Η εύκολη πρόσβαση σε μια ατελείωτη ροή βίας, σε συνδυασμό με την ενθάρρυνση της βίας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παραμορφώνει τις στάσεις των ανθρώπων απέναντί της, ένα ζήτημα που είναι δύσκολο να λυθεί μέσω αυτοματισμού, σύμφωνα με ειδικούς.
Η βία υπήρξε ανέκαθεν μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας, αλλά ποτέ δεν ήταν διαθέσιμη σε τέτοια ποσότητα για ψυχαγωγία, τόνισαν οι ειδικοί.
Σε αντίθεση με τη φανταστική βία σε ταινίες και βιντεοπαιχνίδια, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν σε οποιονδήποτε τη δυνατότητα να δει πραγματική βία, ουσιαστικά χωρίς περιορισμούς ηλικίας. Επιπλέον, συχνά παρουσιάζεται ως ψυχαγωγία, με επιπόλαια, χυδαία ή κυνικά σχόλια, και αναμειγνύεται με άλλο τυχαίο περιεχόμενο που στην ορολογία του διαδικτύου περιγράφεται ως «σήψη του εγκεφάλου» («brain rot»), εξήγησε ο Τζέφρι Μπλέβινς, καθηγητής μέσων και δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι και ειδικός στο περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Την ίδια στιγμή, οι πολιτικές διαιρέσεις έχουν οδηγήσει μεγάλα τμήματα της κοινωνίας να θεωρούνται υπανθρώπινα, οδηγώντας στην υπόνοια ότι αξίζουν βία, σημείωσε ο Άντριου Σελεπάκ, αναπληρωτής καθηγητής μέσων και επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα που ειδικεύεται στην έρευνα για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Παρόλο που οι περισσότερες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης περιορίζουν το γραφικό ή βίαιο περιεχόμενο, κάποιο περνάει μέσα από τα φίλτρα, ενώ άλλο περιεχόμενο που κινείται στα όρια των επιτρεπόμενων συνεχίζει να διαφεύγει.
Περίπου το 70 τοις εκατό των νέων ηλικίας 13–17 βλέπουν πραγματική βία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σύμφωνα με έρευνα του 2024 από το Youth Endowment Fund σε εφήβους στην Αγγλία και την Ουαλία. Οι χρήστες του TikTok ανέφεραν τη μεγαλύτερη έκθεση με 44 τοις εκατό των ερωτηθέντων στους προηγούμενους 12 μήνες. Οι χρήστες του X ακολούθησαν με 43 τοις εκατό, αν και λιγότερο από το ένα τέταρτο των ερωτηθέντων ανέφεραν ότι χρησιμοποιούν την πλατφόρμα. Το Facebook, το Snapchat και το Instagram δεν έμειναν πολύ πίσω, με ποσοστά έκθεσης 31–33 τοις εκατό.
Η πρόσφατη δολοφονία του συντηρητικού σχολιαστή Τσάρλι Κερκ ήταν «δυστυχώς, ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό παράδειγμα», είπε ο Μπλέβινς. Τα εξαιρετικά γραφικά βίντεο του περιστατικού τα είδαν εκατομμύρια άνθρωποι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρά τους περιορισμούς των πλατφορμών.
Υπερβολική έκθεση
Η ερευνητική βιβλιογραφία μιλά εδώ και χρόνια για το ζήτημα της «αναισθητοποίησης» από την επαναλαμβανόμενη έκθεση στη βία στα ψηφιακά μέσα.
Στην πραγματική ζωή, οι Αμερικανοί συνολικά είχαν την τύχη να βιώνουν μόνο σποραδικά βία σε προσωπικό επίπεδο, είπε ο Σελεπάκ. «Δεν βιώνουμε βία κάθε μέρα, πολλές φορές την ημέρα, στον πραγματικό κόσμο· αλλά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ειδικά επειδή οι άνθρωποι περνούν ώρες κάθε μέρα [σε αυτές τις πλατφόρμες], μπορείς να εκτεθείς σε αυτήν για ώρες κάθε μέρα επανειλημμένα», είπε.
«Εκτός από ανθρώπους που συμμετέχουν σε πόλεμο, δεν υπήρξε ποτέ ισοδύναμο με αυτό στην ανθρώπινη ιστορία.»
