Στην Κίνα, οι ξένοι ανταποκριτές βασίζονται σε μεγάλο βαθμό σε Κινέζους εργαζομένους, γνωστούς ως «βοηθούς ειδήσεων». Αυτοί αναλαμβάνουν μεταφράσεις, τη διευθέτηση συνεντεύξεων και τη διαχείριση της καθημερινής οργάνωσης. Ωστόσο, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, δεν προσλαμβάνονται απευθείας από τα ξένα μέσα ενημέρωσης. Σύμφωνα με την κινεζική νομοθεσία, πρέπει να τοποθετούνται μέσω κρατικών υπηρεσιών που υπάγονται στο υπουργείο Εξωτερικών του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ).
Το σύστημα αυτό τους τοποθετεί σε μια λεπτή θέση: είναι απαραίτητοι για την κάλυψη γεγονότων, αλλά ταυτόχρονα βρίσκονται υπό τον επίσημο έλεγχο του καθεστώτος.
Απαραίτητοι αλλά υπό περιορισμούς του ΚΚΚ
Οι βοηθοί ειδήσεων – γνωστοί και ως «μεσάζοντες» – αποτελούν τοπικούς συνεργάτες που διευκολύνουν τη δουλειά των ξένων δημοσιογράφων. Στην Κίνα, πρόκειται συνήθως για Κινέζους υπηκόους που εργάζονται παρασκηνιακά: κάνουν τηλεφωνήματα, χειρίζονται γραφειοκρατικές διαδικασίες και συνοδεύουν τους ανταποκριτές σε συνεντεύξεις.
Η συμβολή τους θεωρείται αναντικατάστατη. Ωστόσο, σε μια χώρα όπου όλα τα μέσα ενημέρωσης ελέγχονται από το ΚΚΚ και οφείλουν να ενισχύουν την κρατική προπαγάνδα, το έργο των ξένων δημοσιογράφων ξεχωρίζει. Έτσι, οι δραστηριότητές τους παρακολουθούνται στενά, με αποτέλεσμα οι βοηθοί να αντιμετωπίζουν σοβαρούς περιορισμούς.
Ο Τζου, ένας Ταϊβανός δημοσιογράφος που εργάζεται στο Πεκίνο, περιέγραψε την κατάσταση στην εφημερίδα The Epoch Times ως «αναγκαστική χρήση τηλεφώνου με ήδη εγκατεστημένη συσκευή παρακολούθησης». Επεσήμανε ότι αν δεν θέλει κανείς τέτοιον βοηθό, η μόνη επιλογή είναι να μην έχει καθόλου. Σύμφωνα με την εμπειρία του, οι ξένοι δημοσιογράφοι συχνά δεν αντιλαμβάνονται ότι δεν υπάρχουν «μυστικά» ούτε στο ρεπορτάζ ούτε στις ίδιες τις εταιρείες τους, ενώ μυστικοί αστυνομικοί επιχειρούν μερικές φορές να τους προσεγγίσουν με προτάσεις για κοινωνικές εξόδους, τις οποίες εκείνος δηλώνει ότι απορρίπτει.
Τέτοιες συναντήσεις αναδεικνύουν τη λεπτή θέση στην οποία βρίσκονται οι βοηθοί ειδήσεων, παγιδευμένοι ανάμεσα στους ξένους εργοδότες, τους δημοσιογράφους και την κρατική ασφάλεια του ΚΚΚ.
Μια «τριμερής σχέση»
Επισήμως, οι βοηθοί ειδήσεων προσλαμβάνονται μέσω κρατικά ελεγχόμενων γραφείων εργασίας. Η μισθοδοσία τους καταβάλλεται μέσω αυτών, που διαχειρίζονται επίσης τις συμβάσεις και τα ασφαλιστικά τους δικαιώματα. Στην πράξη, εργάζονται υπό τις οδηγίες των ξένων μέσων, αλλά παραμένουν νομικά δεσμευμένοι απέναντι στους κρατικούς φορείς.
Πρώην βοηθός, η οποία εργάστηκε σε βρετανικό μέσο και θέλει να παραμείνει ανώνυμη, εξήγησε στην Epoch Times ότι ο μισθός της δεν ερχόταν απευθείας από τον εργοδότη, αλλά περνούσε πρώτα από την εταιρεία παροχής υπηρεσιών, η οποία αφαιρούσε εισφορές και προμήθειες πριν της αποδοθεί το υπόλοιπο.
Αυτό δημιουργεί μια «τριμερή σχέση»: ξένα μέσα, βοηθοί και κινεζικό κράτος. Οι επίσημοι φορείς επιβάλλουν επιπλέον υποχρεώσεις στους βοηθούς, πέρα από τη συνεργασία τους με τους δημοσιογράφους.
