεται από το θυμό των δυο άλλων ανδρών.
Μόνο η Αθηνά και ο μάντης είναι ήρεμοι. Ο δεύτερος, ως διαμεσολαβητής μεταξύ ανθρώπων και θεών, γνωρίζει πώς ό,τι συμβαίνει οφείλεται στη βούληση των θεών. Έτσι, παρακολουθεί ατάραχος τη σκηνή που εκτυλίσσεται μπροστά του. Η Αθηνά επιτυγχάνει πολλά κάνοντας λίγα. Υπάρχουν πολλαπλές αντιθέσεις ανάμεσα στη φιγούρα της θεάς και αυτήν του Αχιλλέα, που τονίζουν τη βασική αντίθεση ανάμεσα στην ηρεμία της πρώτης και το μένος του δεύτερου.
Δεν είναι ξεκάθαρο αν ο Αχιλλέας γέρνει προς τα πίσω για να τραβήξει το σπαθί του ή ακούσια εξαιτίας του αγγίγματος της Αθηνάς. Προσωπικά, διαλέγω τη δεύτερη εκδοχή. Αγγίζοντας απαλά τον ώμο του με το ένα της χέρι και κρατώντας μια μπούκλα από τα μαλλιά του με το άλλο, η θεά Αθηνά καταφέρνει να συγκρατήσει έναν από τους μεγαλύτερους ήρωες της αρχαιότητας. Του λέει ότι θα ανταμειφθεί καλύτερα για την αυτοκυριαρχία του παρά για το ξέσπασμα της οργής του.
Η παρουσία της Αθηνάς μας λέει ότι η ηρεμία και η αυτοσυγκράτηση μπορούν να πετύχουν περισσότερα από τη βία και την οργή, ότι θα είμαστε περισσότερο κερδισμένοι όντας αυτοκυριαρχημένοι παρά θυμωμένοι και έξαλλοι.
Με ποιον τρόπο μπορούμε, όταν νοιώθουμε την οργή να ανεβαίνει από τα βάθη του είναι μας, να θυμηθούμε να μείνουμε ήρεμοι; Πώς θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε, για το δικό μας καλό, τη δύναμη της αυτοσυγκράτησης;
Η παραδοσιακή τέχνη συχνά περιέχει πνευματικές αναπαραστάσεις και συμβολισμούς με νοήματα απρόσιτα στον σύγχρονο νου. Στη σειρά «Αγγίζοντας το Έσω: Τι προσφέρει η κλασική τέχνη στην ψυχή» ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπο ηθικά καίριο για τους σημερινούς ανθρώπους. Δεν έχουμε απόλυτες απαντήσεις στα βαθιά ερωτήματα που έχουν απασχολήσει γενιές και γενιές. Ελπίζουμε μόνο πως οι ερωτήσεις μας μπορούν να εμπνεύσουν κάποιους στοχασμούς που θα μας βοηθήσουν να γίνουμε περισσότερο αυθεντικοί, συμπονετικοί και θαρραλέοι άνθρωποι.
Ο Eric Bess είναι εικαστικός – παραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος για διδακτορικό στις Οπτικές Τέχνες στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών (Institute for Doctoral Studies in the Visual Arts / IDSVA).
Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece
