Η ιδέα να σκάψουμε μια τρύπα μέχρι το κέντρο της Γης έχει περάσει από το μυαλό σχεδόν όλων μας κάποια στιγμή. Ωστόσο, κανείς δεν το έχει καταφέρει – και πιθανότατα ούτε πρόκειται. Αν η ανθρωπότητα έβαζε ως απόλυτη προτεραιότητα το σκάψιμο μιας απύθμενης τρύπας, μέχρι ποιο βάθος θα μπορούσαμε άραγε να φτάσουμε με την τεχνολογία που διαθέτουμε; Ακολουθώντας την πορεία από την επιφάνεια προς τα έγκατα, ανακαλύπτουμε σταδιακά μερικά από τα πιο ακραία και απρόσμενα επιτεύγματα (και ρεκόρ) του ανθρώπου κάτω από το έδαφος.
Τάφοι και κατακόμβες: Τα πρώτα μέτρα βάθους
Στα πρώτα λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια, ο κόσμος παραμένει γνώριμος. Σε βάθος περίπου 1,8 μέτρων – δηλαδή στο τυπικό βάθος ταφής – βρίσκονται οι συνηθισμένοι τάφοι όπου θάβουμε τους νεκρούς μας. Λίγο βαθύτερα, γύρω στα 4 μέτρα, βρισκόταν ο περίφημος τάφος του φαραώ Τουταγχαμών, αποδεικνύοντας ότι σπουδαίοι αρχαιολογικοί θησαυροί μπορεί να κρύβονται και στα ‘ρηχά’. Ακόμη και η φύση αφήνει το αποτύπωμά της: οι κροκόδειλοι του Νείλου σκάβουν υπόγειες φωλιές που φτάνουν έως και τα 12 μέτρα βάθος – οι βαθύτερες φωλιές που είναι γνωστό ότι δημιουργεί ζώο! Στα 20 μέτρα κάτω από το Παρίσι απλώνεται ένα σκοτεινό βασίλειο: οι περίφημες κατακόμβες των Παρισίων, όπου φυλάσσονται τα οστά περίπου 6 εκατομμυρίων ανθρώπων, αποτελούν ένα μακάβριο λαβύρινθο ελάχιστα κάτω από τους θορυβώδεις δρόμους της πόλης.
Δεκάδες μέτρα: Πισίνες, ρίζες και υπόγειες στοές
Διπλασιάζοντας το βάθος στα 40 μέτρα, φτάνουμε στο επίπεδο του βαθύτερου κολυμβητηρίου στον κόσμο. Αν αδειάζαμε αυτή την πισίνα και πηδούσαμε από ψηλά, θα χρειαζόμασταν σχεδόν 3 δευτερόλεπτα ώσπου να αγγίξουμε τον πυθμένα της – μια μικρή γεύση τού τι σημαίνει ‘ελεύθερη πτώση’ κάτω από τη γη. Γύρω στα 100 μέτρα βάθος, οι κυβερνήσεις συνήθως θάβουν τα πυρηνικά απόβλητα, θεωρώντας ότι τέτοια βάθη προσφέρουν ασφάλεια. Λίγο πιο κάτω, στα 105,5 μέτρα, βρίσκεται ο βαθύτερος σταθμός μετρό στον κόσμο – ο σταθμός Αρσενάλνα στο Κίεβο – φωλιασμένος βαθιά κάτω από τη γη.
Στα 122 μέτρα, συναντάμε ένα απροσδόκητο ρεκόρ της φύσης: τις βαθύτερες ρίζες φυτού που έχουν βρεθεί ποτέ. Πρόκειται για μια άγρια συκιά στη Νότια Αφρική, της οποίας οι ρίζες εκμεταλλεύτηκαν υπόγεια σπηλαιώματα και έφτασαν σε αυτό το εκπληκτικό βάθος. Συγκριτικά, το βαθύτερο ποτάμι του κόσμου – ο ποταμός Κονγκό, στην Αφρική επίσης – έχει βυθό που αγγίζει τα 220 μέτρα κάτω από την επιφάνειά του. Σε παρόμοια επίπεδα (περίπου 240 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας) εκτείνεται η βαθύτερη σιδηροδρομική σήραγγα του κόσμου: η ιαπωνική Σεϊκάν, η οποία συνδέει το νησί Χονσού με το Χοκάιντο. Και στα 287 μέτρα κάτω από τα νερά ενός νορβηγικού φιορδ κυλά η κίνηση στη βαθύτερη οδική σήραγγα του κόσμου, το τούνελ Έικσουντ, που επιτρέπει σε αυτοκίνητα να ταξιδεύουν σε αυτό το αδιανόητο βάθος.
