Με την έλευση του φθινοπώρου, τα καλοκαιρινά κηπευτικά αρχίζουν να φθίνουν. Αυτό σημαίνει ότι ήρθε η ώρα να φυτέψετε τον χειμερινό σας κήπο. Στο τελευταίο της βιβλίο, «Year-Round Edible Gardening» («Εδώδιμα κηπευτικά όλη τη χρονιά»), η Λένα Ίσραελσον (Lena Israelsson) μοιράζεται συμβουλές από ειδικούς για την καλλιέργεια των διαφόρων κηπευτικών ανάλογα με την εποχή. Το παρακάτω απόσπασμα αποτελεί μια μικρή μόνο γεύση από τον πλούτο των οδηγιών που περιέχονται στο βιβλίο της.
4 φθινοπωρινά παρτέρια
Αν επισκεφθείτε τον κήπο μου το φθινόπωρο, θα παρατηρήσετε τέσσερα πράγματα. Πρώτον, τα παρτέρια είναι καλυμμένα με απόβλητα κηπευτικής βλάστησης. Το κάνω αυτό για να μη μείνει το χώμα γυμνό κατά τη διάρκεια του χειμώνα και επειδή γνωρίζω από την εμπειρία μου πόσο εύθρυπτο και ωραίο θα έχει γίνει το χώμα την άνοιξη. Το λίπασμά μου αποτελείται από φύλλα, άχυρο, ξεριζωμένα ζιζάνια και άλλα απόβλητα βλάστησης.
Δεύτερον, θα βρείτε ένα ή δύο παρτέρια με πράσινη (ή φυσική) λίπανση, κυρίως από κυρίως γαλάζια (ή δαντελωτή) φακελία και περσικό τριφύλλι, που σπέρνονται στα τέλη του καλοκαιριού. Περιστασιακά, κάνω σε ολόκληρο το παρτέρι φυσική λίπανση, αλλά τις περισσότερες φορές μία ή δύο σειρές λαχανικών παραμένουν στο ίδιο παρτέρι.
Το τρίτο πράγμα που θα παρατηρήσετε είναι τα λάχανα, τα λαγόχορτα (ή σαλσίφια), τα πράσα, τα παστινάκια, τα ιταλικά ραδίκια, τα σέσκουλα, τα νεροκάρδαμα και άλλα χειμωνιάτιακα φυτά, τα οποία αντέχουν ακόμη και σε λίγους βαθμούς κάτω από το μηδέν. Μερικά από αυτά μπορεί ακόμη και να καταφέρουν να ξεχειμωνιάσουν.
Κάθε φορά που τους επέτρεψα να εξαπλωθούν, τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα ικανοποιητικά.
Αλλά το τέταρτο και πιο ενδιαφέρον πράγμα είναι τα φυτά που έσπειρα μερικές φορές τέλη Ιουλίου ή τον Αύγουστο. Ο προγραμματισμός που έκανα τότε, δίνει τώρα τους καρπούς του: Τα ασιατικά χόρτα, όπως το λάχανο mizuna, τη κράμβη και το pak choi (κινέζικο λάχανο) αγαπούν ιδιαίτερα το φθινόπωρο. Δεν υπερβάλλω όταν λέω ότι το παρτέρι ξεχειλίζει από φυτική δραστηριότητα.
Το κάρδαμο και το πλάνταγο είναι δύο άλλα ατίθασα φυτά που μπορεί επίσης να βρεθούν περιστασιακά ανάμεσα στα φθινοπωρινά χόρτα. Το πρώτο αναπτύσσεται πιο αργά από τα ασιατικά χόρτα, αλλά έχει το πλεονέκτημα ότι αντέχει μερικούς βαθμούς κάτω από το μηδέν. Προσοχή, ωστόσο, για όσους έχουν πιο ευαίσθητους ουρανίσκους: το χειμερινό κάρδαμο έχει γεύση όπως το νεροκάρδαμο, αλλά πικρίζει και τσιμπά πολύ περισσότερο. Το πλάνταγο, το οποίο επίσης δεν ενοχλείται από μερικούς βαθμούς κάτω από το μηδέν, είναι πολύ πιο ευγενικό στη γεύση. Λατρεύω την καρυδάτη γεύση του, η οποία ταιριάζει με κάθε είδος σαλάτας. Και τα δύο φυτά δίνουν διαδοχικές σοδειές. Αυτό σημαίνει μια καλή χειμερινή περίοδο!
