Το «Μέσα στο Τρίτο Ράιχ” (Inside the Third Reich, 1969), τα μακροσκελή απομνημονεύματα του υπουργού του Χίτλερ Άλμπερτ Σπέερ (1905-1981), είναι ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα.
Ως υπουργός Εξοπλισμών και Πολεμικής Παραγωγής, ο οποίος χρησιμοποιούσε αλλοδαπούς και αιχμαλώτους πολέμου σε καταναγκαστικά έργα για να στηρίξει τις πολεμικές προσπάθειες της Γερμανίας, ο Σπέερ ήταν μέλος του «εσωτερικού κύκλου» του Χίτλερ για περισσότερο από μια δεκαετία. Μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καταδικάστηκε για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στις δίκες της Νυρεμβέργης το 1946. Ο Σπέερ κατάφερε να πείσει πέντε από τους οκτώ Βρετανούς, Γάλλους, Αμερικανούς και Σοβιετικούς δικαστές ότι αγνοούσε σε μεγάλο βαθμό τις διώξεις και τις μαζικές δολοφονίες των Εβραίων, αποφεύγοντας έτσι τη θανατική ποινή. Αντ’ αυτού, του επιβλήθηκε ποινή φυλάκισης 20 ετών. Μετά την απελευθέρωσή του από τη φυλακή το 1966, προέκυψαν στοιχεία που έδειχναν ότι γνώριζε πολύ περισσότερα από όσα είχε αφήσει να εννοηθούν το 1946.
Το δεύτερο κεφάλαιο του βιβλίου, με τίτλο «Επάγγελμα και αποστολή», είναι από τα πιο συναρπαστικά. Περιγράφει λεπτομερώς πώς ο Σπέερ, μαζί με εκατομμύρια άλλους Γερμανούς, έπεσε στα μάγια του Χίτλερ τη δεκαετία του 1930, καθιστώντας τους Εθνικοσοσιαλιστές το μεγαλύτερο πολιτικό κόμμα της Γερμανίας.
Ο Σπέερ, ένας μορφωμένος άνθρωπος, περιέγραψε την πρώτη φορά που άκουσε τον ηγέτη των εθνικοσοσιαλιστών ως εξής:
«Ο Χίτλερ μιλούσε επιτακτικά και με υπνωτική πειστικότητα. Η διάθεση που δημιούργησε ήταν πολύ βαθύτερη από την ίδια την ομιλία, την οποία στο μεγαλύτερο μέρος της δεν θυμόμουν για πολύ. Επιπλέον, παρασύρθηκα από το κύμα του ενθουσιασμού που, το ένιωθε κανείς σχεδόν σωματικά, παρέσυρε τον ομιλητή από πρόταση σε πρόταση. Σάρωνε κάθε σκεπτικισμό, κάθε επιφύλαξη. Στους αντιπάλους δεν δόθηκε καμία ευκαιρία να μιλήσουν. Αυτό ενίσχυσε την ψευδαίσθηση, τουλάχιστον στιγμιαία, της ομοφωνίας. Τελικά, ο Χίτλερ δεν φαινόταν πλέον να μιλάει για να πείσει – μάλλον φαινόταν να αισθάνεται ότι εξέφραζε αυτό που το ακροατήριο, που είχε πλέον μετατραπεί σε μια ενιαία μάζα, περίμενε από αυτόν.»
Η αντίδραση του Σπέερ ήταν όπως και αυτή τόσων άλλων Γερμανών:
«Εδώ, μου φάνηκε ότι υπήρχε ελπίδα. Εδώ υπήρχαν νέα ιδανικά, μια νέα κατανόηση, νέα καθήκοντα. Ο κίνδυνος του κομμουνισμού, που φαινόταν να έρχεται αμείλικτα, μπορούσε να αναχαιτιστεί, μας έπεισε ο Χίτλερ, και αντί για απελπιστική ανεργία, η Γερμανία μπορούσε να προχωρήσει προς την οικονομική ανάκαμψη. Το εβραϊκό πρόβλημα το είχε αναφέρει μόνο περιφερειακά. Αλλά τέτοιες παρατηρήσεις δεν με ανησύχησαν, αν και δεν ήμουν αντισημίτης- αντίθετα, είχα Εβραίους φίλους από τα σχολικά και πανεπιστημιακά μου χρόνια, όπως σχεδόν όλοι οι άλλοι.»
