Η κυβέρνηση Τραμπ ανακοίνωσε αυτή την εβδομάδα νέες κυρώσεις σε αρκετές κινεζικές οντότητες που εμπλέκονται στην αγορά και εισαγωγή ιρανικού πετρελαίου το οποίο βρίσκεται υπό διεθνείς κυρώσεις.
Η στήριξη του Πεκίνου προς την Τεχεράνη, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά, συνεχίζεται εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες. Αυτή η στήριξη επεκτείνεται συχνά σε τομείς της ιρανικής οικονομίας που βρίσκονται υπό κυρώσεις, αν και οι ακριβείς μηχανισμοί παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αδιαφανείς.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες επιδιώκουν τα τελευταία χρόνια να περιορίσουν τις πωλήσεις πετρελαίου του Ιράν, λόγω της χρηματοδότησης της διεθνούς τρομοκρατίας από την Τεχεράνη. Παρ’ όλα αυτά, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας (ΚΚΚ) έχει καταφέρει να διατηρήσει τη θέση του ως ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ιρανικού πετρελαίου παγκοσμίως, αποφεύγοντας σε μεγάλο βαθμό σημαντικά αντίποινα από τις ΗΠΑ.
Ιστορικό παράκαμψης των κυρώσεων
Η Κίνα άρχισε να ενισχύει τους δεσμούς της με το Ιράν στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά τη διεθνή καταδίκη που δέχτηκε για τη σφαγή στην πλατεία Τιενανμέν.
Οι σχέσεις Πεκίνου–Τεχεράνης επεκτάθηκαν στη δεκαετία του 1990 με επενδύσεις σε υποδομές και διπλωματική συνεργασία στα Ηνωμένα Έθνη. Το 1997, η Κίνα δεσμεύτηκε να κατασκευάσει αγωγό πετρελαίου αξίας 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων από το Καζακστάν προς το Ιράν, σχέδιο που όμως δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Την ίδια χρονιά, το Ιράν προμήθευε σχεδόν το 11% των εισαγωγών πετρελαίου της Κίνας, σύμφωνα με έκθεση του RAND Corporation. Εκείνη την περίοδο, εκτιμάται ότι ξεκίνησαν οι λεγόμενες «συναλλαγές όπλων με αντάλλαγμα πετρέλαιο», όπου το Πεκίνο παρείχε όπλα υπό κυρώσεις στο Ιράν, λαμβάνοντας ως πληρωμή πετρέλαιο.
Καθ’ όλη τη δεκαετία του 2000, η Κίνα συνέχισε να επενδύει δισεκατομμύρια δολάρια σε ενεργειακά έργα στο Ιράν, ακόμα και όταν έγινε σαφές ότι η Τεχεράνη ανέπτυσσε πυρηνικό πρόγραμμα όπλων.
Το 2021, οι δύο χώρες υπέγραψαν στρατηγική συμφωνία συνεργασίας, όπου κατήγγειλαν από κοινού τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους ως «ταραχοποιούς», ενώ συμφώνησαν να εντάξουν το Ιράν στην κινεζική πρωτοβουλία «Μία ζώνη, ένας δρόμος».
Έκτοτε, σχεδόν όλες οι εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν κατευθύνονται προς την Κίνα, σύμφωνα με έκθεση της Υπηρεσίας Ερευνών του Κογκρέσου. Το Πεκίνο παραμένει ο μεγαλύτερος αγοραστής ιρανικού πετρελαίου το 2025, με περίπου 15% των συνολικών εισαγωγών του να προέρχονται από το Ιράν.
Οι «τσαγιέρες» που καλύπτουν τις παράνομες εισαγωγές
Το ΚΚΚ σταμάτησε να δημοσιοποιεί τα στοιχεία για τις εισαγωγές ιρανικού πετρελαίου το 2023, χαρακτηρίζοντας παράλληλα «παράνομες» τις διεθνείς κυρώσεις κατά του Ιράν.
Καθώς η πίεση από την Ουάσιγκτον αυξάνεται, το Πεκίνο μεταφέρει την ευθύνη των εισαγωγών πετρελαίου από τις μεγάλες κρατικές εταιρείες σε δεκάδες μικρότερες μονάδες γνωστές ως «διυλιστήρια-τσαγιέρες» («teapot refineries»).
Οι λεγόμενες «τσαγιέρες» είναι μικρά διυλιστήρια πετρελαίου που συνεργάζονται παρασκηνιακά με κρατικούς ομίλους και λειτουργούν ως μηχανισμός παράκαμψης κυρώσεων σε Ιράν, Βόρεια Κορέα και Ρωσία.
