Επειδή τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν γίνει τόσο διαδεδομένα στη σύγχρονη εποχή μας, είναι εύκολο να ξεχάσουμε ότι το Facebook, το Twitter και τα συναφή τους είναι μόλις λίγων δεκαετιών. Οι επιπτώσεις του υπερβολικού χρόνου που περνάμε σε αυτούς τους ιστότοπους εξακολουθούν να έρχονται στο επίκεντρο, με βάση όλο και περισσότερες επιστημονικές μελέτες.
Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια έχουν προκύψει άφθονες έρευνες που αποδεικνύουν ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην κατάθλιψη, το άγχος και άλλα ζητήματα ψυχικής υγείας. Όπως αναφέρεται σε έκθεση του Medical News Today, «εθνικές έρευνες και μελέτες με βάση τον πληθυσμό δείχνουν ότι ο κόσμος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να έχει καταστροφικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των χρηστών».
Πολυάριθμες μελέτες επισημαίνουν δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των νέων που περνούν παρατεταμένο χρόνο ασχολούμενοι με διαδικτυακές δραστηριότητες. Μελέτη της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «η έκθεση σε ιδιαίτερα εξιδανικευμένες αναπαραστάσεις συνομηλίκων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκαλεί αισθήματα φθόνου και τη διαστρεβλωμένη πεποίθηση ότι οι άλλοι έχουν πιο ευτυχισμένη ή/και πιο επιτυχημένη ζωή».
Μπορώ να επιβεβαιώσω από πρώτο χέρι -αφού έχω εργαστεί με εκατοντάδες πελάτες επί πολλές δεκαετίες- ότι η κακή χρήση της τεχνολογίας έχει άμεσο αντίκτυπο στη σοβαρότητα των δυσκολιών ψυχικής υγείας. Δύο αρχές είναι σημαντικό να κατανοηθούν:
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα ουδέτερο αγαθό. Η ίδια η τεχνολογία δεν είναι ούτε εγγενώς επιβλαβής ούτε ευεργετική. Η κακή χρήση είναι αυτό που προκαλεί προβλήματα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι σαν το αλυσοπρίονο -χρησιμοποιείται σωστά, είναι ένα χρήσιμο, παραγωγικό εργαλείο- χρησιμοποιείται ακατάλληλα, είναι μια καταστροφή που περιμένει να συμβεί. Είναι οι δικές μας επιλογές σχετικά με το πώς χρησιμοποιούμε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που θα καθορίσουν τις προσωπικές επιπτώσεις, προς το καλύτερο ή το χειρότερο.
Η κατανόηση των κινδύνων των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μας βοηθά να αποφύγουμε τα προβλήματα. Είναι σαφές ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν πρόκειται να εξαφανιστούν και πιθανότατα θα συνεχίσουν να αυξάνονται σε έκταση και επιρροή. Επομένως, καλό θα ήταν να αναγνωρίσουμε τις παγίδες προκειμένου να διαφυλάξουμε την ευημερία μας.
Ακολουθούν ορισμένοι παράγοντες που καθιστούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πιθανό κίνδυνο για την ψυχική σας υγεία:
Απομόνωση
Ένα κοινό χαρακτηριστικό σχεδόν κάθε διαδικτυακής δραστηριότητας είναι ότι είναι μοναχική. Παρόλο που μπορεί να στέλνετε μηνύματα, να συνομιλείτε ή να παίζετε παιχνίδια με άλλους στο διαδίκτυο, τις περισσότερες φορές είστε φυσικά μόνοι.
Η αλληλεπίδραση με άλλους μόνο μέσω ηλεκτρονικών μέσων φιλτράρει την επικοινωνία μας και αφαιρεί ένα τεράστιο φάσμα σημαντικών μη λεκτικών σημάτων. Οι ερευνητές εκτιμούν ότι το 65 έως 85 τοις εκατό του συνόλου της επικοινωνίας πραγματοποιείται μέσω μη λεκτικών ενδείξεων, όπως η οπτική επαφή, η έκφραση του προσώπου και οι χειρονομίες. Αν θέλετε να μάθετε τι πραγματικά σκέφτεται ένα άτομο και ποιος πραγματικά είναι, πρέπει να είστε σε προσωπική επαφή μαζί του. Η πραγματική σύνδεση με ηλεκτρονικά μέσα είναι αδύνατη. Ουσιαστικά, οι διαδικτυακές σχέσεις παρακάμπτουν τη φυσιολογική ανάπτυξη και συχνά δημιουργούν μια αίσθηση «άμεσης οικειότητας», η οποία δεν είναι πραγματική συναισθηματική εγγύτητα.
