Προσπαθώ κάθε μέρα που ξυπνάω να αντιμετωπίζω αυτή τη μέρα σαν μια ολόκληρη ζωή, σαν μια μικροκοσμική εκδοχή της ίδιας της ζωής. Ρωτάω τον εαυτό μου: «Τι θα έκανα σήμερα αν ήταν η τελευταία ημέρα της ζωής μου; Τι επιλογές να κάνω κατά τη διάρκεια της ημέρας που θα μου επιτρέψουν να κοιμηθώ με γαλήνη και αξιοπρέπεια στην καρδιά μου»;
Πρόσφατα έπεσα πάνω σε έναν πίνακα του Χέραρντ ντε Λαρέσε με τίτλο «Ο Ηρακλής ανάμεσα στην κακία και στην αρετή». Ο Ντε Λαρέσε αποτύπωσε μια κομβική στιγμή μιας ημέρας στη ζωή του Ηρακλή. Βρίσκομαι επίσης αντιμέτωπος με τέτοιες στιγμές καθημερινά στη ζωή μου.
Ας ρίξουμε μια ματιά σε αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή στην ιστορία του Ηρακλή.
Ο μύθος της επιλογής του Ηρακλή
Η ιστορία «Η επιλογή του Ηρακλή» χρησιμοποιήθηκε από τον Σωκράτη για να διδάξει τους μαθητές του. Πιστεύεται ότι γράφτηκε για πρώτη φορά από τον Πρόδικο τον Κείο, αλλά σήμερα είναι περισσότερο γνωστή από τα «Αναμνηστικά» του Ξενοφώντα. Ακολουθεί η περίληψή μου από τη μετάφραση του συγγραφέα του 18ου αιώνα Τζοσέπ Σπενς:
Ως νεαρός άνδρας, ο Ηρακλής αποφάσισε να απομονωθεί για να διαλογιστεί ποιο δρόμο θα ακολουθήσει: τον δρόμο της αρετής ή της κακίας.
Ενώ συλλογιζόταν, τον πλησίασαν δύο γυναίκες. Η πρώτη γυναίκα, ντυμένη σεμνά, είχε έναν έντιμο και αξιοπρεπή αέρα- πλησίασε τον Ηρακλή όπως την είχε φτιάξει η φύση: ανεπηρέαστη και με αξιοπρέπεια.
Η δεύτερη γυναίκα έδινε μεγάλη προσοχή στην εντύπωση που προκαλούσε στους άλλους, καθώς ήθελε να χαίρει μεγάλης εκτίμησης και έσπευσε μπροστά από την πρώτη για να χαιρετήσει τον Ηρακλή.
Προσπάθησε να πείσει τον Ηρακλή να ακολουθήσει τον δικό της δρόμο στη ζωή. Είπε ότι θα έκανε τη ζωή του «την πιο εύκολη και την πιο ευχάριστη» και του είπε: «Θα γευτείς όλη την ευχαρίστηση της ζωής σε αυτήν και θα είσαι απαλλαγμένος από όλες τις έγνοιες και τα προβλήματά της».
Ο Ηρακλής ρώτησε το όνομά της όταν τελείωσε την ομιλία της. Εκείνη απάντησε: «Το όνομα … με το οποίο με γνωρίζουν οι φίλοι μου, είναι Ευτυχία- αλλά οι Εχθροί μου, από το καλό τους χιούμορ, είναι ευτυχείς να με αποκαλούν Κακία».
Εκείνη τη στιγμή, η πρώτη γυναίκα, η Αρετή, πλησίασε τον Ηρακλή και εκφώνησε την ομιλία της. Ευχήθηκε επίσης στον Ηρακλή να ακολουθήσει τους δικούς της τρόπους και το δικό της μονοπάτι. Είπε:
«Δεν θα πάω να σε εξαπατήσω με κολακευτικούς λόγους, αλλά θα σου εκθέσω τα πράγματα σύμφωνα με την αληθινή τους φύση και τις αμετάβλητες αποφάσεις των Θεών.
«Από όλα τα πραγματικά καλά πράγματα που προσφέρει ο Ουρανός στους θνητούς, δεν υπάρχει κανένα που να μπορεί να επιτευχθεί χωρίς προσπάθεια και κόπο».
Δεν άργησε, ωστόσο, να τη διακόψει η Κακία και να πει στον Ηρακλή ότι μπορούσε να του δείξει ένα συντομότερο δρόμο προς την ευτυχία.