Ακόμα και εκείνοι με τη μεγαλύτερη πραγματική έκθεση στη βία, όπως οι πρώτοι ανταποκριτές, συχνά βλέπουν μόνο τα επακόλουθά της, κάτι που τους οδηγεί να εκτιμούν τις καταστροφικές της συνέπειες.
Στο διαδίκτυο, αντίθετα, ένα άτομο μπορεί εύκολα να παγιδευτεί να παρακολουθεί μια σχεδόν ατελείωτη ροή πραγματικής βίας αποκομμένης από τις συνέπειές της, σημείωσε ο Σελεπάκ.
Ένα μεγάλο πρόβλημα είναι η χρήση αλγορίθμων για την εξατομίκευση του περιεχομένου για κάθε χρήστη, συμφώνησαν οι ειδικοί. Μόλις κάποιος βρεθεί σε μερικά βίντεο συγκεκριμένου είδους, ο αλγόριθμος καταγράφει την εμφανή προτίμηση και παρέχει περισσότερα. Ακόμα κι αν η πλατφόρμα περιορίζει τη γραφική βία, υπάρχει άφθονο περιεχόμενο στα όρια που περνάει, αλλά παραμένει βάναυσο—και είναι ακριβώς αυτό το οριακό περιεχόμενο που συχνά γίνεται πολύ δημοφιλές.
«Περιεχόμενο που μας θυμώνει, που μας αναστατώνει […] θα περάσουμε περισσότερο χρόνο καταναλώνοντάς το, σχολιάζοντάς το, αλληλεπιδρώντας με αυτό, το οποίο οδηγεί αυτό το περιεχόμενο, βάσει του αλγορίθμου, να είναι πιο ορατό σε περισσότερους ανθρώπους, επειδή λαμβάνει τόση πολλή αλληλεπίδραση», είπε ο Σελεπάκ.
Και ο περιορισμός αυτού του περιεχομένου θα έβλαπτε τα οικονομικά των πλατφορμών, επισήμανε.
«Οι πλατφόρμες βγάζουν χρήματα από το πόσο χρόνο περνάμε εκεί, βλέποντας διαφημίσεις.»
Περαιτέρω περιπλέκοντας το ζήτημα είναι το γεγονός ότι το βίαιο περιεχόμενο έχει πραγματική πληροφοριακή αξία σε ορισμένες περιπτώσεις.Οι αλγόριθμοι, ωστόσο, στερούνται την ικανότητα να κάνουν τέτοιες διακρίσεις επειδή τους λείπει η ανθρώπινη ευαισθησία εξαρχής. «Οι αλγόριθμοι είναι πραγματικά καλοί με το περιεχόμενο, αλλά σίγουρα όχι με τα πλαίσια και την ηθική», είπε ο Μπλέβινς. «Δεν συνοδεύονται απαραίτητα από ‘ηθική πυξίδα’.»
Ο Σελεπάκ συμφώνησε. «Ο αλγόριθμος δεν νοιάζεται απαραίτητα για το τι καταναλώνουμε. Θέλει απλώς να καταναλώνουμε», είπε.
Μεγεθυντής συγκρούσεων
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν εκθέτουν μόνο τους ανθρώπους στη βία· τη διευκολύνουν κιόλας.
Στην έρευνα του Ηνωμένου Βασιλείου, 16 τοις εκατό των ερωτηθέντων παραδέχθηκαν ότι συμμετείχαν σε βία στους προηγούμενους 12 μήνες, με περίπου τα δύο τρίτα να λένε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έπαιξαν ρόλο, «συμπεριλαμβανομένων διαδικτυακών καβγάδων που οδήγησαν σε βία πρόσωπο με πρόσωπο, σχολίων που επιδείνωσαν συγκρούσεις και παιδιών που είπαν πράγματα στο διαδίκτυο που δεν θα έλεγαν πρόσωπο με πρόσωπο.»
Μια μελέτη του 2021 βασισμένη σε δεκάδες συνεντεύξεις με κυρίως μαύρους νέους βρήκε ότι «μικροί» και «ασήμαντοι» καβγάδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν εύκολα να μετατραπούν σε σοβαρές πραγματικές συγκρούσεις και σωματικές αντιπαραθέσεις.
