«Ήταν νύχτα όταν οι Θεοί δημιούργησαν με το τραγούδι τους τον κόσμο. Από τον κόσμο του φωτός στον κόσμο της μουσικής», είπε ο Ngai Tahu (Νγκαϊ Ταχου), αρχηγός της φυλής Matiaha Tiramorehu (Ματιαχα Τιραμορεχου), το 1849, αφηγούμενος τον μύθο της δημιουργίας των Μαορί (Maori).
Φυσικά ο Τιραμορεχου χρησιμοποίησε τις λέξεις των Μαορί: Κεϊ α τε Πο τε τιματατανγκα ο τε γουαιατατανγκα μαϊ α τε Ατουα. Κο τε
Αο, κο τε Αο μαραμα, κο τε Αο του ροα.
Ο Brian Flintoff, ξυλογλύπτης μάστορας και κατασκευαστής παραδοσιακών μουσικών οργάνων Μαορί, τονίζει την παραπάνω ιστορία στο βιβλίο του “Taonga Puoro: Singing Treasures: The Musical Instruments of the Maori.” Ο Flintoff, πιστεύει πως για να εκτιμήσει κάποιος τα μουσικά όργανα των Μαορί, πρέπει να κατανοήσει την κοσμολογία από την οποία προήλθαν, δηλαδή τους μύθους και τους θρύλους των Μαορί.
Αυτοί οι μύθοι έχουν περάσει από γενιά σε γενιά κυρίως προφορικά και οι λεπτομέρειες των ιστοριών διαφοροποιούνται ελαφρώς. «Υπάρχουν πολλές παραλλαγές της ιστορίας της δημιουργίας, όπως είναι αναμενόμενο σε μια προφορική παράδοση, όπου σημαντικά στοιχεία προστίθενται ή αφαιρούνται, ανάλογα με τις περιστάσεις της αφήγησης, πράγμα που μας δείχνει το έλλειμα του τυπωμένου λόγου, είπε ο Flintoff σε ένα e-mail.
Τα παραδοσιακά μουσικά όργανα των Μαορί είναι κάτι περισσότερο από τη μουσική που φτιάχνουν.
«Όλα τα διαφορετικά είδη των τραγουδιών των Μαορί πηγάζουν από τα συναισθήματα των θεών κατά τους αιώνες της δημιουργίας. Υπάρχουν τραγούδια θλίψης, θυμού και θρήνου’ μοναξιάς, επιθυμίας και χαράς’ γαλήνης και αγάπης. Οι ήχοι των οργάνων και οι χορευτικές κινήσεις υποστηρίζουν και διανθίζουν τα τραγούδια», έγραψε ο Flintoff.
Επομένως, τα μουσικά όργανα των Μαορί είναι καίρια στοιχεία για την διατήρηση των παραδοσιακών αφηγήσεων των Μαορί, που μας μεταφέρουν μύθους, προγονικές γνώσεις και άλλα, επιτρέποντας στη λαογραφία των Μαορί να ακμάζει και για τις επόμενες γενιές.
Τραγούδια για την ευημερία
Ένα από τα πιο απλά όργανα είναι το ποροτιτι (porotiti), που σημαίνει ‘κύκλος’ στη γλώσσα των Μαορί. Αλλά ένα ποροτιτι μπορεί να έχει οποιοδήποτε σχήμα, αρκεί να είναι σωστά ζυγισμένο, μας εξήγησε ο Flintoff στη διάρκεια μιας τηλεφωνικής συνομιλίας. Το στριφογυρίζουμε με ένα κορδόνι που περνά μέσα από δυο τρύπες στο κέντρο και καθώς αναπτύσσει ταχύτητα παράγει βόμβο.
«Συνήθως, χρησιμοποιούσαμε ένα κουμπί από παλτό περασμένο σε ένα κορδόνι όταν ήμασταν παιδιά», λέει ο Φλίντοφ. Μέρος της Σκοτσέζικης κληρονομιάς τους, πιστεύει. Πολλοί ξέρουν το γιο-γιο, που είναι παρόμοιο με το ποροτιτι. Αλλά οι Μαορί έκαναν κάτι μοναδικό με αυτό το όργανο. Φυσούσαν στο ποροτιτι καθώς αυτό στροβιλιζόταν, κι έτσι αυτό γινόταν ‘τραγουδοπαγίδα’, μας εξήγησε.
Όχι μόνο ‘πιάνει’ τραγούδια, αλλά η μουσική του ποροτιτι πιστεύεται πως έχει και θεραπευτική αξία.
