Σε έναν κόσμο που επιβραβεύει το να έχεις δίκιο, είναι πολύ δύσκολο να μην κυνηγάμε και να μην παπαγαλίζουμε έτοιμες απαντήσεις. Συνήθως, νιώθουμε και υπερήφανοι όταν έχουμε δίκιο, όταν έχουμε τη «σωστή» απάντηση. Κάποιοι από εμάς μάλιστα χρησιμοποιούν αυτό που πιστεύουν ότι είναι σωστό για να εκφοβίζουν και να χτυπούν αυτούς που πιστεύουν ότι κάνουν λάθος: Εξάλλου, γιατί να υιοθετήσουμε ιδέες και πεποιθήσεις που δεν είναι σωστές; Και αφού έχουμε δίκιο, πώς θα μπορούσε κάποιος να είναι τόσο ανόητος ώστε να σκέφτεται διαφορετικά από ό,τι εμείς; Μας αρέσει να λιθοβολούμε τους άλλους.
Το να πιστεύουμε ότι έχουμε τη μία και μοναδική απάντηση συχνά εξελίσσεται στο χειρότερο είδος φανατισμού, το είδος του φανατισμού που οδηγεί στην καταδίκη, στην Ιερά Εξέταση, ακόμη και στη γενοκτονία. Αν δίναμε την ανάλογη έμφαση στη διατύπωση καλών ερωτήσεων, ο κόσμος μας θα ήταν πολύ διαφορετικός.
Σε αυτή τη σειρά, συνεχίζουμε την αναζήτηση των ερωτήσεων εκείνων που μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στη διαμόρφωση της ζωής μας.
Ο Σατανάς παρεισφρύει στο όνειρο της Εύας
Στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος», αφότου ο Γαβριήλ αντιμετωπίζει τον Σατανά στον Κήπο της Εδέμ, οι δύο τους χωρίζουν. Την προηγούμενη νύχτα, ο Σατανάς, με τη μορφή βατράχου αρχικά, είχε φέρει στην Εύα ένα ενοχλητικό όνειρο: την έκανε να δει «κάποιον με σχήμα και φτερά σαν αυτά που βλέπουμε συχνά από τον ουρανό» (Βιβλίο Ε΄, σσ. 195-197*).
Ο Σατανάς, μεταμφιεσμένος σε άγγελο, οδηγεί την Εύα στο Δέντρο της Γνώσης του Καλού και του Κακού και της λέει να φάει από αυτό για να γίνει σαν τα όντα του ουρανού. Ο Σατανάς την πλησιάζει, την αρπάζει και πετάει στον ουρανό, απ’ όπου μπορεί να δει τη γη από ψηλά. Στη συνέχεια εξαφανίζεται και εκείνη πέφτει πίσω στη γη. Ξυπνά φοβισμένη και είναι ευτυχισμένη που ήταν μόνο ένα όνειρο.
Ο Αδάμ καθησυχάζει τους φόβους που προκάλεσε στην Εύα το όνειρό της. Της λέει ότι οι ψυχές μας είναι πολύπλοκες και ότι επειδή ονειρεύτηκε κάτι σκοτεινό ή κακό δεν σημαίνει ότι είναι η ίδια σκοτεινή ή κακιά. Η Εύα δακρύζει, αλλά ικανοποιείται από τα λόγια του συντρόφου της. Παρακολουθώντας την ανατολή του ήλιου, τραγουδούν μαζί ύμνους προς τον Δημιουργό τους, ζητώντας Του να διαλύσει το κακό και να προσφέρει το καλό:
«Χαίρε του κόσμου Κύριε, με γενναιοδωρία δίνε μας
Το αγαθό μονάχα – κι αν τύχει η νύχτα
Το κακό να κρύψει ή να μαζέψει
Διώξε το, όπως το φως διαλύει το σκοτάδι.
Έτσι οι αθώοι δεήθηκαν και μες στους λογισμούς τους
Ειρήνη και γαλήνη σύντομα επανήλθαν.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)
Το μεγαλείο του αγγελικού Ραφαήλ
Εν τω μεταξύ, ο Θεός παρακολουθεί την όλη σκηνή να εκτυλίσσεται και καλεί τον Αρχάγγελό του Ραφαήλ να βοηθήσει τον Αδάμ και την Εύα με ουράνιες συμβουλές.
Ο Ραφαήλ πετάει στην Εδέμ. Σε ένα υπέροχο απόσπασμα, ο Μίλτον περιγράφει το ταξίδι του Ραφαήλ. Ο Ραφαήλ πετάει μέσα από τους ύμνους που ψάλλονται στον Ουρανό και εκατέρωθέν του, η ουράνια χορωδία τραγουδά τους ύμνους του θελήματος του Θεού. Καταφέρνει να φτάσει στις πύλες του Ουρανού και αυτές ανοίγουν μόνες τους για να μην εμποδίσουν την πτήση του.