Μερικές εβδομάδες αργότερα, ο Σπέερ άκουσε τον Γιόζεφ Γκέμπελς, ο οποίος στη συνέχεια υπηρέτησε τον Χίτλερ ως υπουργός Προπαγάνδας του Ράιχ. Ο Σπέερ περιέγραψε την αριστοτεχνική ικανότητά τους να χειραγωγούν το συναίσθημα:
«Τόσο ο Γκέμπελς όσο και ο Χίτλερ είχαν καταλάβει πώς να απελευθερώνουν τα μαζικά ένστικτα στις ομιλίες τους, πώς να παίζουν με τα πάθη που κρύβονταν κάτω από την επιφάνεια της συνηθισμένης αξιοπρεπούς ζωής. Εξασκημένοι δημαγωγοί, κατάφεραν να συγχωνεύσουν τους συγκεντρωμένους εργάτες, μικροαστούς και φοιτητές σε έναν ομοιογενή όχλο, του οποίου τις απόψεις μπορούσαν να διαμορφώσουν όπως ήθελαν. … Για να αντισταθμίσει τη μιζέρια, την ανασφάλεια, την ανεργία και την απελπισία, αυτή η ανώνυμη συνάθροιση κυλιόταν για ώρες σε εμμονές, αγριότητες, αδεξιότητες. Αυτό δεν ήταν ένθερμος εθνικισμός, αλλά, μάλλον, για λίγες σύντομες ώρες, η δυστυχία που προκάλεσε στους ανθρώπους η κατάρρευση της οικονομίας αντικαταστάθηκε από μια μανία που απαιτούσε θύματα. Και ο Χίτλερ και ο Γκέμπελς προμήθευσαν τα θύματα. Χτυπώντας τους αντιπάλους τους και διασύροντας τους Εβραίους έδωσαν έκφραση και κατεύθυνση σε άγρια, πρωτόγονα πάθη.»
Έχοντας ενταχθεί στο Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (NSDAP) και έχοντας γίνει μέλος με τον αριθμό 474.481 τον Ιανουάριο του 1931, ο Σπέερ δήλωσε: «Δεν γνώριζα σχεδόν τίποτα για το πρόγραμμα του Χίτλερ. Με είχε κυριεύσει πριν καταλάβω τι συνέβαινε».
Στο βιβλίο του, ο Σπέερ παραδέχεται την πνευματική του τεμπελιά:
«Γιατί, για παράδειγμα, ήμουν πρόθυμος να παραμείνω στη σχεδόν υπνωτιστική εντύπωση που μου είχε κάνει η ομιλία του Χίτλερ; Γιατί δεν ανέλαβα μια ενδελεχή, συστηματική έρευνα, ας πούμε για την αξία ή την αχρηστία των ιδεολογιών όλων των κομμάτων; Γιατί δεν διάβασα τα διάφορα προγράμματα των κομμάτων ή τουλάχιστον το Mein Kampf (Ο
Αγών μου) του Χίτλερ και το Myth of the Twentieth Century (Μύθος του Εικοστού Αιώνα) του Ρόζενμπεργκ; Ως διανοούμενος, θα περίμενε κανείς από εμένα να συλλέξω τεκμηρίωση με την ίδια σχολαστικότητα και να εξετάσω τις διάφορες απόψεις με την ίδια αμεροληψία που είχα μάθει να εφαρμόζω στις προκαταρκτικές αρχιτεκτονικές μου μελέτες. […]
«Διότι αν ήθελα, θα μπορούσα να είχα ανακαλύψει ακόμη και τότε ότι ο Χίτλερ διεκήρυττε την επέκταση του Ράιχ προς τα ανατολικά, ότι ήταν βαθιά αντισημίτης, ότι ήταν προσηλωμένος σε ένα σύστημα αυταρχικής διακυβέρνησης, ότι μετά την κατάκτηση της εξουσίας σκόπευε να καταργήσει τις δημοκρατικές διαδικασίες και ότι στη συνέχεια θα υποχωρούσε μόνο με τη βία. Το ότι δεν ασχολήθηκα για να τα ανακαλύψω όλα αυτά, τουλάχιστον για εμένα – το ότι δεν διάβασα, δεδομένης της μόρφωσής μου, βιβλία, περιοδικά και εφημερίδες με διάφορες απόψεις – το ότι δεν προσπάθησα να διακρίνω όλο τον μηχανισμό της μυθοποίησης, ήταν ήδη εγκληματικό. Σε αυτό το αρχικό στάδιο, η ενοχή μου ήταν τόσο σοβαρή όσο, στο τέλος, το έργο μου για τον Χίτλερ. Διότι το να είσαι σε θέση να γνωρίζεις και παρ’ όλα αυτά να αποφεύγεις τη γνώση δημιουργεί άμεση ευθύνη για τις συνέπειες – από την αρχή.»
Φυσικά, για τον Σπέερ και τόσους άλλους, η πνευματική τεμπελιά είχε και μια ευχάριστη πλευρά:
«Η κλίση μου να απαλλαγώ από την ανάγκη να σκέφτομαι, ιδιαίτερα για δυσάρεστα γεγονότα, συνέτεινε να κλονιστεί η ισορροπία. Σε αυτό δεν διέφερα από εκατομμύρια άλλους.»
