Ο Θαλής ο Μιλήσιος έζησε περίπου το 625-546 π.Χ. Θεωρείται ένας από τους αρχαιότερους φιλοσόφους του δυτικού κόσμου και ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας. Παρόλο που πολλοί θεωρούν ότι προερχόταν από την Μίλητο, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο είχε φοινικική καταγωγή.
Όπως και πολλοί άλλοι φιλόσοφοι του αρχαίου κόσμου, δεν άφησε πίσω κανένα γραπτό του, υπάρχουν ωστόσο υποψίες ότι κρατούσε προσωπικές σημειώσεις, οι οποίες με το πέρασμα των αιώνων χάθηκαν.
Στον Θαλή αποδίδονται αρκετές μαθηματικές θεωρίες, καθώς επίσης και πρώιμες εξηγήσεις των φυσικών φαινομένων. Τα κείμενα που έχουμε για τον Θαλή έχουν γραφτεί χρόνια μετά τον θάνατο του, με αποτέλεσμα αρκετά βασικά στοιχεία να αμφισβητούνται.
Το βασικότερο που γνωρίζουμε για εκείνον είναι ότι υπήρξε φυσικός φιλόσοφος, με τις θεωρίες του να χαρακτηρίζονται ως υλιστικές (με τη σημερινή σημασία), καθώς θεωρείται ο πρώτος που προσπάθησε να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα διαχωρίζοντας τα από τα υπερφυσικά που συνυπήρχαν έως τότε στη μυθική παράδοση. Εντούτοις, οι απόψεις του για τη ζωή γενικότερα αντικρούουν την πεποίθηση ότι ήταν υλιστής, αφήνοντας αμφιβολίες ως προς αυτό το σημείο.
Η θεωρία του Θαλή
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο Θαλής θεωρούσε ότι υπάρχει μία μόνο πηγή ζωής, η οποία περιβάλλει τα πάντα. Στην αναζήτηση του βρήκε αυτή την πηγή στο νερό. Οι εντυπωσιακές ιδιότητες του νερού, όπως το ότι μετατρέπεται σε ατμό ή σε πάγο, σε συνδυασμό με το ότι το νερό κατέχει επίσης σημαντική θέση στην μυθολογία, τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι ο φυσικός κόσμος προκύπτει εξελικτικά από μία αρχέγονη κατάσταση κατά την οποία υπήρχε μόνο νερό. Επίσης πίστευε ότι η γη επιπλέει πάνω σε νερό, όπως ένα κομμάτι ξύλο επιπλέει σε μία λίμνη.
Για το κατά πόσο ο Θαλής ήταν αποδεκτός από τους σύγχρονους του οι πηγές διαφωνούν.
Ο Θαλής πραγματοποίησε επιστημονικά ταξίδια στην Αίγυπτο και ίσως και σε άλλες χώρες της Εγγύς Ανατολής, όπου και μελέτησε αστρονομία, μαθηματικά, γεωγραφία και μηχανικά προβλήματα.
Ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει ότι ο Θαλής χώρισε το έτος σε εποχές και ότι το διαίρεσε σε 365 ημέρες, κάτι που είναι πολύ πιθανό να ισχύει δεδομένου ότι του αποδίδεται ο υπολογισμός των ισημεριών. Επίσης, θεωρείται ότι υπολόγισε την τροχιά και τη διάμετρο του ήλιου και της σελήνης και ότι προέβλεψε την έκλειψη του ηλίου στις 22 Μαΐου του 585 π.Χ, η οποία διέκοψε τη μάχη μεταξύ Μήδων (υπό τον Κυαξάρη) και Λυδών (υπό τον Αλυάττη). Ακόμη, ότι μελέτησε τους ετήσιους ανέμους στην Αίγυπτο και την επίδραση τους στις πλημμύρες του Νείλου, τη σύσταση των άστρων (από γη και πυρακτωμένα) και του ήλιου (από γη), την κίνηση των άστρων, τις φάσεις της σελήνης, τα αίτια των σεισμών (τα οποία συνέδεσε με το ότι η γη επιπλέει στη θάλασσα) και τους κεραυνούς. Μέτρησε το ύψος των πυραμίδων της Αιγύπτου. Υποστήριξε ότι τα ουράνια σώματα έχουν σύσταση όμοια με της γης και ανακάλυψε τη Μικρή Άρκτο. Πολλά ακόμα του αποδίδονται, ενώ παράλληλα υπάρχουν θεωρίες και επιτεύγματα για τα οποία αμφισβητείται εάν οφείλονται σε αυτόν, όπως γεωμετρικές θεωρίες που αργότερα αποκαλύφθηκε πως ανήκαν στον Πυθαγόρα, η άποψη ότι ο κόσμος είναι ενιαίος και σφαιρικός, ότι η ουράνια σφαίρα διαιρείται σε πέντε ζώνες και ότι η σελήνη παίρνει το φως της από τον ήλιο.