Ο Ραφαήλ πετάει στον ουρανό χωρίς τίποτα να τον εμποδίζει, και τα χρώματα των φτερών του και το φως που εκπέμπει τον κάνουν να φαίνεται σαν να είναι ένας φοίνικας σε πτήση. Τελικά, προσγειώνεται στην Εδέμ, μοιάζοντας με εξαπτέρυγο σεραφείμ – άγγελο της υψηλότερης τάξης των εννέα επιπέδων του ουρανού. Κουνάει τα φτερά του, απελευθερώνοντας ένα άρωμα που γνωστοποιεί σε όλους τον βαθμό του και ότι έφτασε.
Ο Αδάμ βλέπει τον Ραφαήλ να έρχεται από μακριά και λέει στην Εύα να έρθει να κοιτάξει:
«Βιάσου, Εύα, τρέξε να δουν τα μάτια σου μεγαλειώδες θάμα,
Στα ανατολικά, από τα δέντρα μέσα, κοίταξε τη μορφή
Την ένδοξη που πλησιάζει – σαν ένα δεύτερο πρωινό
Μέσα στο μεσημέρι ν’ ανατέλλει . Κάποιος σπουδαίος θά ‘ναι αυτός
Πού ‘ρχετ΄απ’ τον Παράδεισο κι ίσως με μας τη μέρα
Του να θέλει να περάσει. Τρέξε, λοιπόν, και φέρε μπρος
Ό,τι καλούδια έχεις, πλήθια τον ξένο να τιμήσουμε
Που ‘ρχεται απ’ τα Ουράνια…»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)
Ο Αδάμ συγκρίνει τη φωτεινότητα του Ραφαήλ με ένα δεύτερο πρωινό κατά τη διάρκεια του μεσημεριού. Στην εικόνα του Γκυστάβ Ντορέ για τη φράση «ανάμεσα στα δέντρα, έρχεται εξ ανατολών/και κατά ’δώ κινείται μια ενδοξώτατη μορφή», ο Αδάμ απεικονίζεται να σκύβει προς την Εύα στην κάτω αριστερή περιοχή της σύνθεσης. Δείχνει προς τα πάνω τον Ραφαήλ, ο οποίος αναπαρίσταται σαν μια λευκή σιλουέτα. Κρατήστε στο μυαλό σας το γεγονός ότι ο Αδάμ δείχνει εδώ, διότι θα έχει σημασία όταν θα δούμε την επόμενη εικόνα.
Η εικόνα κατά τα άλλα είναι σκοτεινή. Αυτό το σκοτάδι δεν υποδηλώνει ότι ο Κήπος της Εδέμ είναι σκοτεινός, αλλά ότι το φως του ήλιου είναι αδύναμο σε σύγκριση με τη λαμπρότητα ενός ουράνιου όντος. Ο μόνος τρόπος με τον οποίο ο Ντορέ μπορεί να το εκφράσει αυτό είναι να σκοτεινιάσει το περιβάλλον, ώστε να ξεχωρίζει η φωτεινότητα του Ραφαήλ.
Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι ο Αδάμ και η Εύα βγάζουν τον καλύτερό τους εαυτό προκειμένου να τιμήσουν τον Αρχάγγελο. Θέλουν να δείξουν τη φιλοξενία τους στον αγγελιοφόρο που έρχεται, γι’ αυτό και κάνουν προετοιμασίες ώστε να μοιραστούν την αφθονία του κήπου μαζί με τον Ραφαήλ.
Ο Ραφαήλ συνομιλεί με τον Αδάμ και την Εύα
Ο Αδάμ και η Εύα ξεκινούν έναν γόνιμο διάλογο με τον Ραφαήλ. Ο Αδάμ, ως πατριάρχης της ανθρωπότητας, αγνός ακόμα στο πνεύμα, δεν υποθέτει ότι έχει απαντήσεις, αλλά θέτει ερωτήματα:
«Στον Αδάμ, την ευκαιρία να μην αφήσει να χαθεί…
Η μέγιστη συνάντηση που πρόσφερε να μάθει
Για πράγματα πάνω απ’ τον κόσμο του και πάνω από τους ίδιους,
Για όντα τον Ουρανό που κατοικούν .»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)
Ο Αδάμ ρωτά για τα πράγματα στον Ουρανό σε σύγκριση με τα πράγματα στη γη κι ο Ραφαήλ τού απαντά:
«Ω, Αδάμ, είν’ ένας Παντοδύναμος, από τον Οποίον
Όλα τα πράγματα αρχινούν, πίσω σ’ Αυτόν γυρίζουν,
Αν δεν χαλάσουν και τ’ αγαθό κρατήσουν,
τα πάντα δημιούργησε τέτοια και στην εντέλεια…
Ίσως τα σώματά σας μετατραπούν σε Πνεύμα, στην πάροδο του χρόνου, και βελτιωμένα, φτερωτά, ν’ ανέβουν,
αιθέρια, όπως εμείς ή αλλοιώς μπορεί να επιλέξετε
εδώ ή σε ουράνιους παραδείσους να κατοικήσετε,
Υπάκουοι αν φανείτε και διατηρήσετε
ακέρια και ακλόνητη Εκείνου την αγάπη
απ’ τον Οποίον προήλθατε.»