Για να κρύψουν τις παράνομες εισαγωγές, τα διυλιστήρια αυτά χρησιμοποιούν πλοία-φαντάσματα, πλαστές συντεταγμένες GPS, ανάμιξη ιρανικού πετρελαίου με άλλο πετρέλαιο στη θάλασσα, και επανασήμανση των φορτίων, σύμφωνα με άλλη έκθεση της Υπηρεσίας Ερευνών του Κογκρέσου.
Επιπλέον, αποφεύγουν τις κυρώσεις αποφεύγοντας να συνδεθούν με το αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, καθιστώντας δύσκολο τον εντοπισμό ή την επιβολή αντιποίνων.
Ανταλλαγές αντί για δολάρια
Αν και οι «τσαγιέρες» εξηγούν πώς η Κίνα λαμβάνει το πετρέλαιο, δεν εξηγούν πώς πληρώνει το Ιράν.
Οι κινεζικές κρατικές εταιρείες επιλέγουν συναλλαγές ανταλλαγής (barter deals), αποφεύγοντας πλήρως τις χρηματικές συναλλαγές που υπόκεινται σε κυρώσεις.
Το 2023, για παράδειγμα, το Πεκίνο συμφώνησε να χρηματοδοτήσει με 2,6 δισεκατομμύρια δολάρια τον εκσυγχρονισμό του μεγαλύτερου αεροδρομίου του Ιράν, με πληρωμή σε πετρέλαιο αντί χρημάτων.
Παράλληλα, η Κίνα αναπτύσσει δεκάδες έργα στο Ιράν, όπως πεδία εξόρυξης, σιδηροδρόμους, μονάδες ενέργειας και βιομηχανίες μετάλλων.
Οι μηχανισμοί αυτών των ανταλλαγών παραμένουν σκοτεινοί, καθώς το Πεκίνο έχει σταματήσει να δημοσιοποιεί επίσημα στοιχεία και προσπαθεί να προστατεύσει τμήματα της οικονομίας του από την έκθεση στο διεθνές σύστημα.
Αναφορές διεθνών μέσων, όπως του Bloomberg και της Wall Street Journal, έχουν εντοπίσει παραδείγματα ανταλλαγών μεταξύ μετάλλων και πετρελαίου, καθώς και πληρωμές μέσω κινεζικών εργολάβων που δραστηριοποιούνται σε ιρανικά έργα υποδομών.
Οι αμερικανικές κυρώσεις έχουν μικρό αποτέλεσμα
Παρά το γεγονός ότι το παράνομο εμπόριο πετρελαίου μεταξύ Ιράν και Κίνας είναι γνωστό και τεκμηριωμένο, η αμερικανική απάντηση παραμένει περιορισμένη.
Η κυβέρνηση Τραμπ έχει επιβάλει τέσσερις φορές φέτος κυρώσεις σε κινεζικές εταιρείες που εμπλέκονται σε αυτές τις συναλλαγές, όμως οι κινήσεις αυτές είχαν ελάχιστο αντίκτυπο στη ροή πετρελαίου από το Ιράν προς την Κίνα.
Οι αμερικανικές κυρώσεις αναγκάζουν το Ιράν να πουλάει το πετρέλαιό του σε χαμηλότερη τιμή, προκειμένου να προσελκύσει αγοραστές που αναλαμβάνουν το ρίσκο παράκαμψης των κυρώσεων.
Έτσι, τα κινεζικά διυλιστήρια αγοράζουν ιρανικό πετρέλαιο με μεγάλη έκπτωση, εξοικονομώντας δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Η Κίνα φαίνεται πρόθυμη να αναλάβει το ρίσκο. Μάλιστα, μετά την επανεπιβολή των διεθνών κυρώσεων το 2022, οι εισαγωγές ιρανικού πετρελαίου από την Κίνα έφτασαν σε ιστορικό ρεκόρ.
Όταν, στις αρχές του 2025, το λιμάνι της Σάντονγκ απαγόρευσε τα ιρανικά δεξαμενόπλοια για να αποφύγει κυρώσεις, νέοι τερματικοί σταθμοί άνοιξαν μέσα σε έναν μήνα για να δεχτούν τα ίδια πλοία.
Το συμπέρασμα των αναλυτών είναι σαφές:
Οι κυρώσεις ενθαρρύνουν την παράνομη εμπορία πετρελαίου, ενώ η άρση τους θα επέτρεπε επίσημες κρατικές συναλλαγές μεταξύ Πεκίνου και Τεχεράνης.