Σε απάντηση, η Αρετή επέπληξε την Κακία, λέγοντας:
«Είναι αλήθεια ότι είχες ουράνια καταγωγή, αλλά δεν εκδιώχθηκες από την κοινωνία των θεών; Και δεν σε έχουν, από τότε, απορρίψει όλοι οι πιο άξιοι Άνθρωποι, ακόμη και στη Γη; … Αντιθέτως, η Συνομιλία μου είναι με τους Θεούς και με τους καλούς ανθρώπους- και δεν υπάρχει κανένα καλό έργο που να παράγεται από κανέναν, χωρίς την επιρροή μου. Με σέβονται πάνω απ’ όλα οι ίδιοι οι Θεοί και όλοι οι καλύτεροι θνητοί».
Η Αρετή ολοκλήρωσε την ομιλία της με τον ισχυρισμό ότι όλοι όσοι την ακολουθούν ευνοούνται από του Θεούς, αγαπιούνται από τους φίλους τους και τιμώνται από την πατρίδα τους: Και όταν έρθει η καθορισμένη περίοδος της ζωής τους, δεν χάνονται σε μια ατιμωτική λήθη και ανθίζουν από τους επαίνους της ανθρωπότητας, ακόμη και οι τελευταίοι τους απόγονοι».
Δεν είναι μυστικό ότι ο Ηρακλής επέλεξε τον δρόμο της αρετής και ενέπνευσε πολλούς καλλιτέχνες όπως ο Ντε Λαρέσε.
Η σύνθεση της σκηνής
Ο Ντε Λαρέσε ήταν ζωγράφος του 17ου αιώνα κατά τη διάρκεια της χρυσής εποχής της ολλανδικής ζωγραφικής. Αρχικά, επηρεάστηκε πολύ από τον Ρέμπραντ, ο οποίος ζωγράφισε το πορτρέτο του. Αργότερα, πριν τελικά τυφλωθεί, ο Ντε Λαρέσε επηρεάστηκε από το έργο Γάλλων νεοκλασικών καλλιτεχνών όπως ο Νικολά Πουσέν.
Ο Ντε Λαρέσε χρησιμοποίησε περισσότερα νεοκλασικά στοιχεία στον πίνακά του «Ο Ηρακλής ανάμεσα στην κακία και στην αρετή». Για παράδειγμα, επικεντρώθηκε περισσότερο στη μορφή παρά στο χρώμα, κρατώντας το χρώμα υποτονικό.
Ο Ντε Λαρέσε απεικόνισε πέντε μορφές αντί για τρεις: έναν άνδρα και τέσσερις γυναίκες. Ο άνδρας, φυσικά, είναι ο Ηρακλής. Στα αριστερά του Ηρακλή βρίσκεται η Αρετή. Κοιτάζει τον Ηρακλή αλλά δείχνει προς τα πάνω. Παρουσιάζεται σεμνά και με αξιοπρέπεια.
Πίσω από τη μορφή της Αρετής βρίσκεται μια άλλη γυναίκα, η οποία ρίχνει μια πλάγια ματιά στον Ηρακλή. Το κεφάλι της είναι ελαφρώς κεκλιμένο προς τα πάνω και έχει ένα βλέμμα αξιοπρέπειας στο πρόσωπό της. Στο δεξί της χέρι κρατάει έναν αμυδρά αναμμένο πυρσό.
Στα δεξιά του Ηρακλή βρίσκεται η Κακία. Είναι ντυμένη ατημέλητα και προσπαθεί να αποπλανήσει τον Ηρακλή με χάδια. Κοιτάζει τον Ηρακλή με λατρεία. Πάνω από τον ώμο της είναι μια άλλη, μεγαλύτερη γυναίκα που κρατάει το δάχτυλό της στο στόμα της σαν να κρατάει ένα μυστικό. Η ηλικιωμένη γυναίκα μας κοιτάζει προς τα έξω.
Ο Ηρακλής επίσης μας κοιτάζει απευθείας και είναι το κεντρικό σημείο του πίνακα. Οι δύο φιγούρες στα αριστερά κοιτούν τον Ηρακλή ενώ οι δύο στα δεξιά κλίνουν προς το μέρος του, γεγονός που ενισχύει τον Ηρακλή ως το σημείο εστίασης. Επίσης, το ρόπαλο που κρατάει ο Ηρακλής πάνω από τον δεξιό του ώμο και μαζί το αριστερό του χέρι δημιουργούν ένα “Χ” στο κεφάλι του και ενισχύουν την παρουσία του Ηρακλή στον πίνακα.