Στα πρώτα χρόνια της εγκατάστασης των Ευρωπαίων, όταν ήρθε η γρίπη στη Νέα Ζηλανδία, οι Μαορί ήταν απροστάτευτοι απέναντί της. Ο Flintoff μας εξήγησε πως μια ομάδα στο Taranaki, στα δυτικά της Βορείου Νήσου της Νέας Ζηλανδίας, ανακάλυψε ότι τα παιδιά που έπαιζαν το μικρό ποροτιτι δεν αρρώσταιναν. Κι έτσι οι Μαορί έπαιζαν το ποροτιτι πάνω από όλα τα παιδιά τη νύχτα και κανένα δεν υπέκυψε στη γρίπη. Αντιθέτως, σε άλλα μέρη της Νέας Ζηλανδίας, μεγάλες περιοχές ερημώθηκαν.
«Οι ηλικιωμένοι, σαν εμένα, θα το στριφογύριζαν και θα χόρευαν μαζί του και θα το κινούσαν σε διάφορες θέσεις και οι δονήσεις που θα ανέβαιναν από το κορδόνι θα τούς βοηθούσαν στην αρθρίτιδα», είπε ο Flintoff.
Στην εποχή μας, οι άνθρωποι καταφέρνουν με αυτό να βοηθήσουν όσους έχουν άσθμα, πρόσθεσε.
Κρυμμένα μηνύματα
Ακούστε προσεκτικά το κοαουαου (koauau), τον πιο κοινό αυλό των Μαορί, και ίσως ακούσετε κάτι περισσότερο από τη μουσική. Οι έμπειροι μουσικοί μπορούν να παίξουν το κοαουαου με τέτοιον τρόπο, ώστε να ακούγονται οι στίχοι του τραγουδιού μέσα από αυτό. Έτσι, αν γνωρίζετε καλά το τραγούδι, ίσως μπορέσετε να πιάσετε αυτά που ‘λέει’ ο μουσικός, είπε ο Flintoff.
Υπάρχουν σπουδαίες ιστορίες για ανθρώπους που έστειλαν κρυμμένα μηνύματα μέσω των τραγουδιών, μας είπε. Μας διηγήθηκε μια τέτοια ιστορία για έναν νέο άντρα που συνελήφθη επειδή φλέρταρε την πριγκίπισσα μιας άλλης φυλής και καταδικάστηκε σε θάνατο για αυτό. Ο νεαρός άντρας παρακάλεσε να τον αφήσουν να παίξει το κοαουαου του για τελευταία φορά. Έτσι, άρχισε να παίζει ένα τραγούδι στην αγαπημένη του. Αυτή, ακούγοντας το τραγούδι, ‘άκουσε’ ότι της έλεγε να τον συναντήσει σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Κανείς άλλος δεν άκουσε το μήνυμα, αλλά αυτή το αναζητούσε μέσα στο τραγούδι. Ο άντρας έπαιζε για τέσσερις ώρες και όλοι εκστασιάστηκαν τόσο από την υπέροχη μουσική του, ώστε στο τέλος αποκοιμήθηκαν κι αυτός βρήκε την ευκαιρία να δραπετεύσει. Έφυγε τρέχοντας και πήδηξε από έναν γκρεμό στη θάλασσα, όπου τον περίμεναν τα αδέλφια του με ένα κανό για να τον πάνε στην πριγκίπισσά του.
Θεϊκή γνώση
Η πρώτη αναφορά στο πουταταρα, το βούκινο από κοχύλι, στη μυθολογία των Μαορί γίνεται όταν σαλπίσματα ακούγονται για να αναγγείλουν την επιστροφή του Τέιν (Tane), του θεού των δασών. Όπως μας λέει ο μύθος, ο Τέιν ξεκινά μια δόλια αναζήτηση μέχρι τους ουρανούς για να φέρει πίσω τα τρία καλάθια της γνώσης “κετε ο τε γουανανγκα” (kete o te wananga) και να ευεργετήσει την ανθρωπότητα. Κάθε ένα από τα καλάθια περιέχει και ένα διαφορετικό είδος γνώσης που θα βοηθήσει τους ανθρώπους: την ιερή γνώση, την προγονική γνώση και τη γνώση της ζωής.