Εκατοντάδες μέτρα κάτω από τη Γη: Ρεκόρ και ανθρώπινα δράματα
Καθώς μπαίνουμε στα βάθη των αρκετών εκατοντάδων μέτρων, τα πράγματα γίνονται πιο ακραία. Περί τα 300 μέτρα, ούτε καν το υπέδαφος δεν σε προστατεύει πλήρως: θεωρητικά, ένα εξειδικευμένο πυρηνικό βλήμα διατρητικής εισχώρησης θα μπορούσε να καταστρέψει οχυρωμένες εγκαταστάσεις μέχρι και σε αυτό το βάθος.
Στα 392 μέτρα κάτω από το έδαφος της Αγγλίας, συναντάμε ένα ιστορικό επίτευγμα του 19ου αιώνα: το πηγάδι Γούντινγκντην [Woodingdean]. Πρόκειται για το βαθύτερο πηγάδι που έχει σκαφτεί ποτέ χωρίς μηχανήματα, το οποίο έφτασε σε βάθος περίπου 390-392 μέτρων το 1862. Οι εργάτες εκείνης της εποχής, σκάβοντας με φτυάρια και αξίνες, άνοιξαν έναν κάθετο άξονα πιο βαθύ από το ύψος του Empire State Building, μέσα σε σκοτάδι και ασφυκτική ζέστη.
Σε βάθος 603 μέτρων, η φύση μας προσφέρει μια από τις πιο τρομακτικές καταβόθρες της: πρόκειται για το μεγαλύτερο κάθετο πηγάδι μέσα σε σπήλαιο που έχει ανακαλυφθεί. Όποιος έπεφτε σε αυτό το χάσμα θα βίωνε ελεύθερη πτώση από ύψος μεγαλύτερο από αυτό του ουρανοξύστη One World Trade Center στη Νέα Υόρκη – θα έπεφτε για πάνω από 11 δευτερόλεπτα πριν συναντήσει το έδαφος στο βάθος. Λίγο πιο κάτω, στα 700 μέτρα, βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια πραγματική ανθρώπινη τραγωδία που ευτυχώς είχε αίσιο τέλος: εκεί περίπου ήταν παγιδευμένοι οι 33 Χιλιανοί μεταλλωρύχοι στο ορυχείο Σαν Χοσέ το 2010, οι οποίοι επέζησαν για 69 ημέρες πριν διασωθούν, συγκλονίζοντας όλο τον κόσμο.
Σχεδόν στο 1 χιλιόμετρο (970-1.000 μέτρα) κάτω από ανοιχτό ουρανό, βρίσκεται το πιο βαθύ σημείο που έχει σκάψει ο άνθρωπος με ανοιχτή εκσκαφή: το αχανές ανοιχτό ορυχείο χαλκού Bingham Canyon στη Γιούτα των ΗΠΑ. Η ανθρωπογενής αυτή χαράδρα είναι τόσο βαθιά – πάνω από 1.200 μέτρα – που αν τοποθετούσες τον ψηλότερο ουρανοξύστη του κόσμου (το Burj Khalifa των ~830 μέτρων) στον πυθμένα του, θα περίσσευαν ακόμα σχεδόν 400 μέτρα μέχρι το χείλος του ορυχείου! Το μέγεθος αυτού του λάκκου κόβει την ανάσα, ενδεικτικό των τεράστιων διαστάσεων που μπορούν να φτάσουν τα μεταλλεία ανοιχτού τύπου.
Στα χιλιάδες μέτρα: Κατάβαση στα έγκατα
Προχωρώντας πέρα από το όριο του ενός χιλιομέτρου, εισερχόμαστε σε βάθη που ελάχιστες ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν προσεγγίσει. Σε βάθος 1.410 μέτρων κάτω από τη γη, σημειώθηκε ένα παράδοξο παγκόσμιο ρεκόρ: μια heavy metal συναυλία! Το φινλανδικό συγκρότημα Agonizer έδωσε μια ζωντανή εμφάνιση στο παροπλισμένο ορυχείο Pyhäsalmi, κατακτώντας το 2007 το ρεκόρ Guinness για τη «βαθύτερη συναυλία» που έγινε ποτέ. Λίγο μακρύτερα, στα 1.642 μέτρα κάτω από την επιφάνεια, φτάνουμε στον πυθμένα της λίμνης Βαϊκάλης στη Σιβηρία – της βαθύτερης λίμνης στον κόσμο. Το νερό της Βαϊκάλης γεμίζει μια αρχαία τεκτονική ρωγμή, που της χαρίζει αυτό το εντυπωσιακό βάθος, ξεπερνώντας σε βάθος ακόμα και το μεγαλύτερο μέρος των ωκεανών. Ανάλογα, στο μέγιστο βάθος του Γκραν Κάνυον στην Αριζόνα, η απόσταση από το χείλος ως τον πυθμένα φτάνει τα ~1.857 μέτρα – ‘μόλις’ λίγο παραπάνω από ένα μίλι – γεγονός που κάνει το φαράγγι φαινομενικά ρηχό συγκριτικά με τις υπόγειες τρύπες που έχουμε σκάψει.