Τα καλύμματα προστασίας των φυτών
Είναι λίγο κουραστικό να βγάλετε ξανά τα καλύμματα προστασίας, αλλά σας συμβουλεύω να το κάνετε, ειδικά αν θέλετε να συγκομίζετε τον χειμώνα. Όταν η νυχτερινή θερμοκρασία πέσει στους 5ºC, είναι η κατάλληλη στιγμή να χρησιμοποιήσετε τα καλύμματα.
Τα καλύμματα μπορεί να μην ανεβάζουν πολύ τη θερμοκρασία τη νύχτα, αλλά δημιουργούν καλή ζέστη όταν τα χτυπά ο ήλιος. Προστατεύουν επίσης από τον άνεμο, ο οποίος αυξάνει το κρύο. Για παράδειγμα, αν έξω έχει 0ºC, αλλά ο άνεμος πνέει με ταχύτητα 14 μέτρα ανά δευτερόλεπτο, η πραγματική θερμοκρασία (το κρύο που αισθάνεστε) είναι -15ºC.
Αν συγκρίνω τα λαχανικά που αναπτύχθηκαν κάτω από καλύμματα σειράς με εκείνα που αναπτύχθηκαν χωρίς κάλυψη, τα πρώτα κερδίζουν πάντα. Είναι και πιο ελκυστικά και πιο νόστιμα. Περιστασιακά αναπτύσσονται και λίγο, ακόμη και αν το φως είναι αδύναμο.
Μην ξεχνάτε να στερεώνετε σωστά το υλικό, ώστε μια φθινοπωρινή καταιγίδα να μην παρασύρει το κάλυμμά σας. Τα καλύμματα προστατεύουν επίσης από τα ελάφια, αλλά όχι 100%. Αν χιονίσει, θα πρέπει να τινάξετε το χιόνι, αλλιώς τα φυτά σας δεν θα έχουν καθόλου φως.
Τα πλεονεκτήματα της κινητής σήραγγας καλλιέργειας
Οι σήραγγες καλλιέργειας συμπληρώνουν τα καλύμματα προστασίας. Οι σήραγγες είναι στην πραγματικότητα καλύτερες, επειδή περικλείονται από πλαστικό, το οποίο προστατεύει αποτελεσματικότερα από τον άνεμο από ό,τι το ύφασμα. Επίσης, τα υφασμάτινα καλύμματα γίνονται εξαιρετικά εύθραυστα όταν παγώνουν. Προσωπικά, είμαι εξαιρετικά ευχαριστημένη από την κινητή σήραγγα καλλιέργειας. Συνήθως την τοποθετώ εκεί όπου αναπτύσσονται ήδη λαχανικά όπως μαϊντανός, σέσκουλα, παντζάρια και σαλάτες (λυκοτρίβολα) που μπορούν να επιβιώσουν σε μερικούς βαθμούς κάτω από το μηδέν. Σύμφωνα με το ψηφιακό θερμόμετρο, μέσα στη σήραγγα είναι λίγο πιο ζεστά.
Τα σέσκουλα, ειδικά, φαίνονται υπέροχα και είναι πραγματική απόλαυση να τα μαζεύεις μέχρι και λίγο πριν τα Χριστούγεννα.
Είναι πολύ σημαντικό το χώμα να είναι πορώδες, ανεξάρτητα από το πώς και πού φυτεύετε τον κήπο στα τέλη του φθινοπώρου. Το έδαφος δεν μπορεί να είναι ξηρό ή βρεγμένο – μόνο υγρό. Τα χειρότερα εδάφη είναι τα ξηρά και αμμώδη ή τα σκληρά, υγρά αργιλώδη.
Η ανάπτυξη συνήθως σταματά μέχρι το τέλος του φθινοπώρου, έτσι η λίπανση είναι περιττή. Προσθέστε θρεπτικά στοιχεία μόνο εάν δεν έγινε λίπανση στα τέλη του καλοκαιριού.
Σε παρόμοια περίπτωση, μπορείτε να ρίξετε λίγο λίπασμα με το πότισμα.
Όσον αφορά την επιλογή της τοποθεσίας της σήραγγας, να θυμάστε ότι ο ήλιος δεν ανεβαίνει πολύ ψηλά στα τέλη του φθινοπώρου, οπότε επιλέξτε ένα πολύ ανοιχτό, ηλιόλουστο σημείο.
