Η εύκολη πρόσβαση σε μια ατελείωτη ροή βίας, σε συνδυασμό με την ενθάρρυνση της βίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επηρεάζει τη στάση των ανθρώπων, και αυτό είναι δύσκολο να λυθεί μέσω αυτοματισμών, υποστηρίζουν ειδικοί.
Η βία υπήρξε ανέκαθεν μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας, αλλά ποτέ δεν ήταν έτσι και τόσο διαθέσιμη για ψυχαγωγία, τόνισαν οι ειδικοί.
Σε αντίθεση με τη φανταστική βία σε ταινίες και βιντεοπαιχνίδια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν σε οποιονδήποτε τη δυνατότητα να δει πραγματική βία, ουσιαστικά χωρίς περιορισμούς ηλικίας. Επιπλέον, συχνά παρουσιάζεται ως ψυχαγωγία, με επιπόλαια, χυδαία ή κυνικά σχόλια, και αναμειγνύεται με άλλο τυχαίο περιεχόμενο που στην ορολογία του διαδικτύου περιγράφεται ως «σήψη του εγκεφάλου» («brain rot»), εξήγησε ο Τζέφρι Μπλέβινς, καθηγητής μέσων και δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι και ειδικός στο περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Την ίδια στιγμή, οι πολιτικές διαιρέσεις έχουν οδηγήσει μεγάλα τμήματα της κοινωνίας να θεωρούνται υπανθρώπινα, οδηγώντας στην υπόνοια ότι αξίζουν τη βίαιη μεταχείριση, σημείωσε ο Άντριου Σελεπάκ, αναπληρωτής καθηγητής μέσων και επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα που ειδικεύεται στην έρευνα για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Παρόλο που οι περισσότερες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης περιορίζουν το γραφικό ή βίαιο περιεχόμενο, ένα μέρος του περνάει μέσα από τα φίλτρα, ενώ περιεχόμενο που κινείται στα όρια των επιτρεπόμενων συνεχίζει να διαφεύγει.
Περίπου το 70% των νέων ηλικίας 13-17 βλέπουν πραγματική βία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σύμφωνα με έρευνα του 2024 του Youth Endowment Fund σε εφήβους στην Αγγλία και την Ουαλία. Οι χρήστες του TikTok ανέφεραν τη μεγαλύτερη έκθεση, με το 44%των ερωτηθέντων να απαντούν καταφατικά, τους προηγούμενους 12 μήνες. Οι χρήστες του X ακολούθησαν με 43%, αν και λιγότερο από το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν την πλατφόρμα. Το Facebook, το Snapchat και το Instagram δεν έμειναν πολύ πίσω, με ποσοστά έκθεσης 31-33%.
Η πρόσφατη δολοφονία του συντηρητικού σχολιαστή Τσάρλι Κερκ ήταν «δυστυχώς, ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό παράδειγμα», είπε ο Μπλέβινς. Εκατομμύρια άνθρωποι είδαν τα βίντεο του περιστατικού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρά τους περιορισμούς των πλατφορμών.
Υπερβολική έκθεση
Η ερευνητική βιβλιογραφία μιλά εδώ και χρόνια για το ζήτημα της «αναισθητοποίησης» από την επαναλαμβανόμενη έκθεση στη βία στα ψηφιακά μέσα.
Στην πραγματικότητα, οι Αμερικανοί συνολικά είχαν την τύχη να βιώνουν μόνο σποραδικά βία σε προσωπικό επίπεδο, είπε ο Σελεπάκ. «Δεν βιώνουμε βία κάθε μέρα, πολλές φορές την ημέρα, στον πραγματικό κόσμο· αλλά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά επειδή οι άνθρωποι περνούν ώρες κάθε μέρα [σε αυτές τις πλατφόρμες], μπορεί να εκτίθεται κάποιος σε αυτήν για ώρες κάθε μέρα, ξανά και ξανά», επεσήμανε.
«Εκτός από ανθρώπους που συμμετέχουν σε πόλεμο, δεν υπήρξε ποτέ ισοδύναμο με αυτό στην ανθρώπινη ιστορία», παρατήρησε χαρακτηριστικά.