Επίσης, η απομόνωση μας επιτρέπει να δημιουργούμε «ψεύτικες προσωπικότητες» – εικονικές ταυτότητες που παρουσιάζουμε στον κυβερνοχώρο και οι οποίες έχουν μικρή ομοιότητα με το ποιοι πραγματικά είμαστε. Αυτά τα άλλα εγώ μας επιτρέπουν να υιοθετούμε χαρακτηριστικά που συνήθως αποφεύγουμε στις σχέσεις πρόσωπο με πρόσωπο. Ή μας επιτρέπουν να κρύψουμε όλα τα στοιχεία της δυσφορίας και της δυσλειτουργίας στην πραγματική μας ζωή.
Ψεύτικη οικειότητα με τόσους πολλούς «φίλους»
Στην πραγματική ζωή, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η ποιότητα των σχέσεων και όχι η ποσότητα των φίλων ή των ακολούθων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν τη διχοτόμηση του να έχεις δεκάδες ή εκατοντάδες διαδικτυακούς φίλους, αλλά να μην αισθάνεσαι ιδιαίτερα κοντά σε πολλούς (ή σε κανέναν) από αυτούς.
Μπορεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να σας επιτρέπουν να μένετε συνδεδεμένοι και ενήμεροι με τους φίλους της πραγματικής ζωής, ιδίως με εκείνους που ζουν μακριά. Αλλά το πρόβλημα προκύπτει όταν οι λεγόμενες συνδέσεις σας με τους διαδικτυακούς φίλους σας αφήνουν να αισθάνεστε αποκομμένοι από τους πραγματικούς ανθρώπους.
Πριν από την άνοδο της διαδικτυακής τεχνολογίας, οι συχνές κοινωνικές επαφές καθιστούσαν πιο δύσκολο να κρυφτεί κανείς από τον άλλον. Τώρα, όμως, είναι δυνατόν να έχετε εικονικές κοινότητες όπου στην πραγματικότητα δεν βλέπετε ή δεν ακούτε ποτέ ένα άλλο άτομο. Με τις σχέσεις να συμβαίνουν μόνο μέσω οθονών, αν συμβαίνουν καθόλου, οι αλληλεπιδράσεις είναι πρόχειρες και συχνά επιφανειακές.
Διαδικτυακός εκφοβισμός και εικονικές συγκρούσεις
Αν και ο εκφοβισμός συνέβαινε εδώ και αιώνες στις παιδικές χαρές, στις γωνίες του δρόμου και στους χώρους εργασίας, η ψηφιακή τεχνολογία έχει αυξήσει και επεκτείνει τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να επιβληθεί η παρενόχληση.
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός διαφέρει από τον παραδοσιακό εκφοβισμό επειδή οι άνθρωποι μπορούν να κρυφτούν πίσω από το πρόσχημα της «ανωνυμίας» για να κακοποιήσουν ηλεκτρονικά τα θύματά τους. Οι οθόνες παρέχουν ένα «προπέτασμα καπνού» από την αναγνώριση και την ευθύνη. Ένα άτομο χρειάζεται μόνο μια έγκυρη διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για να δημιουργήσει ή να συμμετάσχει σε ομάδες, καθιστώντας εύκολη τη δημιουργία ψεύτικων λογαριασμών και τον ανώνυμο εκφοβισμό. Η πρακτική αυτή έχει γίνει ανησυχητικά διαδεδομένη, σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία του ιδρύματος i-Safe:
- Πάνω από τους μισούς εφήβους και έφηβους έχουν πέσει θύματα εκφοβισμού στο διαδίκτυο και περίπου ο ίδιος αριθμός έχει εμπλακεί σε διαδικτυακό εκφοβισμό.
- Περισσότεροι από 1 στους 3 νέους έχουν βιώσει διαδικτυακές απειλές.
