Η αυξανόμενη εξάρτηση των εργαζομένων από συστήματα γενετικής τεχνητής νοημοσύνης, όπως το ChatGPT, στο όνομα της αποδοτικότητας, φαίνεται να οδηγεί σε φθορά δεξιοτήτων και απώλεια ικανότητας για ανεξάρτητη σκέψη, προειδοποιούν ειδικοί.
Ορισμένοι παιδαγωγοί έχουν ήδη εκφράσει ανησυχίες για τις πιθανές αρνητικές συνέπειες της ενσωμάτωσης της τεχνητής νοημοσύνης στην εκπαιδευτική διαδικασία – ιδίως για το πώς μπορεί να απανθρωποποιήσει τη μάθηση και να συμβάλει στην υπερφόρτωση των παιδιών με ψηφιακά ερεθίσματα.
Παράλληλα, επισημαίνουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ), και ειδικότερα η γενετική τεχνητή νοημοσύνη (GenAI), ενδέχεται να παρεμποδίζει την ανάπτυξη κριτικής σκέψης και δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων στα παιδιά.
Ωστόσο, η ζημιά που προκαλεί η τεχνητή νοημοσύνη στη μαθησιακή διαδικασία δεν περιορίζεται στους μαθητές. Σύμφωνα με ειδικούς και αυξανόμενο αριθμό ερευνών, τα ίδια φαινόμενα αρχίζουν να εμφανίζονται και στον χώρο εργασίας.
Η εξάρτηση στον χώρο εργασίας
Καθώς οι ενήλικες καταφεύγουν ολοένα και περισσότερο σε εργαλεία όπως το ChatGPT για λόγους ταχύτητας και αποδοτικότητας, διαπιστώνεται ότι η χρήση της γενετικής ΤΝ οδηγεί σταδιακά σε διάβρωση δεξιοτήτων.
Ο ειδικός στην τεχνητή νοημοσύνη και συγγραφέας Τζο Άλλεν (Joe Allen) δήλωσε στην εφημερίδα The Epoch Times ότι «το φαινόμενο της πνευματικής ατροφίας είναι εξίσου επίκαιρο στον χώρο εργασίας όσο και στα σχολεία». Εξήγησε ότι ο σκοπός της τεχνητής νοημοσύνης υποτίθεται πως είναι να επεκτείνει τις δυνατότητες του εργαζομένου ή του μαθητή – να κάνει τις εργασίες πιο αποτελεσματικές και να του επιτρέπει να αξιοποιεί περισσότερους πόρους για να τις ολοκληρώσει. Ωστόσο, όπως είπε, φαίνεται να επιβεβαιώνονται οι προβλέψεις για το πού θα οδηγήσει αυτή η εξάρτηση.
Το βασικό πρόβλημα, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι ότι η χρήση του GenAI μπορεί να προκαλέσει αυτό που ονομάζεται «γνωστική εκφόρτωση» – όταν κάποιος χρησιμοποιεί ένα εργαλείο για να μειώσει τη νοητική προσπάθεια σε τέτοιο βαθμό ώστε να παρακάμπτει κρίσιμες διεργασίες απαραίτητες για τη δημιουργία μακροπρόθεσμης μνήμης, η οποία αποτελεί τη βάση της μάθησης.
Η έρευνα δείχνει «πνευματική ατροφία»
Μελέτη του 2025 από τη Microsoft και το Πανεπιστήμιο Carnegie Mellon για τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης και την επίδρασή της στην κριτική σκέψη διαπίστωσε ότι, ενώ η γενετική ΤΝ μπορεί να βελτιώσει την αποδοτικότητα των εργαζομένων, ταυτόχρονα «μπορεί να εμποδίσει την ουσιαστική ενασχόληση με την εργασία και να οδηγήσει σε υπερβολική εξάρτηση από το εργαλείο, μειώνοντας την ικανότητα ανεξάρτητης επίλυσης προβλημάτων».