Η κοσμοθεωρία του
Ο Θαλής πίστευε ότι ο κόσμος είναι γεμάτος θεούς. Είχε συνδέσει την ψυχή με την κίνηση, θεωρούσε ότι οι ψυχές είναι αθάνατες και ότι ακόμα και τα αντικείμενα που θεωρούνται άψυχα, έχουν ψυχή. Σύμφωνα με τις πηγές, μία επικρατούσα άποψη είναι ότι οι ιδέες του σχετικά με την ψυχή ήταν επηρεασμένες από τις μαγνητικές ικανότητες που εμφανίζουν ο φυσικός μαγνήτης και το ήλεκτρο.
Το περιστατικό των ελαιουργείων
Οι σύγχρονοι του Θαλή συχνά σχολίαζαν ότι παρά τις γνώσεις που κατείχε ήταν φτωχός, όπως μας πληροφορεί ο Αριστοτέλης. Έτσι θέλοντας να αποδείξει ότι μπορούσε αν ήθελε να αξιοποιήσει τις γνώσεις του για να πλουτίσει, αλλά κάνοντας το σαφές ότι αυτός δεν ήταν ο στόχος του, προέβλεψε πότε η σοδιά της ελιάς θα ήταν πλούσια και με ό,τι χρήματα είχε προμίσθωσε από τον χειμώνα όλα τα ελαιουργεία της Μιλήτου και της Χίου. Ως αποτέλεσμα, την εποχή της σοδειάς ο Θαλής είχε το μονοπώλιο της αγοράς και έβγαλε μεγάλο κέρδος. Το κατά πόσο αυτή η ιστορία αληθεύει είναι επίσης αμφιλεγόμενο, σύμφωνα με τις πηγές.
Η ανάμειξη του Θαλή στην πολιτική
Σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, ο Θαλής έσωσε τη Μίλητο με τη συμβουλή του να απορρίψουν την πρεσβεία του Κροίσου για συμμαχία εναντία στους Πέρσες. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο Θαλής εισηγήθηκε την πολιτική ένωση των ιωνικών πόλεων της Μικράς Ασίας, και παρά την αντίθεση του για την συμμαχία, βοήθησε τον Κροίσο και τον στρατό του να διαβεί τον ποταμό Άλυ σκάβοντας ένα ημικύκλιο κανάλι.
Τέλος, ενώ ορισμένες πηγές και ερμηνείες τους θεωρούν τον Θαλή ως το πρώτο άτομο της αρχαίας Ελλάδας που «εκλογίκευσε» τα φυσικά φαινόμενα, αρκετές από τις απόψεις του όπως είδαμε παραπάνω φαίνεται να θέτουν την ιδέα αυτή σε αμφισβήτηση.
Ηλεκτρονικές πηγές
- Ζαφειρόπουλος Χρήστος, Θαλής ο Μιλήσιος, Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor, 2008
Βιβλιογραφία
- W. K. C. Guthrie, A History of Greek Philosophy, 1, Cambridge 1962, σελ. 45-72, Ε. Ν. Ρούσσος, από το βιβλίο: φιλοσοφικό κοινωνιολογικό λεξικό 2, ΔΑΒΙΔ-ΙΩΣΗΦ-Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ, εκδόσεις Κ. Καπόπουλος, Αθήνα 1995, σελ. 248-249
