Μια ιστορική στιγμή για τη φύση στην Αγγλία σηματοδότησε το τέλος εποχής 200 χρόνων. Το Αύγουστο του 2025, επιστήμονες ανακάλυψαν αυτό που πολλοί θεώρησαν αδύνατο: έναν νεαρό Ατλαντικό σολομό να κολυμπά στα νερά του ποταμού Ντον στο Σέφιλντ. Δεν ήταν απλά ένας ενήλικας επισκέπτης, αλλά ένας γηγενής – το πρώτο άγριο γεννημένο ψάρι που επιβεβαιώνει ότι οι σολομοί αναπαράγονται ξανά στον ποταμό για πρώτη φορά από το 18ο αιώνα.
Από την οικολογική καταστροφή στη φυσική αναγέννηση
Η ιστορία του ποταμού Ντον είναι μια σπάνια περίπτωση επιστημονικής αποκατάστασης τριάντα ετών. Μέχρι τη δεκαετία του 1970, ο ποταμός είχε χαρακτηριστεί ως ένας από τους πιο μολυσμένους ποταμούς της Ευρώπης. Η βιομηχανική ρύπανση από τη χαλυβουργία, την εξόρυξη άνθρακα και τις βιοτεχνίες, σε συνδυασμό με εκατοντάδες φράγματα και αναχώματα, είχαν μετατρέψει έναν άλλοτε πλούσιο σε σολομούς ποταμό σε έναν οικολογικά νεκρό υδάτινο χώρο.
Στον 18ο αιώνα, ο Ντον θεωρούνταν ένας από τους καλύτερους ποταμούς σολομού στην Αγγλία. Oι σολομοί ήταν τόσο άφθονοι που αποτελούσαν βασικό μέρος της τοπικής διατροφής, και οι μαθητευόμενοι στο κέντρο του Σέφιλντ παραπονιόντουσαν ότι αναγκάζονταν να τρώνε σολομό κάθε μέρα. Ωστόσο, η κατασκευή φραγμάτων για την τροφοδοσία των μύλων και η ταχεία βιομηχανική ρύπανση οδήγησαν στην εξαφάνιση των σολομών μέχρι το 1796.
Η επιστημονική προσπάθεια αποκατάστασης άρχισε στη δεκαετία του 1990, όταν οι πρώτοι σολομοί εντοπίστηκαν στο κάτω τμήμα του ποταμού κοντά στο Ντόνκαστερ. Αυτό ήταν το σημάδι ότι η ποιότητα του νερού άρχισε να βελτιώνεται και έδωσε το έναυσμα για μια φιλόδοξη συμμαχία οργανώσεων.
Το Don Catchment Rivers Trust (DCRT), σε συνεργασία με την Yorkshire Water, την Environment Agency και τις τοπικές αρχές, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα εγκατάστασης διόδων για ψάρια σε όλο το μήκος του ποταμού. Έως σήμερα, έχουν κατασκευαστεί δίοδοι ψαριών σε 18 προηγουμένως απροσπέλαστα φράγματα, ανοίγοντας για πρώτη φορά σε 200 χρόνια μια πλήρη μεταναστευτική διαδρομή από τη Βόρεια Θάλασσα μέχρι τις περιοχές ωοτοκίας στο Σέφιλντ.
Οι δίοδοι ψαριών που εγκαταστάθηκαν περιλαμβάνουν προηγμένα συστήματα όπως το Larinier fish pass στο φράγμα Niagara και το Masbrough fish pass στο Rotherham, το οποίο ολοκληρώθηκε το 2020. Αυτές οι κατασκευές επιτρέπουν στα ψάρια να παρακάμπτουν τα εμπόδια χωρίς να διακόπτεται η λειτουργία των υπαρχουσών υποδομών.
Επιπλέον, αφαιρέθηκαν εντελώς ορισμένα παλαιότερα φράγματα, όπως αυτό στο Stocksbridge το 2023, ανοίγοντας 7,5 χιλιόμετρα επιπλέον τμήμα του ποταμού και επαναφέροντας τη φυσική ροή του νερού.
Η ανακάλυψη του salmon parr (νεαρού σολομού) κατά τη διάρκεια έρευνας που διεξήχθη από εθελοντές του DCRT τον Αύγουστο του 2025 αποτελεί το κομβικό σημείο της αποκατάστασης. Αυτό το μικρό ψάρι αποδεικνύει ότι οι ενήλικοι σολομοί που παρατηρήθηκαν τα τελευταία χρόνια όχι μόνο φτάνουν στις περιοχές ωοτοκίας, αλλά αναπαράγονται επιτυχώς.
Για να ωοτοκήσουν οι σολομοί, χρειάζονται καθαρά, καλά οξυγονωμένα νερά και ειδικού τύπου χαλίκια. Η παρουσία αυτού του νεαρού ψαριού δείχνει ότι ο ποταμός έχει φτάσει σε ικανοποιητικό επίπεδο ποιότητας για να υποστηρίξει τον πλήρη κύκλο ζωής των σολομών.
Ένα παράδειγμα για την Ευρώπη
Η επιτυχία του ποταμού Ντον αντικατοπτρίζει μια ευρύτερη ευρωπαϊκή τάση αποκατάστασης των ποταμών. Από τη γιγαντιαία αφαίρεση φραγμάτων στον ποταμό Κλάμαθ στις ΗΠΑ μέχρι τα έργα στον ποταμό Ντέργουεντ στο Ντερμπισάιρ, οι επιστήμονες παγκοσμίως αναγνωρίζουν τη σημασία της αποκατάστασης της ποταμικής συνδεσιμότητας.
Το Great Yorkshire Rivers (GYR) partnership στοχεύει να αντιμετωπίσει όλα τα τεχνητά εμπόδια που επηρεάζουν αρνητικά τους πληθυσμούς ψαριών στο Γιορκσάιρ μέχρι το 2043, αποδεικνύοντας ότι η εμπειρία του Ντον μπορεί να επαναληφθεί.
Η επιστροφή των σολομών στον Ντον δεν είναι μόνο μια επιστημονική επιτυχία – είναι ένα σύμβολο της ανθεκτικότητας της φύσης όταν της παρέχουμε την ευκαιρία να αναρρώσει. Το Σέφιλντ έχει ήδη εγκαταστήσει ένα γλυπτό 2,1 μέτρων από ατσάλι που απεικονίζει έναν σολομό σε άλμα, κατασκευασμένο από 1.533 κουτάλια και άλλα μεταλλικά υλικά της πόλης, ως μνημείο αυτής της ιστορικής επιστροφής.
Αυτή η επιτυχία του ποταμού Ντον αποδεικνύει ότι με επιστημονική προσέγγιση, διεθνή συνεργασία και μακροπρόθεσμο όραμα, ακόμη και οι πιο κατεστραμμένοι οικότοποι μπορούν να αναγεννηθούν. Τα παιδιά που σήμερα περπατούν στις όχθες του Ντον έχουν την ευκαιρία να δουν κάτι που οι παππούδες τους θεώρησαν χαμένο για πάντα: τους άγριους σολομούς να κολυμπούν ελεύθερα στο κέντρο μιας από τις πιο βιομηχανικές πόλεις της Αγγλίας.