Ένας άλλος βοηθός, ο Τσεν, ανέφερε ότι οι κρατικές υπηρεσίες τού υπενθύμιζαν να παρακολουθεί μήπως οι ξένοι ανταποκριτές προχωρούσαν σε ενέργειες που θα μπορούσαν να «παραβιάζουν τον κινεζικό νόμο». Όπως είπε, αν δεν κατέγραφε έγκαιρα μια «παράνομη» αναφορά, θα θεωρούνταν και ο ίδιος υπεύθυνος. Η επίσημη αιτιολόγηση ήταν η «ασφάλεια των ξένων δημοσιογράφων κατά τις συνεντεύξεις», όμως ο ίδιος αισθανόταν ότι πληρωνόταν από ένα ξένο μέσο, το οποίο ταυτόχρονα παρακολουθούσε για λογαριασμό της κυβέρνησης.
Οι κίνδυνοι του επαγγέλματος
Οι βοηθοί ειδήσεων δεν ξεπερνούν τις μερικές εκατοντάδες σε όλη τη χώρα, με την πλειοψηφία να βρίσκεται στο Πεκίνο και τη Σαγκάη. Παρ’ όλα αυτά, οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουν είναι δυσανάλογα μεγάλοι.
Το 2014, η Τζανγκ Μιάο, βοηθός στο γερμανικό περιοδικό Die Zeit, κρατήθηκε επί εννέα μήνες επειδή κάλυψε τις φιλοδημοκρατικές διαδηλώσεις στο Χονγκ Κονγκ. Δέκα χρόνια νωρίτερα, ο Ζάο Γιαν, που εργαζόταν για τους New York Times, καταδικάστηκε σε τρία χρόνια φυλάκιση με την κατηγορία της απάτης, αφού προηγουμένως είχε κατηγορηθεί για διαρροή κρατικών μυστικών.
Τέτοιες περιπτώσεις αναδεικνύουν την ευαλωτότητα των βοηθών, οι οποίοι, σε αντίθεση με τους ξένους ανταποκριτές, δεν διαθέτουν δημοσιογραφικές ταυτότητες ούτε διπλωματική προστασία. Οργανώσεις υπέρ της ελευθερίας του Τύπου αναφέρουν ότι το σύστημα έχει σχεδιαστεί ώστε τα ξένα μέσα ενημέρωσης να παραμένουν υπό στενή επιτήρηση. Η Ένωση Ξένων Ανταποκριτών στην Κίνα ανέφερε το 2022 ότι η παρενόχληση ξένων δημοσιογράφων και τοπικού κινεζικού προσωπικού εντάθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, με ορισμένους να υφίστανται κράτηση ή ανακρίσεις σχετικά με το έργο τους.
Πρώην συνεργάτες υποστηρίζουν ότι στόχος του συστήματος είναι να συγκεντρωθεί όλη η διαδικασία προσλήψεων υπό κρατικό έλεγχο, ώστε να παρακολουθούνται οι κινήσεις των ξένων δημοσιογράφων και το περιεχόμενο του έργου τους.
Ένας οδηγός, ο οποίος είχε συνεργαστεί επί χρόνια με ξένα μέσα και θέλει να παραμείνει ανώνυμος, τόνισε ότι οι βοηθοί συχνά λειτουργούσαν ως εργαλείο για να διαπιστώνει το καθεστώς τη στάση των ξένων ανταποκριτών. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, οι ξένοι δημοσιογράφοι αργά ή γρήγορα θα φύγουν από τη χώρα, αλλά οι βοηθοί θα παραμείνουν εκεί, κάτι που εξασφαλίζει ότι είναι «ελέγξιμοι» και «ιχνηλάσιμοι».
Ο Χάο, πρώην βοηθός που σήμερα ζει στη Γερμανία, εξήγησε ότι ο όρος «ελέγξιμοι» σημαίνει ότι οι Αρχές μπορούν να παρακολουθούν τις κινήσεις των δημοσιογράφων μέσω των εταιρειών εργασίας, ενώ «ιχνηλάσιμοι» σημαίνει ότι οι βοηθοί αναμένεται να μεταφέρουν λεπτομέρειες για τη διαδικασία του ρεπορτάζ – ποιοι μίλησαν, τι γράφτηκε – ώστε όλα να ελέγχονται.
Ένα σύστημα που περιορίζει την πρόσβαση
Οι κανονισμοί γύρω από τους βοηθούς ειδήσεων έχουν γίνει αυστηρότεροι με τον καιρό. Στη δεκαετία του 1990, ορισμένα ξένα μέσα μπορούσαν ακόμη να προσλάβουν άμεσα Κινέζους εργαζομένους. Αυτό έληξε το 2008, όταν τέθηκαν σε ισχύ νέοι κανονισμοί που απαιτούσαν όλες οι προσλήψεις να γίνονται μέσω κρατικά εγκεκριμένων καναλιών.
Ένας Κινέζος ακαδημαϊκός του χώρου των ΜΜΕ στο Πεκίνο δήλωσε στην Epoch Times ότι το σύστημα λειτουργεί ταυτόχρονα ως «γέφυρα και φραγμός». Από τη μία, επιτρέπει στους ξένους δημοσιογράφους να δραστηριοποιούνται. Από την άλλη, διασφαλίζει ότι όλα παραμένουν εντός αυστηρών ορίων.
Του Michael Zhuang
Με τη συμβολή του Jiang Xue
