Ο Βόλφγκανγκ Αμαντέους Μότσαρτ αναγνωρίζεται από ιστορικούς και άλλους ως ο μεγαλύτερος και πιο παραγωγικός συνθέτης της δυτικής μουσικής. Η οικουμενική ομορφιά της μουσικής του, καθώς και η εκπληκτική πολυμορφία της, συνθέτουν το μοναδικό στυλ του Μότσαρτ.
Παρά τη σύντομη ζωή του (1756-1791), ο Μότσαρτ συνέθεσε πάνω από 600 έργα σε διάφορα είδη και στυλ: συμφωνίες, μουσική δωματίου, ορχηστρικά έργα, όπερες, χορωδιακή μουσική και τραγούδια. Παρόλο που τα τραγούδια του είναι λιγότερο γνωστά και συχνά παραβλέπονται από το ευρύ κοινό, η ομορφιά και η μουσική απόλαυση που προσφέρουν δεν είναι υποδεέστερη των περισσότερο γνωστών έργων του.
Φωνητικές συνθέσεις
Ο Μότσαρτ δημιούργησε την καριέρα του πάνω στις δικές του συνθέσεις σε πολλά μουσικά είδη, περιλαμβανομένου του τραγουδιού. Η μεγάλη του ευελιξία έχει αφετηρία στην παιδική του ηλικία, κατά τη διάρκεια της οποίας περιόδευε ανά την Ευρώπη ως παιδί-θαύμα, ανακαλύπτοντας τα μοναδικά μουσικά είδη και στυλ πολλών χωρών.
Αργότερα, συνδύασε διάφορα στυλ, όπως τον ιταλικό λυρισμό, με το μουσικό ύφος της κεντρικής Ευρώπης στις πρωτότυπες συνθέσεις του. Δυστυχώς, εκείνη την εποχή, το κοινό δεν ήταν δεκτικό στις αντιθέσεις, την πολυπλοκότητα και τις αρμονίες του έργου του. Έπρεπε να περάσει ένας αιώνας από τον θάνατό του, για να εκτιμηθεί η ομορφιά και η κομψότητα της μουσικής του, η οποία έφτασε να συμβολίζει την τελειότητα της κλασικής περιόδου (1750-1820).
Ενώ ο Μότσαρτ συνέθεσε πολλά ορχηστρικά έργα, κυρίως εκλεπτυσμένα κοντσέρτα, το κλειδί του ύφους του βρίσκεται στις φωνητικές του συνθέσεις. Ο κλασικός συνθέτης αγαπούσε την ανθρώπινη φωνή και τη χρησιμοποιούσε ως το κυρίαρχο όργανο καλλιτεχνικής έκφρασης στα έργα του.
Ο Μότσαρτ μνημονεύεται ιδιαίτερα για τις όπερές του, βασισμένες στις οπερατικές μεταρρυθμίσεις του Κ.Β. Γκλουκ, όπου τα όρια μεταξύ της «opera seria» («σοβαρό έργο») και της «opera buffa» («κωμικό έργο») θολώνουν και αποκαλύπτουν την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης ψυχής και των σχέσεων. Ο Μότσαρτ συνδύασε αυτή την εκλεπτυσμένη ψυχολογία με λαμπρά φωνητικά, αξέχαστες μελωδίες και μια ζωντανή ορχήστρα.
Ο Μότσαρτ καινοτομούσε με θαυμαστό τρόπο. Συνέθεσε και άλλα φωνητικά έργα, όπως χορωδιακά κομμάτια και τραγούδια τέχνης. Τα καλλιτεχνικά τραγούδια, συνθέσεις για σόλο φωνή και πιάνο βασισμένες σε ένα ποίημα ή κείμενο, προορίζονταν για ένα περιβάλλον συναυλίας ή μια επίσημη κοινωνική περίσταση. Εμφανίστηκαν όταν το είδος βρισκόταν ακόμη στα σπάργανα.
Πρόδρομος του Lied
Η γερμανική παράδοση του έντεχνου τραγουδιού, γνωστή ως Lied (λιντ = τραγούδι στα γερμανικά), είναι η πιο γνωστή μορφή έντεχνου τραγουδιού και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του ρεπερτορίου της ρομαντικής μουσικής (1810-1920). Αν και αυτός ο τύπος έντεχνου τραγουδιού δεν υπήρχε κατά τη διάρκεια της ζωής του Μότσαρτ και επισημοποιήθηκε μόλις το 1798, ο συνθέτης εξερεύνησε τις δυνατότητες του είδους.
Υπολογίζεται ότι ο Μότσαρτ έγραψε συνολικά 30 καλλιτεχνικά τραγούδια. Πρόκειται για μερικές από τις πρώτες μορφές του γερμανικού Lied στο ρεπερτόριο συναυλιών. Ο συνθέτης είχε μεγάλη ικανότητα να συγχωνεύει τη μουσική με τον ήχο και τον ρυθμό των λέξεων, αντιλαμβανόμενος τους ήχους, τις κλίσεις και τις αλλαγές των λέξεων. Ο Μότσαρτ ήταν επίσης ένας από τους πρώτους συνθέτες που έδωσε στο τραγούδι μια δραματική επεξεργασία, διαμορφώνοντας τη μουσική του σύμφωνα με το κείμενο, προοιωνίζοντας το είδος του ρομαντικού Lied.
