Η φαρμακοβιομηχανία δεν αποτελεί πλέον απλώς έναν τομέα δημόσιας υγείας ή οικονομικής δραστηριότητας. Στον 21ο αιώνα εξελίσσεται σε κρίσιμο πεδίο γεωπολιτικής ισχύος, όπου ο έλεγχος της παραγωγής και της καινοτομίας μπορεί να μεταφραστεί σε πολιτική επιρροή. Η Κίνα, μέσω συστηματικού κρατικού σχεδιασμού και μακροπρόθεσμων επενδύσεων, έχει κατορθώσει να αποκτήσει δεσπόζουσα θέση στην παγκόσμια φαρμακευτική αλυσίδα, δημιουργώντας συνθήκες βαθιάς εξάρτησης για τις δυτικές οικονομίες, και ιδίως για τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Σήμερα, περίπου 700 φάρμακα που κυκλοφορούν στις Ηνωμένες Πολιτείες περιέχουν τουλάχιστον ένα δραστικό συστατικό που παράγεται αποκλειστικά στην Κίνα. Ακόμη και βασικά, καθημερινά φάρμακα, όπως κοινά αντιβιοτικά, εξαρτώνται από πρώτες ύλες κινεζικής προέλευσης. Η Κίνα ελέγχει περίπου το 80% των παγκόσμιων δραστικών φαρμακευτικών ουσιών, το 90% της παγκόσμιας παραγωγής πενικιλίνης και το 70% της βιταμίνης C.
Αυτά τα δεδομένα είναι ελάχιστα γνωστά στο ευρύ κοινό, όμως αποκαλύπτουν μια θεμελιώδη αδυναμία των δυτικών συστημάτων υγείας. Η εξάρτηση αυτή δεν είναι αποτέλεσμα συγκυρίας, αλλά συνέπεια δεκαετιών αποβιομηχάνισης, μεταφοράς παραγωγής σε χώρες χαμηλού κόστους και αυστηροποίησης των περιβαλλοντικών κανονισμών στη Δύση.
Αυτή η συγκέντρωση παραγωγικής ισχύος έχει περιγραφεί από αναλυτές στις ΗΠΑ ως μια «πυρηνική επιλογή» στα χέρια του Πεκίνου. Ωστόσο, σε αντίθεση με τα σπάνια μέταλλα, η ανοιχτή εργαλειοποίηση της φαρμακευτικής εξάρτησης θα είχε τεράστιο πολιτικό κόστος για την Κίνα. Ένα άμεσο φαρμακευτικό εμπάργκο θα προκαλούσε παγκόσμια κατακραυγή, θα απομόνωνε το Πεκίνο και θα στερούσε από τους ίδιους τους Κινέζους ασθενείς την πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες, ιδιαίτερα στην ογκολογία, όπου η Δύση διατηρεί τεχνολογικό προβάδισμα.
Εκεί που το Πεκίνο δείχνει τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα είναι στη χρήση λιγότερο ορατών μορφών πίεσης. Η υπόθεση της φαιντανύλης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Στο πλαίσιο εμπορικής συμφωνίας μεταξύ των Σι Τζινπίνγκ και Ντόναλντ Τράμπ, η Κίνα επέβαλε περιορισμούς στην εξαγωγή δεκατριών χημικών πρόδρομων ουσιών που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή συνθετικών οπιοειδών.
Σε αντάλλαγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες μείωσαν τους δασμούς σε κινεζικά προϊόντα. Παρότι η κίνηση παρουσιάστηκε ως συνεργασία για την αντιμετώπιση της κρίσης των ναρκωτικών, στην πράξη αποκάλυψε τον βαθμό ελέγχου της Κίνας σε κρίσιμες χημικές ουσίες και την ικανότητα να τις χρησιμοποιεί ως εργαλείο διαπραγμάτευσης. Δεν ήταν η πρώτη φορά που το Πεκίνο άφησε τέτοιους υπαινιγμούς. Κατά την πανδημία COVID-19, κρατικά κινεζικά μέσα είχαν προειδοποιήσει ότι ενδεχόμενοι περιορισμοί στις εξαγωγές ιατρικών προϊόντων θα μπορούσαν να εκθέσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες σε μια «πλημμύρα κορωνοϊού».