Το μακρύ και δύσκολο ταξίδι του Τέιν στους ουρανούς είναι γεμάτο δοκιμασίες, όπως κάθε θεϊκή αναζήτηση. Όχι μόνο πρέπει να φτάσει μέχρι τον 12ο ουρανό για να ζητήσει τα καλάθια από τον ανώτατο θεό, τον Ιο-ματουα-κορε (Ιο) [Io-matua-kore (Io)], αλλά συναντά και εμπόδια από τον αδερφό του Γουίρο (Whiro), ο οποίος προσπαθεί να τον σταματήσει με οποιοδήποτε μέσο. Παρόλο που ο Τέιν είχε επιλεγεί με ιερό τρόπο για την αποστολή, ο Γουίρο πιστεύει ότι, ως μεγαλύτερος αδελφός, του αξίζει να φέρει πίσω αυτός τα τρία καλάθια της γνώσης.
Ο Γουίρο στέλνει από τον ουρανό ένα σωρό αποκρουστικά πλάσματα, όπως έντομα, ερπετά και όρνια, να εμποδίσουν τον αδερφό του να ανέβει. Αυτά τα κακόβουλα όντα προσπαθούν να αποκτήσουν το αίμα του Τέιν, ώστε να τον καταραστούν και να τον καταστρέψουν. Αλλά ο Τέιν καταφέρνει και συνεχίζει το ταξίδι του προς τον ουρανό με τη βοήθεια ιερών ανέμων – του ανεμοστρόβιλου και των παιδιών αέρηδων, που τον προστατεύουν και τον προωθούν ψηλότερα.
Φτάνοντας στην κορυφή του ουρανού, ο Τέιν συναντά τους θεούς φύλακες του Ιο’ εξαγνίζεται και τιμάται με πολλά ιερά ονόματα. Ο Ιο, φυσικά, αποδέχεται το αίτημα του Τέιν για τα τρία καλάθια. Οι θεοί φύλακές του δίνουν τα καλάθια και δυο θεούς- πέτρες, που μπορούν να διακρίνουν αν η επιθυμία κάποιου είναι καλή ή κακή.
Η ιστορία μας λέει με λεπτομέρειες για το πώς ο Τέιν νίκησε το κακό και για τον εξαγνισμό του, καθώς περνά τις θεϊκές δοκιμασίες κατά την άνοδο και κάθοδό του από τον ουρανό.
Όταν ο Τέιν φτάνει πίσω στη γη, οι συγγενείς του Ουρου-αο (Uru-ao) και Τουπαϊ (Tupai) σαλπίζουν για να ακουστεί μέχρι τους ουρανούς, στους θεούς, ότι ο Τέιν έχει επιστρέψει. Αυτά τα σαλπίσματα είναι η πρώτη αναφορά στο βούκινο από κοχύλι των Μαορί, που λέγεται ότι έφτιαξε ο Τουπαϊ.
Μια προσφορά ειρήνης
Οι Μαορί είναι ένας από τις λίγους λαούς παγκοσμίως, συμπεριλαμβάνοντας τους Θιβετιανούς, που έχουν προσθέσει ένα επιστόμιο στο βούκινο από κοχύλι, λέει ο Flintoff. Το ξύλινο επιστόμιο έχει τη δική του ιστορία. Προστέθηκε στο πουταταρα επειδή το ξύλο προέρχεται από την ξηρά και το κοχύλι προέρχεται από τη θάλασσα.
«Αν κατεβείτε στην παραλία, η ξηρά και η θάλασσα πάντα μαλώνουν. Παλιά, ήταν τρομερά κουραστικός ο αγώνας τους, αλλά κατά τα φαινόμενα έχει ηρεμήσει λίγο τώρα».
«Αυτός ήταν ο τρόπος μεταξύ των θεών: Είπαν, θα χρησιμοποιήσουμε το ξύλο και το κοχύλι για να φτιάξουμε αυτό το όργανο σαν προσφορά ειρήνης. Και έτσι η προσφορά δώρων για το κλείσιμο της ειρήνης καθιερώνεται μέσω μιας θαυμάσιας ιστορίας και γίνεται με φυσικό τρόπο μέρος της ζωής σου», είπε ο Flintoff.
Το βούκινο από κοχύλι ακούγεται ακόμα στη Νέα Ζηλανδία ως μέρος των τελετουργικών διαδικασιών των Μαορί, σε πολλά μαραε (χώροι συνάντησης των Μαορί) και παραπέρα. Μερικά σχολεία το χρησιμοποιούν αντί για κουδούνι, για να σημάνουν το τέλος της σχολικής περιόδου. Ίσως και οι θεοί να το ακούν ακόμα να αντηχεί στους ουρανούς.
Για να μάθετε περισσότερα για τον Brian Flintoff και για να ακούσετε κάποια από τα μουσικά του όργανα, επισκεφθείτε το JadeAndBone.co.nz
