Στον αχανή ωκεανό, κάθε δευτερόλεπτο μετράει. Η πρόσκρουση ενός πλοίου με μία φάλαινα δεν είναι ένα σύνηθες συμβάν – δεν παύει όμως να είναι πιθανό. Πόσο εφικτό είναι, σε μια τέτοια κατάσταση, το πλοίο να αλλάξει ρότα; Θα μπορούσε άραγε να «χορέψει» γύρω από τη φάλαινα αντί να τη χτυπήσει; Η αποφυγή της σύγκρουσης μέσω έγκαιρου ελιγμού είναι κρίσιμη, καθώς οι συνέπειες μιας σύγκρουσης είναι σοβαρές τόσο για τις φάλαινες όσο και για τα πλοία.
Οικονομικές συνέπειες για τα πλοία
Μια τέτοια σύγκρουση δεν είναι απλώς μια οικολογική καταστροφή· αποτελεί και οικονομικό πλήγμα για το πλοίο και την πλοιοκτήτρια εταιρεία. Οι οικονομικές συνέπειες μιας σύγκρουσης θα ήταν πράγματι δυσβάσταχτες: τα πρόστιμα και τα νομικά έξοδα θα μπορούσαν να ανέλθουν σε εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ, επιπλέον του κόστους επισκευών σε κύτος και προπέλα. Πράγματι, οι επισκευές μπορεί να κοστίσουν μερικές εκατοντάδες χιλιάδες δολάρια, ενώ οι απώλειες εσόδων από τη διακοπή δρομολογίων και τις καθυστερήσεις στην παράδοση φορτίων είναι συχνά ακόμα μεγαλύτερες από το ίδιο το κόστος επισκευής. Πέραν τούτων, υπάρχει και η αρνητική δημοσιότητα για την εταιρεία καθώς και περιβαλλοντικές κυρώσεις από τις αρχές.
Στον αντίποδα, το να εκτελέσει το πλοίο έναν ελιγμό αποφυγής της φάλαινας συνεπάγεται μόνο μια μικρή αύξηση του χρόνου ταξιδιού (από λίγα λεπτά μέχρι κάποιες ώρες), ελαφρώς αυξημένη κατανάλωση καυσίμων και ενδεχομένως μικρές φθορές. Το συνολικό τίμημα ενός τέτοιου προληπτικού ελιγμού σπανίως ξεπερνά μερικές δεκάδες χιλιάδες δολάρια – ένα κόστος αμελητέο συγκριτικά με το πιθανό βάρος του κόστους σύγκρουσης. Σύμφωνα μάλιστα με μία οικολογικο-οικονομική μελέτη για την προστασία της μεσογειακής φάλαινας, η αποτροπή μιας και μόνο θανατηφόρας σύγκρουσης έχει κοινωνικό όφελος που εκτιμάται ότι υπερβαίνει τα $ 762.541,72 σε τιμές 2025. Με άλλα λόγια, κάθε σύγκρουση που αποτρέπεται εξοικονομεί στην κοινωνία ένα πολύ σημαντικό κόστος, ενώ οι λύσεις προστασίας των φαλαινών μπορούν να συγκριθούν ευνοϊκά με το μικρό κόστος που συνεπάγονται για τις ναυτιλιακές εταιρείες.
Περιστατικά σύγκρουσης πλοίων με φάλαινες
Παρά τη σχετικά σπάνια φύση τους, έχουν καταγραφεί περιστατικά όπου μεγάλα πλοία συγκρούστηκαν με φάλαινες, προκαλώντας τον θανάσιμο τραυματισμό των κητών. Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα εξής:
-
Μύκονος, 2011: Μια νεαρή πτεροφάλαινα μήκους ~12,6 μέτρων και 8,3 τόνων ξεβράστηκε νεκρή στην ακτή της Μυκόνου. Οι ενδείξεις έδειξαν ότι το άτυχο ζώο χτυπήθηκε θανάσιμα από διερχόμενο πλοίο, καθώς έφερε πολλαπλά εξωτερικά τραύματα (πιθανότατα από προπέλα) και στο σώμα του βρέθηκαν σημάδια υφαλοχρώματος (μπογιάς του κύτους). Η σύγκρουση με μεγάλα πλοία – ιδιαίτερα ταχύπλοα – αποτελεί μία από τις κύριες αιτίες θανάτου για τέτοιου μεγέθους θαλάσσια θηλαστικά.
-
Νεάπολη Λακωνίας, 2016: Στις 8 Νοεμβρίου 2016 εντοπίστηκε σε παραλία του Αυλόσπηλου νεκρή μια νεαρή θηλυκή φάλαινα φυσητήρας (~8 μέτρων). Σύμφωνα με το Ερευνητικό Κέντρο ΑΡΙΩΝ, η φάλαινα είχε τραυματιστεί θανάσιμα από την προπέλα ενός μεγάλου πλοίου, καθώς στο σώμα της υπήρχαν σαφή μεγάλα κοψίματα από την προπέλα. Το ζώο βρέθηκε σε προχωρημένη αποσύνθεση, ένδειξη ότι είχε πεθάνει λίγες ημέρες πριν ξεβραστεί.
-
Ιαπωνία, 2021: Σε ένα περιστατικό που χαρακτηρίστηκε απίστευτο, ένα ιαπωνικό δεξαμενόπλοιο το Σεπτέμβριο 2021 προσέδεσε στο λιμάνι Μιζουσίμα με μια νεκρή φάλαινα περίπου 10 μέτρων κολλημένη στην πλώρη του – χωρίς κανείς από το πλήρωμα να έχει αντιληφθεί τη σύγκρουση κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Οι εικόνες έδειξαν τη φάλαινα απλωμένη πάνω στο πλωριό τμήμα του πλοίου, ενώ το πλήρωμα ισχυρίστηκε ότι δεν είχε ιδέα πως χτύπησαν φάλαινα κατά τη διέλευση του Ειρηνικού Ωκεανού. Το είδος της φάλαινας δεν επιβεβαιώθηκε, αν και οι ειδικοί εκτίμησαν ότι επρόκειτο πιθανότατα για μεγάπτερη φάλαινα (Megaptera novaeangliae) μήκους ~10 μέτρων.