Η εξάρτηση αφορά κυρίως τα γενόσημα φάρμακα, τα οποία αποτελούν περίπου το 90% των συνταγογραφούμενων φαρμάκων κυρίως στις ΗΠΑ. Τα περιθώρια κέρδους είναι εξαιρετικά χαμηλά, γεγονός που καθιστά την επιστροφή της παραγωγής στη Δύση οικονομικά μη βιώσιμη. Επιπλέον, η παραγωγή δραστικών ουσιών είναι ιδιαίτερα ρυπογόνα, δημιουργώντας ισχυρά περιβαλλοντικά και πολιτικά εμπόδια. Παρότι η Ινδία, η Ιαπωνία και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν προσπαθήσει να ενισχύσουν την εγχώρια παραγωγή τους, μέχρι στιγμής δεν έχουν καταφέρει να αμφισβητήσουν σοβαρά την κινεζική κυριαρχία.
Από τα γενόσημα στην καινοτομία: το κινεζικό μοντέλο
Το πιο ανησυχητικό στοιχείο για τη Δύση δεν είναι τόσο η παραγωγική ισχύς της Κίνας, αλλά η ταχεία μετάβασή της στην προηγμένη βιοιατρική έρευνα. Μέσα σε λίγα χρόνια, κινεζικές φαρμακευτικές εταιρείες έχουν εξελιχθεί από παραγωγούς γενοσήμων σε εταίρους διεθνών φαρμακευτικών κολοσσών.
Το κινεζικό μοντέλο καινοτομίας βασίζεται μάλλον στην μηχανική τελειοποίηση και την ταχύτητα εκτέλεσης παρά στη θεμελιώδη επιστημονική ανακάλυψη. Ο ιδρυτής μιας βιοφαρμακευτικής εταιρείας με έδρα τη Σαγκάη, σε συνέντευξη που έδωσε στους Financial Times, εξήγησε ότι η ανάπτυξη νέων φαρμάκων μοιάζει περισσότερο με την επίλυση ενός παζλ παρά με την πραγματοποίηση θεμελιωδών ανακαλύψεων. Η Κίνα απολαμβάνει σημαντικά δομικά πλεονεκτήματα σε αυτόν τον τομέα, που της επιτρέπουν να προωθήσει ένα νέο μόριο από την ανακάλυψη στις κλινικές δοκιμές πολύ πιο γρήγορα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Η εγγραφή ασθενών προχωρά επίσης πιο γρήγορα, χάρη στον μεγάλο πληθυσμό με υψηλή ανάγκη για θεραπεία, ενώ το κόστος κλινικής έρευνας παραμένει χαμηλότερο από αυτό των δυτικών πολυεθνικών.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι αναμενόμενο ότι η πλειονότητα των νέων φαρμάκων που αναπτύσσονται στην Κίνα δεν βασίζεται σε ριζοσπαστικές επιστημονικές ανακαλύψεις, αλλά σε βελτιώσεις και τροποποιήσεις ήδη καθιερωμένων θεραπειών. Πρόκειται για μια στρατηγική που μειώνει το ρίσκο και δίνει έμφαση στη γρήγορη εμπορική αξιοποίηση, αντί για την αβέβαιη και υψηλού κόστους βασική έρευνα. Η επιλογή αυτή ενισχύεται από τη βιομηχανική πολιτική του Πεκίνου, το οποίο την τελευταία δεκαετία έχει αναγνωρίσει τη βιοτεχνολογία ως τομέα στρατηγικής σημασίας. Οι σχετικές μεταρρυθμίσεις προσέλκυσαν σημαντικά κεφάλαια και οδήγησαν σε συγχωνεύσεις και εισαγωγές εταιρειών, διαμορφώνοντας έναν πιο συγκροτημένο και συντονισμένο κλάδο. Όπως επισημαίνουν στελέχη της αγοράς, το συγκεκριμένο μοντέλο θυμίζει έντονα την πορεία των κινεζικών ηλεκτρικών οχημάτων: όταν πρώτα οικοδομηθεί μια ισχυρή παραγωγική και τεχνολογική βάση, ο ανταγωνισμός στις προηγμένες εφαρμογές καθίσταται σταδιακά εφικτός.