Ακόμα και εκείνοι με τη μεγαλύτερη πραγματική έκθεση στη βία, όπως οι ανταποκριτές, συχνά βλέπουν μόνο τα επακόλουθά της, κάτι που τους οδηγεί να εκτιμούν τις καταστροφικές της συνέπειες.
Στο διαδίκτυο, αντίθετα, ένα άτομο μπορεί εύκολα να παγιδευτεί στην παρακολούθηση μιας σχεδόν ατελείωτης ροής πραγματικής βίας, αποκομμένης από τις συνέπειές της, σημειώνει ο Σελεπάκ.
Ένα μεγάλο πρόβλημα είναι η χρήση αλγορίθμων για την εξατομίκευση του περιεχομένου για κάθε χρήστη, συμφώνησαν οι ειδικοί. Μόλις κάποιος έρθει σε επαφή με μερικά βίντεο συγκεκριμένου είδους, ο αλγόριθμος καταγράφει την προτίμηση του και παρέχει περισσότερα. Ακόμα κι αν η πλατφόρμα περιορίζει τη γραφική βία, υπάρχει άφθονο περιεχόμενο στα όρια του επιτρεπτού, το οποίο είναι και αυτό που συνήθως γίνεται ιδιαίτερα δημοφιλές.
«Περιεχόμενο που μας θυμώνει, που μας αναστατώνει […] – θα περάσουμε περισσότερο χρόνο καταναλώνοντάς το, σχολιάζοντάς το, αλληλεπιδρώντας με αυτό, και αυτό το κάνει, βάσει του αλγορίθμου, να διαδίδεται σε περισσότερους ανθρώπους, επειδή λαμβάνει τόσο πολλή αλληλεπίδραση», εξηγεί ο Σελεπάκ.
Ο περιορισμός αυτού του περιεχομένου θα έβλαπτε τα οικονομικά των πλατφορμών, επεσήμανε. «Οι πλατφόρμες βγάζουν χρήματα από το πόσο χρόνο περνάμε σε αυτές, βλέποντας διαφημίσεις».
Το ζήτημα περιπλέκεται περαιτέρω από το γεγονός ότι το βίαιο περιεχόμενο έχει πραγματική πληροφοριακή αξία σε ορισμένες περιπτώσεις.Οι αλγόριθμοι, ωστόσο, στερούνται την ικανότητα να κάνουν τέτοιες διακρίσεις επειδή τους λείπει η ανθρώπινη ευαισθησία εξαρχής. «Οι αλγόριθμοι είναι πραγματικά καλοί με το περιεχόμενο, αλλά σίγουρα όχι με τα πλαίσια και την ηθική», λέει ο Μπλέβινς. «Δεν συνοδεύονται απαραίτητα από ‘ηθική πυξίδα’».
Ο Σελεπάκ συμφωνεί: «Ο αλγόριθμος δεν νοιάζεται για το τι καταναλώνουμε. Θέλει απλώς να καταναλώνουμε».
Μεγεθυντής συγκρούσεων
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν εκθέτουν απλώς τους ανθρώπους στη βία· τη διευκολύνουν κιόλας.
Στην έρευνα του Ηνωμένου Βασιλείου, 16% των ερωτηθέντων παραδέχθηκαν ότι συμμετείχαν σε βίαιες πράξει τους προηγούμενους 12 μήνες, με περίπου τα δύο τρίτα να λένε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έπαιξαν ρόλο, «συμπεριλαμβανομένων διαδικτυακών καβγάδων που οδήγησαν σε φυσική αντιπαράθεση, σχολίων που επιδείνωσαν συγκρούσεις και παιδιών που είπαν πράγματα στο διαδίκτυο που δεν θα έλεγαν κατά πρόσωπο στον άλλον».
Μελέτη του 2021 βασισμένη σε δεκάδες συνεντεύξεις με κυρίως μαύρους νέους βρήκε ότι «μικροί» και «ασήμαντοι» καβγάδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε σοβαρές πραγματικές συγκρούσεις και σωματικές αντιπαραθέσεις.