- Πολύ περισσότεροι από τους μισούς νέους δεν ενημερώνουν τους γονείς τους όταν συμβαίνει διαδικτυακός εκφοβισμός.
Αν και συνήθως θεωρείται πρόβλημα μόνο των εφήβων, ο διαδικτυακός εκφοβισμός μπορεί να συμβεί σε οποιονδήποτε. Σύμφωνα με το Pew Research Center, το 41% των ενηλίκων στις ΗΠΑ αναφέρουν ότι έχουν γίνει στόχος διαδικτυακής παρενόχλησης -συμπεριλαμβανομένου του 18% που λένε ότι τα περιστατικά ήταν «σοβαρά», όπως συνεχής παρακολούθηση και απειλές βίας.
Η κρίση της σύγκρισης
Πριν από το διαδίκτυο, εκείνοι με τους οποίους συγκρίναμε τους εαυτούς μας ήταν κυρίως άνθρωποι με σάρκα και οστά. Ζούσαν στο τέλος του δρόμου ή δούλευαν στο τέλος του διαδρόμου. Ήταν τουλάχιστον δυνατό να τους δούμε στα χειρότερά τους αλλά και στα καλύτερά τους. Και ήταν το πολύ δεκάδες.
Τώρα, συγκρίνουμε τους εαυτούς μας με χιλιάδες εικονικούς «γείτονες». Και βλέπουμε μόνο ό,τι μας επιτρέπουν να δούμε – ευτυχισμένα δείπνα με φίλους, εξωτικές εκδρομές, παιδιά που λαμβάνουν βραβεία, που περνούν τη γραμμή τερματισμού στον Μαραθώνιο.
Με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να εστιάζουν σε βασικές πτυχές της ζωής τους, αναδεικνύοντας τα θετικά και παραλείποντας οτιδήποτε θέλουν να κρύψουν. Ενώ εμείς γνωρίζουμε καλά τις καθημερινές δοκιμασίες και τους αγώνες της δικής μας ζωής, οι ζωές των φίλων μας φαίνεται να είναι μια σειρά από «επιτυχίες» που διακόπτονται σπάνια από μικρές αναποδιές που αντιμετωπίζονται με χάρη και ψυχραιμία.
Ένα άτομο που κινδυνεύει από προβλήματα ψυχικής υγείας είναι ήδη έτοιμο να πιστέψει ότι η ζωή του δεν συγκρίνεται με τη ζωή των άλλων. Το διαδίκτυο παρέχει πειστικές αποδείξεις ότι έχει δίκιο ως προς αυτό.
Τοξικό περιεχόμενο
Ενώ πολλά από αυτά που βλέπετε στο διαδίκτυο παρουσιάζουν μια υπερβολικά ρόδινη άποψη της πραγματικότητας, άλλοι ιστότοποι πλασάρουν το αντίθετο άκρο: ασταμάτητη καταστροφή και κατήφεια. Γινόμαστε μάρτυρες μιας ανησυχητικής παρέλασης πολέμων, πείνας, πολιτικών διαμάχης, κοινωνικής αδικίας και περιβαλλοντικής καταστροφής.
Είναι σαν να έχουν συνωμοτήσει ειδησεογραφικοί οργανισμοί, μπλόγκερ, μέλη ομάδων συνομιλίας και εκατομμύρια σχολιαστές για να μετατρέψουν ολόκληρες περιοχές του κυβερνοχώρου σε μια δυστοπική ταινία, όπου τα πάντα ρημάζουν και σιγοκαίνε. Αν περάσετε πολύ χρόνο εκεί, θα πειστείτε ότι ο κόσμος ακροβατεί στο χείλος της καταστροφής και της κατάρρευσης κάθε δευτερόλεπτο κάθε ημέρας.
Αίσθηση της σπατάλης του χρόνου
Όταν ο χρόνος μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης περνάει ανεξέλεγκτα, μπορεί να ξοδεύουμε ώρες από την ημέρα μας και να μην έχουμε τίποτα να επιδείξουμε. Και όταν χάνουμε ώρες σε τυχαία περιήγηση και σερφάρισμα, το αίσθημα ανικανοποίητου είναι μόνο η αρχή.