- Νέα Υόρκη, 2024: Τον Μάιο 2024, το κρουαζιερόπλοιο MSC Meraviglia έφτασε στο λιμάνι του Μπρούκλυν μεταφέροντας στην πλώρη του το πτώμα μιας μεγάλης φάλαινας. Επρόκειτο για μια ενήλικη θηλυκή φάλαινα Sei (~13 μέτρων) – είδος υπό εξαφάνιση – την οποία το πλοίο πιθανότατα χτύπησε και σκότωσε καθώς εισερχόταν στον ποταμό East River. Η νεκρή φάλαινα παρέμεινε κολλημένη στην πλώρη μέχρι τον κατάπλου, οπότε και αφαιρέθηκε για να διενεργηθεί νεκροψία.
Επιπτώσεις και τραυματισμοί φαλαινών
Οι παραπάνω περιπτώσεις αναδεικνύουν τη βαριά μοίρα που περιμένει τις φάλαινες όταν χτυπηθούν από πλοίο. Δυστυχώς, μια τέτοια σύγκρουση είναι στις περισσότερες περιπτώσεις θανατηφόρα για το κήτος. Παγκοσμίως, κάθε χρόνο χιλιάδες φάλαινες τραυματίζονται ή σκοτώνονται από σύγκρουση με πλοία, ιδίως με τα μεγάλα εμπορικά φορτηγά που διασχίζουν τους ωκεανούς. Στην πραγματικότητα, οι συγκρούσεις με πλοία αποτελούν την κυριότερη αιτία θανάτου διεθνώς για τα μεγάλα είδη φαλαινών. Αντίστοιχα, στις ελληνικές θάλασσες, η πρόσκρουση με μεγάλα πλοία είναι μία από τις κύριες αιτίες θανάτου για τα μεγάλα θαλάσσια θηλαστικά. Σύμφωνα με στοιχεία από το Ινστιτούτο Πέλαγος, τουλάχιστον μία φάλαινα το χρόνο σκοτώνεται στα ελληνικά ύδατα ύστερα από σύγκρουση με πλοίο – ένας ρυθμός θνησιμότητας που μαρτυρά πως η επιβίωση των ειδών αυτών είναι εξαιρετικά αμφίβολη.
Οι τραυματισμοί που υφίστανται οι φάλαινες κατά τη σύγκρουση είναι εκτεταμένοι. Συχνά εντοπίζονται πολλά και βαθιά τραύματα από τα χτυπήματα της προπέλας, καθώς και κατάγματα από την πρόσκρουση στο κύτος. Στην περίπτωση της πτεροφάλαινας στη Μύκονο, για παράδειγμα, το ζώο έφερε πολλαπλά εξωτερικά τραύματα πιθανώς από προπέλα και μάλιστα ίχνη μπογιάς του πλοίου πάνω στο δέρμα του. Αντίστοιχα, η φάλαινα φυσητήρας στη Λακωνία έφερε μεγάλα κομμένα σημάδια στο σώμα της που προκλήθηκαν από την προπέλα του πλοίου. Για τις φάλαινες (όπως τους φυσητήρες), ο θάνατος από σύγκρουση θεωρείται ίσως ο πιο οδυνηρός τρόπος να χαθούν. Ακόμα κι αν μια φάλαινα δεν σκοτωθεί ακαριαία, τα τραύματα που θα υποστεί είναι συνήθως τόσο σοβαρά που δύσκολα επιβιώνει· πολλά ζώα ξεβράζονται νεκρά στις ακτές μέρες ή εβδομάδες αργότερα, εξαιτίας εσωτερικών κακώσεων, αιμορραγίας ή μολύνσεων που προκλήθηκαν από το χτύπημα.
Είναι φανερό ότι η σύγκρουση πλοίων με φάλαινες αποτελεί μια τραγική απώλεια για την άγρια ζωή των ωκεανών. Καθώς αρκετοί πληθυσμοί μεγάλων φαλαινών είναι ήδη απειλούμενοι, κάθε θάνατος από ανθρώπινη δραστηριότητα – ιδιαίτερα από πρόσκρουση πλοίου – μειώνει περαιτέρω τις πιθανότητες επιβίωσης αυτών των επιβλητικών πλασμάτων. Για τον λόγο αυτό, διεθνείς οργανισμοί και περιβαλλοντικές οργανώσεις πιέζουν για λήψη μέτρων: μείωση ταχύτητας των πλοίων σε περιοχές όπου κινούνται φάλαινες, αλλαγές ναυτικών διαδρομών σε βαθύτερα νερά που οι φάλαινες αποφεύγουν, και χρήση συστημάτων ανίχνευσης φαλαινών ώστε οι καπετάνιοι να ειδοποιούνται εγκαίρως. Τέτοιες παρεμβάσεις μπορούν να μειώσουν δραστικά τον κίνδυνο σύγκρουσης χωρίς δυσανάλογο κόστος για τη ναυτιλία. Η προστασία των φαλαινών από τις προπέλες και τα κύτη των πλοίων είναι ευθύνη όλων, προκειμένου ο ωκεανός να συνεχίσει να φιλοξενεί μερικά από τα πιο μεγαλοπρεπή είδη του πλανήτη.