«Οι έφηβοι εξέφρασαν έντονη επίγνωση ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως πλαίσιο εντείνουν τη διαπροσωπική σύγκρουση μεταξύ συνομηλίκων», ανέφερε η μελέτη. «Οι έφηβοι δεν μπαίνουν στο διαδίκτυο με την πρόθεση να τσακωθούν. Αντίθετα, όπως γνωρίζουν και οι ίδιοι, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα περιβάλλον που μεγεθύνει και αλλάζει την εμπειρία της σύγκρουσης», ανέφερε.
Εκκλήσεις για βία
Πέρα από την οπτική αιματοχυσία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν επίσης τον χώρο για τη δημόσια υπεράσπιση της βίας. Οι ειδικοί απέφυγαν να στοχοποιήσουν κάποια συγκεκριμένη πολιτική ομάδα, αλλά τόνισαν τον σημαντικό όγκο τέτοιου περιεχομένου, παρά τους διάφορους περιορισμούς των πλατφορμών.
«Αν ενδιαφέρεσαι για μια συγκεκριμένη ιδεολογία ή μια συγκεκριμένη ομάδα ή ένα συγκεκριμένο φαινόμενο, ξεκίνα έναν νέο λογαριασμό […] βάλε εκείνες τις λέξεις-κλειδιά και απλώς παρακολούθησε τι σου ‘σερβίρει’ ο αλγόριθμος», είπε ο Μπλέβινς. «Είναι συγκλονιστικό».
Με τους αλγόριθμους να προτείνουν συνεχώς περισσότερο παρόμοιο περιεχόμενο, οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτές τις πλατφόρμες μπορούν εύκολα να αποκτήσουν την εντύπωση ότι μια ακραία ή περιθωριακή θέση είναι φυσιολογική και κοινή, προειδοποίησαν οι ειδικοί.
Υπάρχει επίσης ένα νέο φαινόμενο «δουλοπρεπών» chatbot τεχνητής νοημοσύνης που επικροτούν τις πεποιθήσεις του χρήστη σε ανθυγιεινό βαθμό, σημείωσε ο Μπλέβινς.
Υπάρχει επίσης περιεχόμενο που δεν καλεί ευθέως σε βία, αλλά παρέχει έμμεση δικαιολόγηση γι’ αυτήν.
«Αν βρίσκεσαι στο Meta ή στο YouTube, στο X καθώς και στο TikTok, υπάρχει μια συνεχής επανάληψη ότι η μια πλευρά είναι φασίστες και Ναζί και αυτό που θα θεωρούσαμε το χείριστο για την ανθρωπότητα», είπε ο Σελεπάκ.
«Αυτό το είδος απανθρωποποίησης, και η επαναλαμβανόμενη παρουσίαση αυτής της απανθρωποποίησης, μπορεί να καταστήσει τη βία ή την αποδοχή της βίας εναντίον αυτής της ομάδας πολύ πιο πιθανή.»
Αλλαγή στάσης
Με ένα αυξανόμενο σώμα ερευνών που δείχνει τις αρνητικές επιπτώσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τουλάχιστον στη σημερινή τους μορφή, η κοινή γνώμη έχει αρχίσει να αλλάζει.
Σχεδόν το 80% των Αμερικανών μαθητών Λυκείου δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολλές φορές την ημέρα, με σχεδόν το ένα τρίτο να αναφέρει ότι τα χρησιμοποιεί περισσότερες από μία φορά την ώρα, σύμφωνα με έρευνα του 2023 από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων.
Όμως σχεδόν οι μισοί έφηβοι παραδέχθηκαν σε περσινή έρευνα του Pew Research ότι περνούν υπερβολικό χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ πρόπερσι ήταν περίπου το ένα τέταρτο που το έλεγε αυτό.
Επιπλέον, οι Αμερικανοί συνολικά φαίνεται να κινούνται πιο κοντά στη θέση ότι τα παιδιά δεν θα έπρεπε να έχουν κινητά τηλέφωνα, όχι μόνο κατά τη διάρκεια του μαθήματος, αλλά κατά τη διάρκεια ολόκληρης της σχολικής ημέρας. Το 2024, το 36% ήταν υπέρ της απαγόρευσης για όλη την ημέρα, ενώ φέτος ήταν το 44%, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Pew Research.