Η απειλή του παγετού
Τι μπορείτε να κάνετε εγκαίρως για να γλιτώσετε τον κήπο σας από τον παγετό; Εδώ ισχύει ο εκ των προτέρων σχεδιασμός, όπως και η παρακολούθηση των καιρικών συνθηκών. Έχετε το νου σας στο θερμόμετρο και στους διαδικτυακούς μετεωρολογικούς ιστότοπους.
Όλα είναι μια χαρά αν το βράδυ έχει 8ºC ή και περισσότερο. Η πιθανότητα να πέσει παγετός είναι ελάχιστη.
Θα καλύψω τα καλοκαιρινά λαχανικά μου – τις ντομάτες, τις πιπεριές, τα αγγούρια, τα κολοκύθια και τα κολοκύθια – με καλύμματα σειράς, αν το θερμόμετρο πέσει κάτω από τους 8ºC. Το ύφασμα ανεβάζει τη θερμοκρασία κατά μερικούς βαθμούς, κάτι που συνήθως είναι αρκετό για να αντέξουν τα φυτά τον πρώτο ελαφρύ παγετό, δηλαδή λίγο κάτω από το μηδέν για λίγες ώρες. Ωστόσο, δεν είναι σίγουρο ότι θα μπορέσει να προστατεύσει τα φυτά σας μετά από αρκετές ώρες δυνατού παγετού.
Αντίθετα, ο παγετός δεν είναι θανατηφόρος για τα χειμωνιάτικα κηπευτικά. Μπορεί ακόμη και να βελτιώσει τη γεύση τους. Αλλά δεν βλάπτει να σκεπάσετε τα φυτά ούτως ή άλλως, ειδικά αν οι θερμοκρασίες πέφτουν χαμηλότερα από τους 5ºC. Αυτό θα ευνοήσει και την ανάπτυξή τους.
Γεύσεις που βελτιώνονται από το κρύο
Αν μπορούσατε να συγκρίνετε ταυτόχρονα τη γεύση του λάχανου που συγκομίζεται τον Ιούλιο και του λάχανου που συγκομίζεται τον Νοέμβριο, θα δοκιμάζατε ίσως μια έκπληξη, αναγνωρίζοντας την ανωτερότητα της γεύσης του δεύτερου: το λάχανο του Νοεμβρίου είναι πιο γλυκό και μαλακό. Η πικρή του επίγευση που δεν αρέσει σε πολλούς εξαφανίζεται με τον παγετό.
Αλλά και πολλών άλλων λαχανικών η γεύση βελτιώνεται με το άγγιγμα του παγετού. Γιατί λοιπόν να τα μαζεύετε πριν από τον παγετό;
Σε τι οφείλεται αυτή η αλλαγή στη γεύση; Η εξήγηση είναι αρκετά απλή: τα φυτά παλεύουν για τη ζωή τους, γνωρίζοντας ότι ο παγετός είναι μια θανατηφόρος απειλή. Για να αντισταθούν, επιστρατεύουν το μοναδικό όπλο που έχουν στη διάθεσή τους – αυξάνουν την περιεκτικότητα των δομών τους σε σάκχαρα. Αυτό το κάνουν μετατρέποντας τους υδατάνθρακες σε ζάχαρη.
Όταν η ζάχαρη διαλύεται στο νερό, το σημείο ψύξης μειώνεται, οπότε το φυτό μπορεί να αντέξει μερικούς ακόμη βαθμούς κάτω από το μηδέν. Ως αποτέλεσμα, και αντέχει έναν σκληρότερο παγετό και επιπλέον αποκτά καλύτερη γεύση. Ωστόσο, κάποια στιγμή αυτή η στρατηγική σταματά να έχει αποτέλεσμα, οπότε το φυτό πεθαίνει.
Εκτός από τα λάχανα, ευνοούνται ιδιαιτέρως από τον παγετό και τα ιταλικά μαρούλια της οικογένειας των κιχωρίων (ραδίκια/αντίδια). Σε αυτά περιλαμβάνονται φυλλώδη λαχανικά τύπου sugarloaf, το κόκκινο αντίδι και το ραντίτσιο Castelfranco – περιλαμβάνονται επίσης το εσκαρόλ (ή σκαρόλη) και ο σγουρός μαϊντανός (φριζέ).