Ο Άλλεν, συγγραφέας του βιβλίου Dark Aeon: Transhumanism and the War Against Humanity («Σκοτεινή Εποχή: Ο υπερανθρωπισμός και ο πόλεμος ενάντια στην ανθρωπότητα»), ανέφερε ότι τέτοιες μελέτες απλώς επιβεβαιώνουν ό,τι θα υπέθετε κάθε λογικός άνθρωπος: αν κάποιος δεν σκέφτεται ενεργά πάνω σε κάτι, η νευρολογική του δραστηριότητα ατροφεί.
Παρόμοια συμπεράσματα παρουσίασε και πρόσφατη έκθεση της βρετανικής δεξαμενής σκέψης Social Market Foundation (SMF), την οποία συνέταξε ο ανώτερος ερευνητής και αναλυτής εκπαιδευτικής πολιτικής Τομ Ρίτσμοντ (Tom Richmond). Η έκθεση εξετάζει τις νέες έρευνες σχετικά με το πώς η χρήση του GenAI μπορεί να ενισχύσει τη γνωστική εκφόρτωση.
Ο Ρίτσμοντ επισημαίνει ότι η γνωστική εκφόρτωση δεν είναι εξ ορισμού αρνητική ούτε καν απαραίτητα τεχνολογική· για παράδειγμα, το να γράψει κανείς έναν αριθμό τηλεφώνου αντί να προσπαθήσει να τον απομνημονεύσει είναι μια μορφή εκφόρτωσης που μειώνει το νοητικό φορτίο. Ωστόσο, η υπερβολική χρήση ψηφιακών συσκευών έχει εντείνει αυτές τις ευκαιρίες εκφόρτωσης, προκαλώντας ανησυχία για την επίδρασή τους στην απόκτηση γνώσεων.
Ο ίδιος ανέφερε στην Epoch Times ότι οι ενήλικοι μαθητευόμενοι με περισσότερες γνώσεις και εμπειρία είναι λιγότερο πιθανό να υποστούν τις αρνητικές επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στη μνήμη και τη μάθηση, και ότι οι ενήλικες γενικά είναι πιο προστατευμένοι από τα φαινόμενα αυτά σε σχέση με τα παιδιά. Ωστόσο, δεν είναι εντελώς άτρωτοι απέναντι στα γνωστικά ελλείμματα που προκαλούν τα εργαλεία GenAI.
Η αυτοματοποίηση και η «εξασθένηση δεξιοτήτων»
Ο συγγραφέας Νίκολας Καρ (Nicholas Carr), γνωστός για τα βιβλία «The Shallows» και «Superbloom», έγραψε ότι όταν ένα άτομο αυτοματοποιεί μια εργασία που θα εκτελούσε διαφορετικά μόνο του, μπορούν να συμβούν τρία πράγματα: η δεξιότητά του να ενισχυθεί, να ατροφήσει ή να μην αναπτυχθεί ποτέ.
Το ποιο από τα τρία θα συμβεί εξαρτάται από το αρχικό επίπεδο δεξιοτήτων του ατόμου. Ωστόσο, ο Καρ υπογράμμισε ότι όταν η διατήρηση μιας ικανότητας εξαρτάται από τη συνεχή εξάσκηση, τότε η αυτοματοποίηση μπορεί να απειλήσει ακόμη και το ταλέντο ενός έμπειρου επαγγελματία, οδηγώντας σε αυτό που ονομάζεται «εξασθένηση δεξιοτήτων».
Η γενιά της ΤΝ στον χώρο εργασίας
Καθώς η νέα γενιά, που έχει μεγαλώσει μέσα σε έναν κόσμο ενισχυμένο από την τεχνητή νοημοσύνη, εισέρχεται στην αγορά εργασίας, οι επιφανειακές μαθησιακές συνήθειες που διαμορφώθηκαν από νωρίς λόγω της χρήσης τέτοιων εργαλείων φαίνεται πως μεταφέρονται και στο επαγγελματικό περιβάλλον, με ορατές συνέπειες.