Αυτή η ανακούφιση, η απαλλαγή από το να χρειάζεται να σκέφτεται, αποδείχθηκε επικίνδυνη και τοξική:
«Ήταν αυτή η πνευματική χαλαρότητα που πάνω απ’ όλα διευκόλυνε, εδραίωσε και τελικά εξασφάλισε την επιτυχία του εθνικοσοσιαλιστικού συστήματος. Πόσο ανυπολόγιστες ήταν οι συνέπειες!»
Μόνο μετά τον πόλεμο, μπόρεσε ο Σπέερ να εκτιμήσει στην εντέλεια το υψηλό τίμημα που πλήρωσε ο ίδιος – και εκατομμύρια άλλοι – για αυτή τη διανοητική τεμπελιά:
«Το 1931, δεν είχα ιδέα ότι δεκατέσσερα χρόνια αργότερα θα έπρεπε να λογοδοτήσω για ένα πλήθος εγκλημάτων, τα οποία προσυπέγραψα εκ των προτέρων με την είσοδό μου στο κόμμα. Δεν ήξερα ακόμα ότι θα χρειάζονταν είκοσι ένα χρόνια από τη ζωή μου για να εξιλεωθώ από την επιπολαιότητα, την απερισκεψία και τη ρήξη με την παράδοση. Στην πραγματικότητα, δεν θα απαλλαγώ ποτέ από αυτή την αμαρτία.»
Πόσο βολικό θα ήταν να απορρίψουμε τον Σπέερ και τα εκατομμύρια άλλων Γερμανών που υποστήριξαν τους εθνικοσοσιαλιστές ως ανθρώπους με τους οποίους δεν θα μπορούσαμε να ταυτιστούμε: αδιάβαστους, ευεπηρέαστους και ηθικά κατώτερους. Βολικό, ναι, αλλά και ανόητο. Ο κόσμος έχει αλλάξει μετά από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά οι άνθρωποι όχι. Οι Καναδοί, όπως και τόσοι άλλοι λαοί, έχουν την ίδια ανθρώπινη φύση με τους Γερμανούς. Και, εκτός αν η ανθρώπινη φύση έχει αλλάξει σημαντικά τα τελευταία 90 χρόνια, οι Καναδοί σήμερα είναι το ίδιο επιρρεπείς στη χειραγώγηση και τον συναισθηματισμό όπως ήταν οι Γερμανοί τη δεκαετία του 1930.
Είμαστε περισσότερο ικανοί τάχα από τους Γερμανούς να αντισταθούμε στην υπνωτική πειθώ, να μην παρασυρθούμε από το κύμα ενθουσιασμού που παρασύρει τον σκεπτικισμό και τις επιφυλάξεις; Όταν δεν δίνεται στους αντιπάλους μια δίκαιη ευκαιρία να μιλήσουν, οι Καναδοί πιστεύουν στην ψευδαίσθηση της ομοφωνίας; Έχουν οι Καναδοί ανοσία στο να συγχωνεύονται σε ομοιογενή όχλο του οποίου οι απόψεις μπορούν να διαμορφωθούν από τους πολιτικούς, τα μέσα ενημέρωσης και άλλες αρχές; Πόσοι Καναδοί αναλαμβάνουν μια ενδελεχή, συστηματική διερεύνηση των ισχυρισμών που διατυπώνονται από πολιτικούς ακτιβιστές, υγειονομικές αρχές και άλλους «ειδικούς»; Πόσοι Καναδοί διαβάζουν βιβλία, ιστότοπους και εφημερίδες με ποικίλες απόψεις; Σε πόσους Καναδούς αρέσει να απαλλάσσονται από την ανάγκη να σκέφτονται, ιδίως για δυσάρεστα γεγονότα;
Όπως εξήγησε ο Σπέερ, ο θρίαμβος του εθνικοσοσιαλισμού (1933-1945) ευνοήθηκε και εδραιώθηκε από τη διανοητική τεμπελιά. Όπως το έθεσε ο ίδιος: «Το να μην προσπαθείς να δεις μέσα από ολόκληρο τον μηχανισμό της μυθοποίησης είναι ήδη εγκληματικό και το να είσαι σε θέση να γνωρίζεις και παρ’ όλα αυτά να αποφεύγεις τη γνώση δημιουργεί άμεση ευθύνη για τις συνέπειες – από την αρχή».
Ο δρόμος προς την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις. Η διανοητική τεμπελιά είναι το τσιμέντο που δένει την πλακόστρωση.
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι απόψεις του συγγραφέα και δεν αντανακλούν απαραίτητα τις απόψεις της Epoch Times.
Του John Carpay
Επιμέλεια: Αλία Ζάε
