Το κόσμημα για τα μαλλιά που δημιούργησε ο Λούις Κόμφορτ Τίφφανυ, γύρω στα 1904, είναι ένα αριστούργημα από πολλές απόψεις. Έχοντας ύψος μόλις 7 εκ., αποτελείται από δύο λιβελούλες που κάθονται πάνω σε σπόρους πικραλίδας. Η δύναμη του κομματιού προέρχεται από τη δεξιοτεχνία του, το θέμα και τα υλικά του.
Το έργο, που αποτελούσε μέρος της φημισμένης συλλογής Havemeyer, ήταν γνωστό στους μελετητές μόνο από φωτογραφίες αρχείου. Η τυχαία ανακάλυψή του από έναν επιμελητή του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης (The Met) οδήγησε στην προσθήκη του στη συλλογή του μουσείου.
Μια πολύτιμη κληρονομιά
Ο Τίφφανυ (Louis Comfort Tiffany, 1848-1933) ήταν άριστος σχεδόν σε όλα τα μέσα διακοσμητικών τεχνών. Οι πρώτες του καλλιτεχνικές προσπάθειες έγιναν στη ζωγραφική, αλλά σήμερα είναι γνωστός κυρίως για τα παράθυρα και τα λουλουδάτα αμπαζούρ του. Κυρίαρχα στοιχεία στο έργο του είναι η φύση και η εξερεύνηση του φωτός και του χρώματος.
Τα κοσμήματα ήταν μια από τις τελευταίες κατηγορίες με τις οποίες πειραματίστηκε, αν και η κατασκευή τους ήταν στο αίμα του: ο πατέρας του ήταν ο ιδρυτής της φημισμένης εταιρείας Tiffany & Co. Ο Λούις άρχισε να σχεδιάζει κοσμήματα το 1902, μετά το θάνατο του πατέρα του. Οι πρώτες του προσπάθειες εκτέθηκαν το 1904 στην Έκθεση της Λουιζιάνα, στο Σαιντ Λούις. Έδειξε 27 κομμάτια, μεταξύ των οποίων και ένα κολιέ με οπάλια που σήμερα βρίσκεται στο Met.
Για τη δημιουργία αυτού του κολιέ, όπως και για πολλά ακόμη από τα κοσμήματά του, ο Τίφφανυ απέφυγε τα πολύτιμα πετράδια και προτίμησε τα ημιπολύτιμα.
Το κριτήριο ήταν το χρώμα τους και η ικανότητά τους να διαχέουν και να μετασχηματίζουν το φως, όχι η εγγενής αξία τους. Τα οπάλια, με τη φλογερή λάμψη τους, ανάλογα με το πατενταρισμένο ιριδίζον γυαλί Favrile, ήταν από τα αγαπημένα του.
Το τμήμα Art Jewelry ήταν ανοιχτό από το 1907 μέχρι το θάνατό του το 1933. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, δημιούργησε περίπου 5.500 κοσμήματα.
Ένα άλλο πεδίο έκφρασης της δημιουργικής ιδιοφυΐας του Τίφφανυ ήταν η εσωτερική διακόσμηση. Ένα από τα θρυλικά του έργα ήταν η κατοικία των Λουιζίν και Χένρι Όσμπορν Χάβεμαγιερ στο Μανχάτταν, οι οποίοι ήταν σημαντικοί πατρώνες τόσο δικοί του όσο και της σύγχρονης γαλλικής τέχνης. Το ζευγάρι της Χρυσής Εποχής συγκέντρωσε μία από τις μεγαλύτερες συλλογές τέχνης στην Αμερική και ήταν γενναιόδωροι ευεργέτες του Μητροπολιτικού Μουσείου. Μετά το θάνατο της Λουιζίν το 1929, η έπαυλη κατεδαφίστηκε και μεγάλο μέρος του εσωτερικού της πωλήθηκε σε δημοπρασία. Ένα κομμάτι που σώθηκε, ένα ψηφοιδωτό με παγώνι που βρισκόταν πάνω από το μεγάλο τζάκι του φουαγιέ, βρίσκεται στο Μουσείο Τέχνης του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν. Το παγώνι ήταν ένα από τα κλασικά μοτίβα του Τίφφανυ.