Ο Ρίτσμοντ τόνισε ότι οι νεότεροι μαθητές και όσοι έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση στις ικανότητές τους μπορεί να εξαρτηθούν πολύ γρήγορα από τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη, η οποία καταλήγει να λειτουργεί ως «δεκανίκι» χωρίς το οποίο δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν εργασίες.
Όπως επεσήμανε, αυτό μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες στην επαγγελματική τους πορεία, καθώς ίσως δυσκολευτούν να βρουν καλή εργασία ή να αποκτήσουν τη βασική πειθαρχία και αντοχή που απαιτείται για την επιτυχία σε νέους ρόλους και περιβάλλοντα.
Ορισμένες έρευνες έχουν ήδη δείξει διαφορές μεταξύ γενεών όσον αφορά την κριτική σκέψη. Ο καθηγητής Μίκαελ Γκέρλιχ (Michael Gerlich) του SBS Swiss Business School ανέφερε σε μελέτη του ότι υπήρχε «σημαντική αρνητική συσχέτιση μεταξύ της συχνής χρήσης εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης και της ικανότητας για κριτική σκέψη», λόγω της αυξημένης γνωστικής εκφόρτωσης.
Σύμφωνα με τη μελέτη του, οι νεότεροι συμμετέχοντες εμφάνισαν μεγαλύτερη εξάρτηση από τα εργαλεία ΤΝ και χαμηλότερες επιδόσεις στην κριτική σκέψη σε σχέση με τους μεγαλύτερους.
Απώλεια κινήτρου και αποσύνδεση από την εργασία
Πέρα από τη φθορά δεξιοτήτων, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη στον χώρο εργασίας ενδέχεται να επηρεάσει αρνητικά και τα κίνητρα ή το αίσθημα σύνδεσης του εργαζομένου με την εργασία του.
Ο Άλλεν σημείωσε ότι η υπερβολική χρήση εργαλείων ΤΝ στερεί από τους νέους εργαζομένους – ή γενικά από τα άτομα στα πρώτα στάδια της καριέρας τους – την ευκαιρία να εκτελούν εκείνες τις πιο απλές, «μικρές» εργασίες που λειτουργούν ως κίνητρο για βελτίωση και άνοδο στην επαγγελματική ιεραρχία.
Από την πλευρά του, ο Ρίτσμοντ υπογράμμισε ότι η πρόκληση για τους εργοδότες είναι μεγάλη. Από τη μία, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει τους υπαλλήλους να ολοκληρώνουν τα καθήκοντά τους πιο γρήγορα, γεγονός που επιφανειακά φαίνεται να αυξάνει την παραγωγικότητα. Από την άλλη, όμως, όσο περισσότερο βασίζονται οι εργαζόμενοι σε αυτά τα εργαλεία τόσο αυξάνονται οι κίνδυνοι για τη μάθηση, τη μνήμη και τη μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητά τους.
Επιστροφή σε παραδοσιακές μεθόδους
Ο Άλλεν παρατήρησε ότι πολλά σχολεία και κολέγια στις Ηνωμένες Πολιτείες επιστρέφουν σε πιο «παραδοσιακούς τρόπους διδασκαλίας» και παρακολουθούν στενά τους μαθητές, ώστε να διασφαλίζουν πως δεν αφήνουν τις μηχανές να σκέφτονται στη θέση τους.
Παρατήρησε επίσης ότι ορισμένα σχολεία απαγορεύουν πλέον τη χρήση κινητών τηλεφώνων, κάτι που θεωρεί ότι θα βοηθήσει σημαντικά τους μαθητές τους να τα καταφέρουν καλύτερα από εκείνους που φοιτούν σε σχολεία όπου επιτρέπεται ανεξέλεγκτα η χρήση κινητών, φορητών υπολογιστών και εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης.
Όπως κατέληξε, «το φαινόμενο της πνευματικής ατροφίας – ιδίως στους νέους, στη νέα ανερχόμενη γενιά – πρόκειται να είναι τεράστιο, αλλά δεν θα είναι καθολικό».