Μπορούμε επίσης να αρχίσουμε να νιώθουμε συγκλονισμένοι επειδή η έλλειψη παραγωγικότητας μας πιάνει και μας δημιουργεί άγχος από τα καθήκοντα της ζωής και της εργασίας που μένουν ανεκτέλεστα. Οι επιπτώσεις από τη διολίσθηση στη «μαύρη τρύπα» των χαμένων ωρών στο διαδίκτυο μπορεί να προκαλέσουν καταστροφές στη ζωή μας και στα συναισθήματά μας.
Το διαδίκτυο παρουσιάζει μια αποθήκη με άπειρες επιλογές. Ένα κλικ οδηγεί σε εκατοντάδες ακόμη δυνατότητες. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα «απύθμενο πηγάδι» αναρτήσεων, likes, follow και σχολίων – και πριν το καταλάβετε, ολόκληρα βράδια ή ολόκληρες μέρες έχουν εξαφανιστεί.
Συναισθηματική μετάδοση
Πρόκειται για το φαινόμενο κατά το οποίο τα συναισθήματα ενός ατόμου σε μια ομάδα -μια οικογένεια, ένα εργασιακό προσωπικό, ακόμη και μια συλλογή φίλων που εμφανίζονται σε μια ροή κοινωνικής δικτύωσης- μπορούν να μεταδοθούν και σε άλλα άτομα της ίδιας ομάδας. Στην ουσία, οι άνθρωποι απορροφούν και υιοθετούν ακούσια τα συναισθήματα που μεταδίδονται μέσω της διαδικτυακής επικοινωνίας.
Η συναισθηματική μετάδοση έχει τόσο μειονεκτήματα όσο και πλεονεκτήματα. Για παράδειγμα, οι θετικές εκφράσεις συναισθημάτων – χαμόγελα, χαρά, αισιοδοξία – είναι ελκυστικές. Μάλιστα, οι ερευνητές Νικόλας Χρηστάκης και Τζέιμς Φάουλερ κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι για κάθε ευτυχισμένο φίλο που έχετε, αυξάνετε τη δική σας πιθανότητα να είστε ευτυχισμένοι κατά σχεδόν 10 τοις εκατό.
Ομοίως, τα αρνητικά συναισθήματα είναι επίσης μεταδοτικά. Ακόμη και η αρνητική γλώσσα του σώματος -όπως τα συνοφρύωμα και τα σταυρωμένα χέρια- μπορεί να εξαπλωθεί σαν «πυρκαγιά» σε μια ομάδα.
Έρευνες έχουν δείξει ότι η ευτυχία, ο θυμός, η θλίψη και όλα τα ενδιάμεσα μπορούν να μεταδοθούν σε ένα άτομο μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μια μελέτη εξέτασε 3.800 τυχαία επιλεγμένους χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, δοκιμάζοντας τη μεταδοτικότητα των συναισθηματικών τόνων του περιεχομένου που έβλεπαν στο διαδίκτυο. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι συναισθηματικές καταστάσεις χειραγωγούνται εύκολα μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ότι η απλή ανάγνωση συναισθηματικά φορτισμένων αναρτήσεων μπορεί να μεταφέρει συναισθηματικές καταστάσεις στον αναγνώστη.
Η έκθεσή σας σε αρνητικά παραληρήματα, τραγικές ειδήσεις, δράματα και συγκρούσεις στους εικονικούς κύκλους των φίλων σας δεν είναι χωρίς αντίκτυπο. Και ακόμη – επειδή η συναισθηματική μετάδοση λειτουργεί συνήθως σε υποσυνείδητο επίπεδο – μπορεί να βρεθείτε να αντικατοπτρίζετε την αρνητικότητα στην οποία εκτίθεστε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Από τον Gregory Jantz
Ο Gregory Jantz, Ph.D., είναι ο ιδρυτής και διευθυντής της κλινικής ψυχικής υγείας The Center: A Place of Hope στην πόλη Έντμοντς της Ουάσινγκτον. Είναι συγγραφέας των βιβλίων «Healing Depression for Life», «The Anxiety Reset» και πολλών άλλων βιβλίων. Βρείτε τον Jantz στο APlaceOfHope.com.