Το βαθύτερο γνωστό σπήλαιο στη Γη, το σπήλαιο Κρουμπέρα (Βορόνυα) στον Καύκασο, φτάνει σε βάθος περίπου 2.197 μέτρων από την είσοδό του. Κι όμως, ο βαθύτερος κάθετος άξονας στον οποίο μπορεί να πέσει κάποιος άνθρωπος εκτείνεται ακόμη πιο χαμηλά: στα 3.132 μέτρα συναντάμε το κάτω μέρος του φρεατίου εξορύξεως Moab Khotsong στη Νότια Αφρική. Το ασανσέρ των μεταλλωρύχων χρειάζεται τέσσερα και πλέον λεπτά για να κατέβει από την επιφάνεια ως τον πάτο. Αν όμως κάποιος έπεφτε ελεύθερα από την κορυφή του φρεατίου, θα χρειαζόταν περίπου 25 ολόκληρα δευτερόλεπτα για να φτάσει στο κάτω μέρος – αρκετός χρόνος για να προλάβει να αναρωτηθεί τι λάθος έκανε, πριν επέλθει το μοιραίο!
Ακόμη παραπέρα, σε βάθος περίπου 3.600 μέτρων κάτω από τη γη, εντοπίστηκε ζωή εκεί που κανείς δεν το περίμενε. Οι γεωλόγοι ανακάλυψαν στα νερά βαθιών νοτιοαφρικανικών ορυχείων ένα είδος μικροσκοπικού σκουληκιού (νέμετωδας) που κατορθώνει και επιβιώνει σε τέτοιο αφιλόξενο βάθος. Eίναι ο βαθύτερα εντοπισμένος πολύκυτταρος οργανισμός στη Γη – μια ένδειξη ότι η ζωή έχει τον τρόπο της ακόμη και στα πιο απίθανα μέρη.
Στα 4.000 μέτρα κάτω από τη γη, φτάνουμε στα όρια της πιο βαθιάς ανθρώπινης στοάς: πρόκειται για τα χρυσωρυχεία της Νότιας Αφρικής, όπως το περίφημο Mponeng. Εκεί, οι μεταλλωρύχοι κατεβαίνουν με αργά ασανσέρ και ταξιδεύουν για πάνω από μία ώρα για να φτάσουν στο τέρμα της στοάς. Οι συνθήκες είναι ακραίες: στον πυθμένα, η θερμοκρασία του περιβάλλοντος βράχου αγγίζει τους 66°C, τόσο καυτή που χρειάζεται ένα ειδικό σύστημα ψύξης με παγωμένο πολτό νερού για να διατηρείται η ατμόσφαιρα έστω κάτω από τους 30°C. Ο ιδρώτας κυριολεκτικά βράζει σε τέτοια θερμοκρασία, κάνοντας ξεκάθαρο ότι βρισκόμαστε στα όρια της βιωσιμότητας για τον άνθρωπο κάτω από την επιφάνεια.
Περί τα 10 χιλιόμετρα: Οι βαθύτερες γεωτρήσεις
Στα βάθη των 5-6 χιλιομέτρων, δεν υπάρχει πλέον ορυχείο ή σπήλαιο – μόνο οι ωκεανοί μπορούν να φτάσουν τόσο χαμηλά φυσιολογικά. Ο ωκεάνιος φλοιός της Γης έχει κατά μέσο όρο πάχος γύρω στα 6.000 μέτρα κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας, και το βαθύτερο σημείο των ωκεανών – η περιβόητη Τάφρος των Μαριανών στον Ειρηνικό – φτάνει περίπου στα 10.994 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Σε άλλο άρθρο της Epoch Times γίνεται εκτενής αναφορά στα θαλάσσια βάθη, όμως το εκπληκτικό είναι ότι οι άνθρωποι έχουν καταφέρει να τρυπήσουν τη γη σε βάθη ακόμη μεγαλύτερα από την Τάφρο των Μαριανών.
Το πιο φιλόδοξο γεωτρητικό εγχείρημα της ανθρωπότητας ήταν η θρυλική Υπερβαθιά Γεώτρηση Κόλα στη Ρωσία. Από το 1970 ως το 1989, Σοβιετικοί επιστήμονες προσπάθησαν να τρυπήσουν όσο πιο βαθιά γινόταν τον φλοιό της Γης. Κατάφεραν να φτάσουν στα 12.262 μέτρα βάθος – περίπου το ένα τρίτο του φλοιού – πριν αναγκαστούν να σταματήσουν. Ο λόγος; Οι θερμοκρασίες εκεί κάτω ξεπέρασαν τους 180°C, διπλάσιες από τις προβλέψεις, με τα πετρώματα να έχουν γίνει τόσο εύπλαστα που συμπεριφέρονταν περισσότερο σαν μαλακό πλαστικό παρά σαν στερεός βράχος.