Όλα αυτά τα φυτά έχουν μια φυσική πικράδα που λίγοι εκτιμούν. Αλλά μετά από έναν παγετό, αυτή η πικρή γεύση αλλάζει και η γλυκύτητα παίρνει το προβάδισμα. Αυτό που μένει είναι μια πικάντικη πικράδα και μια νόστιμη τραγανότητα ιδανική για πλούσιες σαλάτες.
Για να ευχαριστηθείτε τα ιταλικά χόρτα, το εσκαρόλ και το ραντίτσιο Castelfranco, δεν πρέπει απλώς να νιώσουν ένα τσίμπημα παγετού αλλά και να λευκανθούν. Λίγες εβδομάδες πριν από τη συγκομιδή τους, σκεπάστε τα με έναν κουβά, στον οποίο έχετε ανοίξει μερικές τρύπες. Μπορείτε επίσης να αφήσετε λίγο κενό μεταξύ του χώματος και του κουβά.
Το παρτέρι Hügel
Μια από τις πιο χρήσιμες φθινοπωρινές δραστηριότητες είναι η κατασκευή ενός παρτεριού Hügel, το οποίο είναι κάτι μεταξύ ενός σωρού κομποστοποίησης και ενός υπερυψωμένου παρτεριού. Αν και γεμάτο με φυτικά απορρίμματα, αλλά διαφέρει από την απλή κομποστοποίηση στο ότι το παρτέρι ποτίζεται συχνά και λιάζεται από το φως του ήλιου. Γι’ αυτό και όλα τα φυτά αναπτύσσονται εξαιρετικά γρήγορα σε αυτό το παρτέρι και τα απόβλητα διασπώνται σε εύθρυπτο χώμα σε μία μόνο περίοδο.
Το παρτέρι Hügel θερμαίνεται γρήγορα την άνοιξη, επειδή είναι αρκετά υπερυψωμένο. Καθώς αποσυντίθεται, παράγει επίσης ένα ορισμένο ποσό θερμότητας. Μέσα του υπάρχουν πολλά θρεπτικά συστατικά για τα φυτά, τα οποία απελευθερώνονται σταδιακά, ευνισχύοντας σημαντικά τη φυτική ανάπτυξη.
Έχω καλλιεργήσει κολοκύθες σε ένα συμβατικό υπερυψωμένο παρτέρι δίπλα σε ένα παρτέρι Hügel ανάλογου μεγέθους που περιέχει επίσης κολοκύθες. Οι κολοκύθες που δίνει στο παρτέρι Hügel είναι πάντα διπλάσιες σε ποσότητα.
Το παρτέρι Hügel είναι κατασκευασμένο με βάση την αρχή «όσο πιο ψηλά τόσο πιο καλά». Ξεκινήστε με μικρά κλαδιά και καταλήγετε σε μερικώς διασπασμένο κομπόστ και χώμα. Κάποια ζωική κοπριά είναι πολύ αποτελεσματική σε ένα παρτέρι Hügel, όχι μόνο επειδή λιπαίνει αλλά και επειδή αυξάνει τη θερμοκρασία του. Το ίδιο αποτέλεσμα έχουν και τα φρεσκοκομμένα χόρτα.
Μέχρι το δεύτερο έτος, το παρτέρι Hügel θα έχει βυθιστεί λίγο, αλλά εξακολουθεί να είναι μια εξαιρετική θέση καλλιέργειας Μπορείτε επίσης να χρησιμοποιήσετε το χώμα ως λίπασμα.
Ένα παρτέρι Hügel δεν παράγει μόνο εξαιρετικές σοδειές, αλλά θρέφει και το έδαφος. Αν επιλέγετε κάθε χρόνο μια νέα τοποθεσία για το κρεβάτι Hügel, σύντομα θα μετατρέψετε το πιο στείρο έδαφος σε γόνιμο.
Προβλήματα μπορεί να αντιμετωπίσετε περιστασιακά στις αρχές του καλοκαιριού, καθώς το στρώμα του χώματος δεν θα είναι αρκετά παχύ, οπότε η ανάπτυξη σταματά και τα φύλλα κιτρινίζουν.
Γι’ αυτό είναι καλή ιδέα να ξεκινήσετε σπέρνοντας σπανάκι, ραπανάκι, ρόκα ή άλλα φυλλώδη λαχανικά με ρηχό ριζικό σύστημα. Μόλις συγκομιστούν αυτά, θα φυτέψετε αγγούρια, ντομάτες, κολοκύθια και άλλα φυτά που θέλουν ζέστη. Μέχρι τότε το χώμα θα έχει σπάσει και θα υπάρχει αρκετός χώρος για το μεγαλύτερο ριζικό τους σύστημα.