«Οι έφηβοι εξέφρασαν έντονη επίγνωση ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως πλαίσιο εντείνουν τη διαπροσωπική σύγκρουση συνομηλίκων», ανέφερε η μελέτη. «Οι έφηβοι συχνά δεν μπαίνουν στο διαδίκτυο με την πρόθεση να τσακωθούν. Αντίθετα, όπως είναι έντονα συνειδητοί, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα μοναδικό περιβάλλον που μεγεθύνει και αλλάζει την εμπειρία της σύγκρουσης», ανέφερε.
Εκκλήσεις για βία
Πέρα από την οπτική αιματοχυσία, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέχουν επίσης ένα φόρουμ για υπεράσπιση της βίας. Οι ειδικοί απέφυγαν να στοχοποιήσουν κάποια συγκεκριμένη πολιτική ομάδα, αλλά τόνισαν τον σημαντικό όγκο τέτοιου περιεχομένου, παρά τους διάφορους περιορισμούς των πλατφορμών.
«Αν ενδιαφέρεσαι για μια συγκεκριμένη ιδεολογία ή μια συγκεκριμένη ομάδα ή ένα συγκεκριμένο φαινόμενο, ξεκίνα έναν νέο λογαριασμό […] βάλε εκείνες τις λέξεις-κλειδιά και απλώς παρακολούθησε τι σου σερβίρει ο αλγόριθμος», είπε ο Μπλέβινς. «Θα μπορούσε να είναι συγκλονιστικό.»
Με τους αλγόριθμους να προτείνουν συνεχώς περισσότερο παρόμοιο περιεχόμενο, οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτές τις πλατφόρμες μπορούν εύκολα να αποκτήσουν την εντύπωση ότι μια ακραία ή περιθωριακή θέση είναι φυσιολογική και κοινή, προειδοποίησαν οι ειδικοί.
Υπάρχει επίσης ένα νέο φαινόμενο «δουλοπρεπών» προσωπικών chatbot ΑΙ που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις του χρήστη σε ανθυγιεινό βαθμό, σημείωσε ο Μπλέβινς.
Υπάρχει επίσης περιεχόμενο που δεν καλεί ευθέως σε βία, αλλά παρέχει έμμεση δικαιολόγηση γι’ αυτήν.
«Αν βρίσκεσαι στο Meta ή στο YouTube, στο X καθώς και στο TikTok, υπάρχει αυτός ο συνεχής ρυθμός ότι η μια πλευρά είναι φασίστες και Ναζί και αυτό που θα θεωρούσαμε το απόλυτο χειρότερο της ανθρωπότητας», είπε ο Σελεπάκ.
«Αυτό το είδος απανθρωποποίησης, και η επαναλαμβανόμενη παρουσίαση αυτής της απανθρωποποίησης, μπορεί να καταστήσει τη βία ή την αποδοχή της βίας εναντίον αυτής της ομάδας πολύ πιο πιθανή.»
Αλλαγή στάσης
Με ένα αυξανόμενο σώμα ερευνών που δείχνει τις αρνητικές επιπτώσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τουλάχιστον στη σημερινή τους μορφή, η κοινή γνώμη απέναντί τους έχει επίσης μετατοπιστεί.
Σχεδόν το 80 τοις εκατό των Αμερικανών μαθητών λυκείου δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πολλές φορές την ημέρα, με σχεδόν το ένα τρίτο να αναφέρει ότι τα χρησιμοποιεί περισσότερες από μία φορά την ώρα, σύμφωνα με έρευνα του 2023 από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων.
Όμως σχεδόν οι μισοί έφηβοι παραδέχθηκαν σε έρευνα του Pew Research πέρυσι ότι περνούν υπερβολικό χρόνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, από μόλις περίπου ένα τέταρτο που το έλεγαν αυτό το 2023.
Επιπλέον, οι Αμερικανοί συνολικά φαίνεται να κινούνται πιο κοντά στη θέση ότι τα παιδιά δεν θα έπρεπε να έχουν κινητά τηλέφωνα, όχι μόνο κατά τη διάρκεια του μαθήματος, αλλά κατά τη διάρκεια ολόκληρης της σχολικής ημέρας. Το 2024, το 36 τοις εκατό υποστήριξε απαγορεύσεις όλης της ημέρας, ενώ νωρίτερα φέτος, η υποστήριξη για απαγορεύσεις κινητών όλης της ημέρας ήταν στο 44 τοις εκατό, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Pew Research.