Μπορούμε να αποκρυπτογραφήσουμε ποιο μονοπάτι επέλεξε ο Ηρακλής; Ποιες είναι οι άλλες δύο γυναίκες; Γιατί ο Ηρακλής και η ηλικιωμένη γυναίκα μας κοιτάζουν; Γιατί ο Ηρακλής βρίσκεται στο επίκεντρο;
Είναι και δική μας επιλογή
Η γλώσσα του σώματος του Ηρακλή αποκαλύπτει ποιο μονοπάτι επέλεξε. Ο Ηρακλής χρησιμοποιεί το αριστερό του χέρι για να κρατήσει την Κακία σε απόσταση και στρέφεται ελαφρώς μακριά από το Κακία προς την Αρετή. Κρατάει το ρόπαλο στο χέρι του για να δείξει ότι είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει κάθε πρόκληση που μπορεί να βρεθεί στον δρόμο του. Ο Ηρακλής δεν επιλέγει τον “εύκολο” δρόμο της Κακίας.
Βλέπω τις γυναίκες πίσω από την Αρετή και την Κακία ως τις πραγματικές τους αναπαραστάσεις. Με άλλα λόγια, η Κακία παρουσιάζει τον εαυτό της ως κάτι που δεν είναι, προκειμένου να δελεάσει τον Ηρακλή με άμεση ευχαρίστηση και άνεση. Η αληθινή της αναπαράσταση -η συνέπεια της επιλογής του δρόμου της- είναι το αντίθετο από αυτό που προσφέρει, μια προσφορά που είναι δελεαστική μόνο αν το αποτέλεσμά της κρατηθεί μυστικό. Μήπως γι’ αυτό η ηλικιωμένη γυναίκα πίσω από την Κακία μας κοιτάζει με το δάχτυλο στο στόμα σαν να μας ζητάει να κρατήσουμε το μυστικό της;
Το μυστικό είναι ότι η Κακία έχει κάνει κάτι άσχημο -τον εαυτό της- να φαίνεται όμορφο. Αυτός είναι μήπως ο λόγος που η αληθινή αναπαράσταση της Κακίας είναι αυτή μιας ηλικιωμένης γυναίκας;
Η Αρετή λέει στην Κακία: «Αυτοί που σε ακολουθούν, στερούνται τη δύναμή τους, όταν είναι νέοι, και στερούνται τη σοφία, όταν γερνούν. Στα νιάτα τους ανατρέφονται με νωθρότητα και κάθε είδους λιχουδιά- και περνούν τα γηρατειά τους με δυσκολίες και στενοχώριες».
Η αληθινή απεικόνιση της αρετής, ωστόσο, παρουσιάζεται με αξιοπρέπεια και υπερηφάνεια. Οι συνέπειες του δρόμου της Αρετής είναι αυτές για τις οποίες μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι. Όσο δύσκολα και σκοτεινά κι αν γίνουν τα πράγματα στη ζωή μας, η Αρετή είναι εκεί για να μας φωτίζει το δρόμο, ακόμη κι αν το φως είναι αμυδρό. Μήπως γι’ αυτό η αληθινή αναπαράσταση της Αρετής κρατάει τον πυρσό στο χέρι της;
Εδώ, βλέπουμε επίσης μια μεγάλη αντίθεση μεταξύ της Αρετής και της Κακίας: Η μία φωτίζει το δρόμο μας για εμάς, ενώ η άλλη συσκοτίζει την αλήθεια του δρόμου μας με μυστικότητα.
Αλλά γιατί, τότε, ο Ηρακλής βρίσκεται στο επίκεντρο; Γιατί να μην απεικονίζεται ως επίκεντρο είτε η Αρετή είτε η Κακία; Ο Ηρακλής μοιράζεται κάτι κοινό με εμάς: Πρέπει να πάρει δύσκολες αποφάσεις. Μας κοιτάζει σαν να μοιράζεται αυτή την πολύ κοινή στιγμή, μια στιγμή που απαιτεί από εμάς να μπορούμε ελεύθερα να επιλέξουμε το μονοπάτι μας.
Κατά κάποιον τρόπο, μας προκαλεί και αυτός. Μας δείχνει το μονοπάτι που πήρε -το δύσκολο μονοπάτι- και με το βλέμμα του προς το μέρος μας, μοιάζει να μας ρωτά: «Μπορείτε να πάρετε το δύσκολο μονοπάτι, το μονοπάτι της Αρετής;» Έτσι, όχι μόνο μοιράζεται μια στιγμή μαζί μας αλλά και μας προειδοποιεί να σκεφτούμε βαθιά τις συνέπειες των πράξεών μας.
Όλοι μας έχουμε τη δύναμη να επιλέξουμε τι θα κάνουμε με τη ζωή μας. Έχουμε τη δυνατότητα να επιλέξουμε την Αρετή ή την Κακία. Μερικές φορές θα κάνουμε ένα λάθος βήμα, αλλά ελπίζουμε ότι η ιστορία του Ηρακλή και αυτός ο πίνακας του Ντε Λαρέσε θα μας υπενθυμίσουν να μην εγκαταλείψουμε ποτέ τον δρόμο της Αρετής.