Μια εγκάρσια τομή ενός στρώματος Hügel δείχνει τα χονδροειδή απορρίμματα κήπου στο κάτω μέρος και τα λεπτότερα απορρίμματα κήπου πιο πάνω. Το χώμα καλύπτει το ανώτερο στρώμα.
Συμβουλές για φθινοπωρινή σπορά:
- Σπείρετε το φθινόπωρο σε ένα μόνο παρτέρι κήπου ή σε ένα παλετοφόρο/υπερυψωμένο παρτέρι.
- Σπείρετε τους σπόρους σε μικρότερες αποστάσεις μεταξύ τους από ό,τι συνήθως.
- Είναι προτιμότερο να σπείρετε αργότερα παρά νωρίτερα.
Επιλέξτε τις πιο αργά αναπτυσσόμενες ποικιλίες σπόρων. - Σπείρετε σε χαλαρό χώμα και καλύψτε οπωσδήποτε τη σειρά σποράς με χώμα αναμεμειγμένο με άμμο.
- Καλύψτε με ένα προστατευτικό κάλυμμα την άνοιξη.
Συμβουλές για φυτά σε γλάστρες
Αν οι γλάστρες σας δεν έχουν πλέον καθόλου θρεπτικά συστατικά, ποτίζετε με λίπασμα κάθε εβδομάδα.
Τοποθετήστε τις γλάστρες κατά μήκος των τοίχων του σπιτιού. Τα φυτά χρειάζονται περισσότερο ήλιο, περισσότερη θερμότητα και περισσότερη προστασία από τον άνεμο.
Δεν θα ανακαλύψετε ξερές ρίζες μέχρι να σκάψετε λίγο στο χώμα. Τότε θα δείτε επίσης αν το χώμα είναι συνδεδεμένο με τις ρίζες. Αν αυτό συμβαίνει, κόψτε ένα κομμάτι από τη μάζα των ριζών και προσθέστε φρέσκο χώμα.
Έχουν οι πιπεριές τσίλι μαραμένη όψη; Αν ναι, μετακινήστε τις μέσα και τοποθετήστε τις σε ένα ηλιόλουστο σημείο! Αφήστε τις όμως έξω για όσο το δυνατόν περισσότερο, καθώς αυτό είναι το καλύτερο για αυτές και μπορούν να αντέξουν πολύ περισσότερο από ό,τι νομίζετε.
Όταν τα φυτά έχουν περάσει την περίοδο της ανθοφορίας και της παραγωγής, αδειάστε το περιεχόμενό τους στα παρτέρια του κήπου και σε άλλες φυτεύσεις. Μπορούν επίσης να μπουν στο κομπόστ του κήπου, αλλά όχι στο κομπόστ της κουζίνας.
Τα πολυετή βότανα και τα φυτά που προορίζονται για διαχείμαση ανέχονται καλύτερα τις κλιματολογικές συνθήκες αν θάψετε τη γλάστρα τους μέσα σε ένα παρτέρι.
Η Λένα Ίσραελσον είναι μια από τις πιο αξιόλογες κηπουρούς της Σουηδίας. Αρθρογραφεί σε εφημερίδες και έχει εκδώσει μια σειρά βιβλίων, μεταξύ των οποίων το «Handbok för köksträdgården» («Εγχειρίδιο για τον λαχανόκηπο»), το οποίο έχει χαρακτηριστεί ως η «βίβλος του κηπουρού».
Το 2004 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Cityodling» («Growing City»). Η Λένα Ίσραελσον έχει καταγωγή από το Norrbotten και είχε πάντα έντονο ενδιαφέρον για την κηπουρική. Σε ένα άγονο κλίμα, έμαθε πόσο σημαντικά είναι τα θεμέλια για να πετύχει μια καλλιέργεια. Τα βιβλία που έχει γράψει και οι γνώσεις που μεταδίδει βασίζονται έτσι σε βαθιά, προσωπική εμπειρία. Ζει στη Σουηδία.
Το παρόν απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο «Year-Round Edible Gardening: Growing Vegetables and Herbs, Inside or Outside, in Every Season» της Lena Israelsson. Για να αγοράσετε αυτό το βιβλίο, πατήστε εδώ.
Από το Epoch Health Bookshelf
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