Αλληλεξάρτηση και όρια σύγκρουσης
Παρά την αυξανόμενη ισχύ της Κίνας, η εξάρτηση δεν είναι μονομερής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες παραμένουν η μεγαλύτερη αγορά καινοτόμων φαρμάκων στον κόσμο, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 50% της παγκόσμιας ζήτησης. Οι κινεζικές εταιρείες, αν και δυναμικές, δεν διαθέτουν ακόμη το μέγεθος, το δίκτυο πωλήσεων και την κανονιστική εμπειρία κολοσσών όπως Johnson & Johnson ή η AstraZeneca. Καμία κινεζική εταιρεία δεν συγκαταλέγεται στους είκοσι κορυφαίους παγκόσμιους γίγαντες και πολλές εταιρείες βιοτεχνολογίας, που συχνά εξακολουθούν να είναι ασύμφορες, αγωνίζονται να βρουν πόρους που χρειάζονται για να δημιουργήσουν δίκτυα πωλήσεων στο εξωτερικό ή να πλοηγηθούν μόνες τους σε πιο σύνθετα ρυθμιστικά συστήματα.
Ταυτόχρονα, η Ουάσιγκτον αυξάνει τους ελέγχους στις συνεργασίες με κινεζικές βιοτεχνολογικές εταιρείες, επικαλούμενη ζητήματα ασφάλειας δεδομένων και αξιοπιστίας κλινικών δοκιμών. Αυτή η αυστηροποίηση ενδέχεται να επιβραδύνει την είσοδο των κινεζικών φαρμάκων στις δυτικές αγορές, αλλά δεν αναιρεί τη βαθιά αλληλεξάρτηση που έχει ήδη δημιουργηθεί. Παρά τη ρητορική περί αποσύνδεσης, η πραγματικότητα είναι ότι Κίνα και Δύση παραμένουν βαθιά αλληλοεξαρτώμενες. Αυτή η σχέση καθιστά απίθανες τις δραστικές κινήσεις, ειδικά καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται να πρέπει να συμβιβάσουν αντιφατικούς στόχους, όπως η μείωση της έκθεσης στην Κίνα, διατηρώντας παράλληλα χαμηλές τιμές των φαρμάκων, μια ισορροπία που οι δασμοί δύσκολα μπορούν να εγγυηθούν.
Η φαρμακοβιομηχανία αποτελεί πλέον κρίσιμο πεδίο στρατηγικού ανταγωνισμού. Η Κίνα έχει οικοδομήσει μια ισχυρή θέση όχι μέσω ανοιχτής σύγκρουσης, αλλά μέσω μακροπρόθεσμου βιομηχανικού σχεδιασμού και ελέγχου της εφοδιαστικής αλυσίδας. Παρότι η χρήση αυτής της ισχύος ως «όπλου» έχει σαφή όρια, η δυνατότητα σιωπηρής άσκησης πίεσης είναι υπαρκτή.
Η φαρμακευτική αλυσίδα έχει αναδειχθεί σε έναν από τους πιο ευαίσθητους και λιγότερο ορατούς άξονες του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Η Κίνα δεν χρειάζεται να κλείσει τις στρόφιγγες για να ασκήσει επιρροή, αρκεί το γεγονός ότι τις ελέγχει.
Για τη Δύση το δίλλημα παραμένει οξύ: πώς να μειώσει την εξάρτηση από την Κίνα χωρίς να εκτοξεύσει το κόστος των φαρμάκων και χωρίς να διαταράξει τη δημόσια υγεία;
