Έχετε σκεφτεί ποτέ, κοιτώντας γύρω σας, ότι το κακό που μας περιβάλλει είναι τόσο πολύ που μοιάζει σαν να έχει μετατραπεί η γη σε κόλαση; Φαίνεται ότι η βία, η λαγνεία, ο θυμός, η ανεντιμότητα και η διχόνοια έχουν γίνει ο κανόνας. Ή μήπως όχι; Υπάρχουν άραγε στον κόσμο μας ακόμα κάποια θετικά στοιχεία, παρά την πληθώρα των αρνητικών;
Στο προηγούμενο άρθρο της σειράς, είδαμε με ποιο τρόπο εξάσκησε ο Σατανάς την επιρροή του στην Εύα, πείθοντάς την τελικά να φάει τον απαγορευμένο καρπό από το δέντρο της γνώσης του καλού και του κακού. Σε αυτό το άρθρο, το οποίο και ολοκληρώνει τη σειρά που εξετάζει το ποίημα του Τζον Μίλτον μέσα από την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ, ρίχνουμε μια ματιά στην πτώση της ανθρωπότητας, στον δρόμο που φτιάχτηκε για να συνδέσει την Κόλαση με τη Γη και στην ελπίδα μετά την Πτώση.
Έχει χαθεί πια ο Παράδεισος;
Ο Μίλτον υπαινίσσεται ότι ο Θεός γνώριζε από την αρχή ότι ο Σατανάς θα κατάφερνε να παρασύρει τον Αδάμ και την Εύα. Τα θεία όντα στον Ουρανό είναι όλα θλιμμένα με την ανθρώπινη αποτυχία. Παρά τη θλίψη που επικρατεί στον Ουρανό, οι συνέπειες για το σφάλμα του Αδάμ και της Εύας είναι αναπόφευκτες: θα θερίσουν ό,τι έσπειραν. Έτσι, ο Θεός πηγαίνει στον Κήπο της Εδέμ για να ανακοινώσει στον Αδάμ και την Εύα την καταδίκη τους.
Αρχικά, ο Αδάμ παραδέχεται ότι θέλει να κατηγορήσει την Εύα για τη διαφθορά τους, επειδή η ανυπακοή του δεν ήταν εξ ολοκλήρου δική του. Ο Θεός, όμως, του απαντά:
«Θεός σου ήτανε, που τήνε άκουσες
αντί για τον Θεό ή μήπως οδηγός σου, ανώτερη ή ίση σου
κι από τον ανδρισμό σου παραιτήθηκες κι από τη θέση
όπου ο Θεός σε έβαλε, ψηλότερ΄ από κείνη
που από σένα και για εσένα έπλασε
με τελειότητα κι ευγένεια που ξεπερνά κατά πολύ εκείνης:
η ομορφιά κι η χάρη της ήταν για να γεννούν
την τρυφερή αγάπη σου όχι την υποτέλεια
και τα χαρίσματά της ήταν καλά για να καθοδηγούνται,
μα όχι τα ίδια τα ηνία να κρατούν, αυτός
δικός σου ρόλος θα ΄τανε, αν γνώριζες αληθινά ποιος είσαι.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Δέκατο)
Ο Θεός δίνει στον Αδάμ να καταλάβει ότι δεν είναι άμοιρος ευθυνών. Ο Αδάμ δημιουργήθηκε για να είναι ο ηγέτης της Γης. Ωστόσο, έγινε αδύναμος και έχασε τον πραγματικό του σκοπό εξαιτίας της ομορφιάς της Εύας. Ανύψωσε την Εύα πάνω από τον εαυτό του, απομακρύνοντας τον εαυτό του από τον ρόλο που του είχε αναθέσει ο Θεός. Η αντιστροφή της προβλεπόμενης σχέσης μεταξύ τους ήταν η αρχή της πτώσης τους.
Η απομάκρυνση των πρωτόπλαστων από τους σωστούς τους ρόλους ως άνδρας και γυναίκα δεν ήταν ο μόνος διαχωρισμός που συνέβη. Αναμφισβήτητα, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, η επιτυχία του Σατανά δεν οφείλεται σε τίποτε άλλο παρά στην απομάκρυνση της Εύας από την ορθή τοποθέτησή της σε πράγματα που καθεαυτά είναι καλά.
Στο προηγούμενο μέρος αυτής της σειράς, δείξαμε ότι ο Σατανάς χρησιμοποίησε την ομορφιά της Εύας για να τη βάλει σε πειρασμό. Ισχυρίστηκε ότι ήταν τόσο όμορφη που έπρεπε να λατρεύεται σαν θεά αντί να φυλάσσεται αποκλειστικά για τον Αδάμ – έτσι η υπερηφάνεια της θέριεψε. Ωστόσο, η ομορφιά της δεν ήταν κακή από μόνη της ούτε και η σχέση της με τον Αδάμ, παρά την ανάρμοστη ανύψωσή της από εκείνον. Ήταν η υπερηφάνειά της αυτό που άλλαξε τη σχέση της με τον Αδάμ και την ομορφιά της.