(Τζον Μίλτον, «Ο απολεσθείς Παράδεισος», Βιβλίο Πέμπτο)
Ο Ραφαήλ λέει στον Αδάμ ότι ο Θεός δημιούργησε όλα τα πράγματα τέλεια. Πρέπει μόνο να διατηρήσουν την τελειότητά τους, παραμένοντας υπάκουοι στον Θεό και απόλυτα αφοσιωμένοι στην αγάπη Του. Με τον τρόπο αυτό, μπορούν να έρθουν κοντά στον Θεό όπως οι αρχάγγελοι και να μετακινούνται μεταξύ των Ουράνιων Παραδείσων και της γης όπως επιθυμούν.
Στην προηγούμενη εικόνα, ο Αδάμ δείχνει τον Ραφαήλ. Ο Μίλτον βάζει τον Αδάμ να στραφεί προς την Εύα και να τη ρωτήσει τι βλέπει να έρχεται προς το μέρος τους. Ωστόσο, ας φανταστούμε ότι ο Αδάμ δεν ρώτησε, αλλά υπέθεσε ότι η Εύα γνωρίζει και ότι η κίνησή του ήταν ενδεικτική μιας οριοθετημένης διδασκαλίας αντί μιας απεριόριστης μάθησης: Πόσο διαφορετικό θα ήταν το υπόλοιπο αυτού του κεφαλαίου;
Στην εικονογράφηση του Ντορέ «Κι ο πτερωτός πρωθιερεύς/τού απαντά και λέει: Αδάμ, εις Παντοδύναμος/έστι κι όλα τα όντα αρχή λαμβάνουν απ’ Αυτόν», ο Ραφαήλ παρουσιάζεται να δείχνει προς τα πάνω απαντώντας στην ερώτηση του Αδάμ. Εφόσον ο Αδάμ αναγνωρίζει την άγνοιά του και κάνει ειλικρινείς ερωτήσεις, ο Ραφαήλ βοηθά στην εμβάθυνση της κατανόησής του για τον Θεό, για τον οποίο όλες οι γνώσεις μας είναι περιορισμένες. Εδώ, η επικοινωνία μεταξύ ουράνιων όντων και γήινων αρχίζει με μια ειλικρινή ερώτηση.
Με αυτό το δεδομένο, αυτό το κεφάλαιο μου ενέπνευσε αυτές τις ερωτήσεις: Πρέπει να αμφισβητούμε όχι για να επιτεθούμε, αλλά για να εμβαθύνουμε στην κατανόηση του Θεού και της δημιουργίας του Θεού; Πρέπει να προετοιμάσουμε το πνεύμα μας για να δεχτούμε τα θεία μηνύματα; Πρέπει να κάνουμε τις καρδιές και το μυαλό μας φιλόξενα στον Θεό και σε όλη τη δημιουργία;
Ο Γκυστάβ Ντορέ [Gustav Doré, 1832-1883] ήταν ένας ιδιαίτερα παραγωγικός καλλιτέχνης του 19ου αιώνα. Εικονογράφησε με τα χαρακτικά του μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της κλασικής Δυτικής λογοτεχνίας, περιλαμβανομένων της Βίβλου, του «Απολεσθέντα Παραδείσου» και της «Θείας Κωμωδίας». H σειρά «Ο ‘Απολεσθείς Παράδεισος’ μέσα από τα μάτια και τις εικόνες του Γκυστάβ Ντορέ» του Έρικ Μπες εμβαθύνει στις ιδέες του ποιήματος του Τζον Μίλτον που ενέπνευσαν τον Ντορέ και στις εικόνες που φιλοτέχνησε.
Μέχρι τώρα στην Epoch Times έχουν δημοσιευθεί τα πρώτα 9 άρθρα του Έρικ Μπες για την εικονογράφηση του Γκυστάβ Ντορέ στο έργο του Τζον Μίλτον «Ο απολεσθείς Παράδεισος»:
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
* Η απόδοση των στίχων του Μίλτον στις λεζάντες των εικόνων είναι από τη μετάφραση του Αθανασίου Δ. Οικονόμου, εκδ. Οδός Πανός, τρίτη έκδοση, Αθήνα 2015.
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