Τα πρώτα τραγούδια του Μότσαρτ χρονολογούνται από τα παιδικά του χρόνια, όταν ήταν μόλις 12 ετών. Έγραψε γερμανικά σύντομα τραγούδια (τραγούδια διάρκειας ενός λεπτού), όπως το «Δάφνη, τα ρόδινά σου μάγουλα» («Daphne, deine Rosenwangen», 1768), «Στη φιλία» («An die Freundschaft», 1722), «Μυστική αγάπη» («Geheime Liebe», 1722), «Η γενναιόδωρη ηρεμία» («Die grossmütige Gelassenheit», 1722) και δύο γαλλικές αριέττες: «Σε ένα μοναχικό δάσος» («Dans un bois solitaire») και «Πουλιά, που κάθε έτος» («Oiseaux, si tous les ans») κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι, από το 1781 έως το 1782.
Το 1780, ο Μότσαρτ συνέθεσε μια άλλη σειρά τραγουδιών, με έντονη βορειογερμανική επιρροή, που θυμίζει τον Μπαχ. Δημοσίευσε τέσσερα από αυτά τα τραγούδια το 1789: «Βραδινές σκέψεις» («Abendempfindung»), «Στη Χλόη» («An Chloe»), «Η βιολέτα» («Das Veilchen») και «Το τραγούδι του αποχαιρετισμού» («Das Lied der Trennung»). Αυτά είναι ίσως τα πιο γνωστά τραγούδια του.
Οι αφορμές για τη σύνθεση των τραγουδιών του ήταν ποικίλες: απαιτήσεις από μουσικούς εκδότες, αιτήματα για κοινωνικές εκδηλώσεις, παραγγελίες από την αριστοκρατία, καθώς και αιτήματα από φίλους και γνωστούς. Το «Des kleinen Friedrichs Geburstag» («Τα γενέθλια του μικρού Φρειδερίκου») γράφτηκε για τα γενέθλια του πρίγκιπα Φρειδερίκου φον Άνχαλτ-Ντεσάου και το «Lied beim Auszug in das Feld» («Τραγούδι κατά την αναχώρηση για τη μάχη») γράφτηκε για την τουρκική εκστρατεία της Αυστρίας υπό τον αυτοκράτορα Ιωσήφ Β’.
Συχνά αφιέρωνε τα τραγούδια του σε γυναίκες, αλλά παρέλειπε την αφιέρωση όταν έγραφε για τον εαυτό του. Απλώς του άρεσε να εξερευνά τις δυνατότητες της ανθρώπινης φωνής.
Τραγούδια με μεγάλο συναισθηματικό εύρος
Στα τραγούδια του, ο Μότσαρτ εξερεύνησε την ομορφιά της ανθρώπινης φωνής, συνδυάζοντας τις φωνητικές και πιανιστικές γραμμές με μεγάλη επιδεξιότητα, δημιουργώντας άμεσα αναγνωρίσιμες μελωδίες. Αυτό όμως που κάνει αυτά τα τραγούδια τόσο ξεχωριστά είναι το συναισθηματικό εύρος που διαθέτουν.
Ενώ τα τραγούδια αυτά μπορεί να φαίνονται και να ακούγονται απατηλά απλά σε σύγκριση με τις όπερες του Μότσαρτ, απαιτούν εξαιρετική φωνητική τεχνική και καλλιτεχνική ευαισθησία. Έχουν επίσης την ίδια φωνητική γραφή και δραματική αίσθηση με τα γνωστά αριστουργήματα του συνθέτη. Για παράδειγμα, οι «Βραδινές σκέψεις» είναι ένας ελεγειακός διαλογισμός για τον θάνατο, καθώς ο συνθέτης υπερβαίνει το κείμενο για να δημιουργήσει μια ατμόσφαιρα γαλήνιας ηρεμίας. Αντίθετα, η «Βιολέτα» είναι μια παιχνιδιάρικη μελοποίηση ενός ποιήματος του Γκαίτε, όπου κάθε στίχος προσφέρει μια διαφορετική διάθεση. Και τα δύο αυτά έργα λειτουργούν ως μικροσκοπικές όπερες στο πλαίσιο ενός τραγουδιού.
Τα τραγούδια του Μότσαρτ αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του ρεπερτορίου του. Τα τραγούδια του αναδεικνύουν το ταλέντο του τόσο στις ορχηστρικές όσο και στις φωνητικές συνθέσεις, καθώς έχουν έναν αδιαμφισβήτητο «μοτσαρτιανό» ήχο. Συνδυάζοντας φωνή και πιάνο και διαμορφώνοντας τη μουσική σύμφωνα με το κείμενο, ο συνθέτης δημιούργησε μια πρόγευση του γερμανικού έντεχνου τραγουδιού, το οποίο αργότερα επηρέασε ρομαντικούς συνθέτες όπως ο Σούμπερτ, ο Σούμαν και ο Μπραμς.
Συνολικά, τα τραγούδια του Μότσαρτ αντιπροσωπεύουν το αποκορύφωμα της μουσικής τελειότητας με την κλασική τους αρτιότητα, την καλλιτεχνική τους ομορφιά και την οικουμενική τους σύνδεση. Τα τραγούδια του Μότσαρτ προσφέρουν, επίσης, το ίδιο δραματικό εύρος με τις μεγαλύτερες όπερές του, αλλά με πιο συμπυκνωμένο τρόπο, μεταφέροντας συναισθήματα με τα οποία οι άνθρωποι μπορούν να ταυτιστούν τόσο στις πιο φωτεινές όσο και στις πιο σκοτεινές στιγμές τους.
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