Αλλά συνέβησαν και άλλοι διαχωρισμοί. Η λήψη του απαγορευμένου καρπού τούς διαχώρισε από τον Παράδεισο, καθώς ένας άγγελος τους οδήγησε έξω από τον Κήπο της Εδέμ – τους χώρισε από την εντολή του Θεού – και τελικά τους χώρισε και από την ίδια τη ζωή, καθώς και οι δύο θα έπρεπε πλέον να αντιμετωπίσουν τον θάνατο. Αναμφισβήτητα, το δέντρο έχει δύο αντίθετα, απόλυτα διακριτά χαρακτηριστικά: το καλό και το κακό. Από αυτό το σημείο κι έπειτα, πρέπει να γίνει μια επιλογή μεταξύ αυτών των δύο αντιτιθέμενων άκρων και πρέπει να υπάρξει ορθή κρίση, ώστε να ανακτηθεί η εύνοια του Θεού.
Στην εικόνα «Όχι μονάχα δάκρυα…», ο Ντορέ απεικονίζει τον Αδάμ και την Εύα με καλυμμένα τα γυμνά τους σώματα. Τα σώματά τους συστρέφονται ανάλογα με την εσωτερική τους ταραχή. Ο Αδάμ ρίχνει το κεφάλι του προς τα πίσω και βάζει το χέρι του στο κεφάλι του. Η Εύα έχει αφεθεί πάνω σε έναν σκληρό βράχο – το πράσινο φύλλωμα που ήταν γύρω τους πριν έχει πλέον εξαφανιστεί και έχει αντικατασταθεί από ξεραμένα δέντρα.
Είναι εύκολο να σκεφτούμε ότι ο Παράδεισος είναι απλά ένα μέρος από το οποίο εκδιώχθηκαν. Η εικόνα του Ντορέ, ωστόσο, υποδηλώνει ότι ο παράδεισος από τον οποίο διαχωρίστηκαν μπορεί να βρισκόταν και εντός τους, εξ ου και η εσωτερική τους δυσφορία όταν τον έχασαν.
Κόλαση κερδισμένη
Ο αποχωρισμός από τον Παράδεισο δεν είναι ένα αυτοτελές γεγονός – περιλαμβάνει την ένωση με κάτι φρικτό. Στις πύλες της Κόλασης, τα παιδιά του Σατανά, η Αμαρτία και ο Θάνατος, έχουν γεμίσει δύναμη και αναζητούν τρόπους να βοηθήσουν την αποστολή του Σατανά στη Γη:
«Ν΄αρχίσουμε, λοιπόν, δουλειά, καθόλου άσχημη
Για σένα και για μένα, δρόμο να φτιάσουμε που να οδηγεί
Από την Κόλαση στον νέο εκείνον κόσμο
Όπου ο Σατανάς τώρα κυριαρχεί,
Μνημείο αντάξιο της Κόλασης του κύρη,
Να διευκολύνουμε το πέρασμα, να μετοικούνε οι ψυχές
Ή να πηγαινοέρχονται, ανάλογα με όσα στη ζωή τους πράττουν.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Δέκατο)
Η Αμαρτία και ο Θάνατος σχεδιάζουν να δημιουργήσουν μια λεωφόρο από την Κόλαση στη Γη ως μνημείο του Σατανά. Χάρις σε αυτήν τη λεωφόρο, όλοι οι οπαδοί του Σατανά θα πηγαίνουν εύκολα στη Γη, όπου θα συνεχίζουν να σπέρνουν τον όλεθρο στη δημιουργία του Θεού, διαποτίζοντάς την με την κακή τους παρουσία. Ο χαμένος παράδεισος γίνεται κερδισμένη κόλαση.
Φτάνοντας στις πύλες της Κόλασης, ο Σατανάς χαιρετά την Αμαρτία και τον Θάνατο και τους επαινεί για τη βοήθειά τους. Στη συνέχεια, τους διατάζει να πάνε στη Γη και να βασιλεύσουν εκεί:
«Κι ενώ εγώ
Μέσα απ’ τα σκοτάδια κατεβαίνω, εύκολα
Χάρη στον δρόμο σας, τους σύμμαχους να βρω,
Τις νίκες ν’ αναγγείλω κι έτσι μαζί τους να χαρώ,
Πηγαίνετε εσείς οι δυο, μέσ’ απ’ τις σφαίρες τις πολλές,
Τις εδικές σας, κάτω εις τον Παράδεισο –
Κι εκεί να μείνετε, να κυριαρχήσετε, μ’ απόλαυση –
Και από κεί στη Γη την εξουσία σας ν’ απλώσετε,
Στον άνθρωπο κυρίως, τον άρχοντα των πάντων.
Κείνον να υποδουλώσετε και τέλος να σκοτώσετε.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Δέκατο)
Όχι μόνο θα πάνε στη Γη και θα βασιλεύσουν, αλλά και θα σκοτώσουν τους ανθρώπους. Έχοντας χάσει την αθανασία, οι άνθρωποι καταναλώνονται από τον θάνατο. Χωρισμένοι από τον νόμο του Θεού, οι άνθρωποι κυβερνώνται από την αμαρτία.