Οι λιβελούλες
Ένα άλλο χαρακτηριστικό θέμα της δουλειάς του ήταν η λιβελούλα. Στο «Beautiful Creatures: Jewelry Inspired by the Animal Kingdom» (Όμορφα πλάσματα: Κοσμήματα εμπνευσμένα από το ζωικό βασίλειο), η Μάριον Φάζελ εξηγεί:
«Τα κοσμήματα με το μοτίβο της λιβελούλας έγιναν μόδα στη Δύση μετά την επανέναρξη του εμπορίου με την Ιαπωνία το 1853. Για χιλιάδες χρόνια, οι Ιάπωνες θαύμαζαν αυτά τα έντομα, τα οποία λειτουργούσαν ως σύμβολα του καλοκαιριού και του φθινοπώρου. Οι λιβελούλες απεικονίζονταν σε πολλά από τα εξαγωγικά προϊόντα της χώρας, συμπεριλαμβανομένων των διακοσμητικών αντικειμένων […] που είδαν εκατομμύρια άνθρωποι όταν εκτέθηκαν στην […] Παγκόσμια Έκθεση του 1867, στο Παρίσι».
Εμπνευσμένος από την έκθεση, ενσωμάτωσε διάφορα στοιχεία ιαπωνικού στιλ στα σχέδια του και η πρώτη λιβελούλα του εμφανίστηκε σε ένα αμπαζούρ, το 1899. Οι λιβελούλες έγιναν δημοφιλείς και μεταξύ των Ευρωπαίων και Αμερικανών κοσμηματοπωλών.
Το κοσμήμα για τα μαλλιά με τις λιβελούλες είναι ένα από τα πιο εκπληκτικά κομμάτια του και ένα από τα σημαντικότερα της καλλιτεχνικής του καριέρας, το οποίο αποκρυσταλώνει μια εφήμερη στιγμή — λιβελούλες που ξεκουράζονται πάνω σε πικραλίδες πριν πετάξουν και πάλι — σε ένα στοχασμό για τον χρόνο. Οι πικραλίδες δεν απεικονίζονται σε πλήρη άνθιση, αλλά στο τέλος του κύκλου ζωής τους. Η μία μπάλα είναι ήδη μισή.
Κατά κανόνα, οι κοσμηματοποιοί προτιμούσαν πιο όμορφα λουλούδια, όπως το ρομαντικό τριαντάφυλλο και ο ποιητικός πανσές. Η επιλογή της πικραλίδας ήταν αρκετά πρωτότυπη, και αντικατοπτρίζει την εκτίμηση του καλλιτέχνη για την ομορφιά ενός κοινού ζιζανίου.
Η λάμψη και η ευκινησία των λιβελλουλών αποδίδεται με χρυσά στοιχεία και μαύρα οπάλια στην πλάτη, ροζ οπάλια στο κεφάλι και λεπτά φτερά από πλατίνα.
Πιστεύεται ότι όταν φοριόταν το κόσμημα, αυτά τα φτερά κουνιόντουσαν ελαφρώς όταν ο φορέας του γύριζε. Η πλατίνα έχει πολύ υψηλό σημείο τήξης και χρειάστηκαν αιώνες εφευρέσεων και καινοτόμων τεχνικών για να επιτραπεί η χρήση της στην κοσμηματοποιία. Μόνο γύρω στα 1900 άρχισε να χρησιμοποιείται ως βασικό υλικό στην κατασκευή κοσμημάτων υψηλής ποιότητας. Σε αυτές τις λιβελούλες ο Τίφφανυ χρησιμοποίησε το μέταλλο με έναν μοναδικό τρόπο: σχηματίζοντας το λεπτό περίγραμμα των φτερών χωρίς να χρησιμοποιήσει καθόλου πέτρες.
Η επιμελήτρια του Met, Άλις Κούνεϋ Φρέλινγκχόιζεν, είναι φίλη με τη δισέγγονη της Λουιζίν Χάβεμαγιερ, Λίντεν Χάβεμαγιερ Γουάις. Πριν από χρόνια, κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στο καλοκαιρινό σπίτι της Γουάις, ο μικρός γιος της Φρέλινγκχόιζεν μαγεύτηκε από μια πεταλούδα που πετούσε. Για να τον ευχαριστήσει, η Γουάις έβγαλε ένα μικρό κουτί από την ντουλάπα της. Μέσα στο κουτί βρισκόταν το κοσμήμα για τα μαλλιά της εταιρίας Τίφανι. Η Φρέλινγκχόιζεν λέει πώς «σχεδόν λιποθύμησε» όταν το είδε. Η Γουάις το συνέδεε με τη γιαγιά της, που ήταν νύφη της Λουιζίν. Στην πραγματικότητα, αρχικά ανήκε στην ίδια τη Λουιζίν. Το 2002, η Γουάις το δώρισε στο Met, όπου το θαυμάζει το ευρύ κοινό.