Η γεώτρηση Κόλα, πέρα από το ρεκόρ βάθους, μας έδωσε πλήθος επιστημονικών δεδομένων, ενώ έγινε και πηγή θρύλων – πολλοί την αποκαλούν «τρύπα προς την κόλαση», ίσως και λόγω των παράξενων ήχων που ανέφεραν πως άκουσαν από τα βάθη. Η ίδια η οπή είναι απρόσμενα μικρή: μόλις 23 εκατοστά διάμετρος (περίπου όσο ένα μεγάλο πιάτο), τόσο στενή που ευτυχώς δεν μπορεί κανείς να πέσει κατά λάθος μέσα της. Αν ρίχνατε ένα κέρμα σε αυτό το φρεάτιο, θα χρειαζόταν περίπου 50 δευτερόλεπτα για να φτάσει μέχρι τον πυθμένα του – σχεδόν ένα ολόκληρο λεπτό ελεύθερης πτώσης στο σκοτάδι!
Το ρεκόρ της Κόλα κράτησε σχεδόν 20 χρόνια. Πιο πρόσφατα, η βιομηχανία πετρελαίου το ξεπέρασε με μια διαφορετικού τύπου γεώτρηση. Στο κοίτασμα Chayvo, ανοιχτά της Σαχαλίνης στη ρωσική Άπω Ανατολή, η ExxonMobil το 2012 ολοκλήρωσε την γεώτρηση Z-44 Chayvo. Πρόκειται για πηγάδι πετρελαίου που έφτασε σε βάθος 12.376 μέτρων, θέτοντας νέο παγκόσμιο ρεκόρ. Μάλιστα, οι μηχανικοί παρομοίασαν αυτό το βάθος με 15 (!) φορές το ύψος του Burj Khalifa στη σειρά – σαν να έβαζες 15 ουρανοξύστες των 828 μέτρων τον έναν πάνω στον άλλο. Είναι εντυπωσιακό ότι έξι από τις δέκα βαθύτερες γεωτρήσεις του κόσμου έχουν γίνει στη Ρωσία, κυρίως σε ενεργειακά έργα στη Σαχαλίνη, αξιοποιώντας την τεχνική της οριζόντιας και «παρατεταμένης» γεώτρησης.
Το απλησίαστο κέντρο της Γης
Παρά τα παραπάνω κατορθώματα, αξίζει να θυμόμαστε πόσο μικρή απόσταση έχουμε διανύσει προς το εσωτερικό του πλανήτη μας. Ο γήινος φλοιός φτάνει σε βάθη έως και ~70.000 μέτρα κάτω από τα πόδια μας, ενώ το κέντρο της Γης βρίσκεται γύρω στα 6.371.000 μέτρα βαθιά. Για να το θέσουμε ως μια εικόνα: αν παρομοιάσουμε την απόσταση από την επιφάνεια ως το κέντρο του πλανήτη με ένα ταξίδι από τη Λισαβόνα της Πορτογαλίας έως την Αστάνα του Καζακστάν (περίπου 6.371 χιλιόμετρα), τότε το μεγαλύτερο βάθος που έχουμε σκάψει μέχρι σήμερα αντιστοιχεί μόλις σε λίγα βήματα από τη Λισαβόνα. Με άλλα λόγια, όλες αυτές οι ‘άβυσσοι’ που έχει ανοίξει ο άνθρωπος – από τα πηγάδια και τις στοές μέχρι τις υπερβαθείς γεωτρήσεις – αποτελούν απλώς μικρές γρατζουνιές στην κρούστα του πλανήτη.
Κάθε νέο ρεκόρ βάθους μάς υπενθυμίζει τόσο τις δυνατότητες όσο και τα όριά μας. Από τους σκοτεινούς διαδρόμους των κατακομβών μέχρι τα καυτά βάθη της γεώτρησης Κόλα, το ταξίδι προς τα έγκατα της Γης είναι γεμάτο προκλήσεις, εκπλήξεις και δέος. Και όσο κι αν σκάψουμε, το κέντρο του πλανήτη θα παραμένει ένα μακρινό, άπιαστο όνειρο – μια υπενθύμιση ότι κάτω από τα πόδια μας βρίσκεται ένας κόσμος σχεδόν τόσο ανεξερεύνητος όσο και το διάστημα πάνω από τα κεφάλια μας.