Στην εικόνα «κι από ώρα σε ώρα…», ο Σατανάς απεικονίζεται να επιστρέφει στους υποτακτικούς του στην Κόλαση, που τον επευφημούν ενθουσιασμένοι. Στην επάνω δεξιά πλευρά της σύνθεσης, αχνοφαίνεται μακρινή η μορφή του Σατανά να πετάει μέσα από τους καπνούς που αναδύονται από τις φωτιές της Κόλασης. Μορφές με φτερά νυχτερίδας κατοικούν το άγονο τοπίο. Απλώνουν τα χέρια και τα όπλα τους για να αποθεώσουν τον ηγέτη τους, ο οποίος χλευάζει τον Θεό και τη δημιουργία Του.
Η ελπίδα
Στη Γη, ο Αδάμ λυπάται για την ανυπακοή του και προσεύχεται στον Θεό. Ο αρχάγγελος Μιχαήλ έρχεται για να του δείξει τη μελλοντική εξέλιξη των γεγονότων, όπως θα ειπωθεί αργότερα στη Βίβλο: τα πλάσματα από την Κόλαση θα φέρουν μαζί τους βία, αρρώστια και λαγνεία. Αυτό θλίβει βαθύτατα τον Αδάμ.
Ο Μιχαήλ μιλά στον Αδάμ, αποκαλύπτοντας σε αυτόν το πρόβλημα της αμαρτίας και της ανηθικότητας όσον αφορά τη σχέση του ανθρώπου με τον Θεό:
«Η εικόνα του Δημιουργού τους… Τότε
Τους εγκατέλειψε, όταν οι ίδιοι εξαχρειώθηκαν
Ορέξεις ακυβέρνητες για να ικανοποιήσουν…
Μόνοι παραμορφώθηκαν, διαφθείροντας της φύσης
Τους αγνούς, υγιεινούς κανόνες.
Σε μισητή αρρώστια επάξια κατέληξαν,
Αφού δεν τίμησαν την όμοια με τον Θεό εικόνα εντός τους…
Έτσι, όλα θα εκφυλιστούν και θα εκμαυλιστούν, όταν
Το δίκαιο, η εγκράτεια, η αλήθεια και η πίστη θα είναι ξεχασμένα.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ενδέκατο)
Στη συνομιλία του με τον Αδάμ, ο Μιχαήλ υποστηρίζει ότι τα ανθρώπινα όντα τα ίδια προκαλούν τις δυσκολίες τους, όταν αγνοούν ότι είναι δημιουργήματα του Θεού και εναντιώνονται στη φύση όπως την έχει ορίσει ο Θεός. Οι αμαρτίες πρέπει να ξεπληρωθούν και, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, πληρώνονται μέσω των κακουχιών που προκαλούνται από τον πόλεμο, τη βία, την ασθένεια και τις καταστροφές.
Ωστόσο, υπάρχει ελπίδα – βρίσκεται στην καλοσύνη, στην εκ νέου εναρμόνιση με τις προθέσεις και την αγάπη του Θεού:
«Πολύ λιγότερο θλίβομαι τώρα για έναν κόσμο ολάκερο
τέκνων κακών κατεστραμμένο, παρά που χαίρομαι
για έναν άνθρωπο που βρέθηκε τόσο άσπιλος και δίκαιος,
που ο Θεός υπόσχεται να στήσει έναν καινούριο κόσμο
από αυτόν και όλο τον θυμό Του να ξεχάσει…
Τέτοια η χάρη του δικαίου που η θωριά του
Θα Τονε μαλακώσει, την ανθρωπότητα να μην την αφανίσει εντελώς.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Ενδέκατο)
Σε έναν κόσμο που έχει καταληφθεί από το κακό, έναν κόσμο που κυβερνάται από το σκοτάδι της κολασμένης οδού, η δικαιοσύνη, η καλοσύνη, η εγκράτεια, η αλήθεια και η πίστη λάμπουν, προσελκύοντας την προσοχή του Θεού. Το φως τους είναι τόσο έντονο που αρκεί μόνο ένα άτομο με αυτές τις ιδιότητες για να αποτρέψει την καταστροφή.
Μπορούμε να εφαρμόσουμε τη διάκριση που απαιτείται τώρα για να γίνουμε αυτό το λαμπερό φως για τους αγαπημένους μας; Για τους εαυτούς μας; Για τους συνανθρώπους μας; Για τον κόσμο;
Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.
Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα πρώτα 14 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος». Η σειρά ολοκληρώνεται με το παρόν άρθρο.
- Μέρος α΄
- Μέρος β΄
- Μέρος γ΄
- Μέρος δ΄
- Μέρος ε΄
- Μέρος στ΄
- Μέρος ζ΄
- Μέρος η΄
- Μέρος θ΄
- Μέρος ι΄
- Μέρος ια΄
- Μέρος ιβ΄
- Μέρος ιγ΄
- Μέρος ιδ΄
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.
Του Eric Bess
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
