«Ο όρος syncronicity (συγχρονικότητα) επινοήθηκε από τον ψυχολόγο Καρλ Γιουνγκ, για να εκφράσει γεγονότα τα οποία, ενώ φαίνεται ότι συμβαίνουν συμπτωματικά και αναίτια στον εξωτερικό κόσμο, μπορούν τελικά να γίνουν αντιληπτά ως αποτελέσματα που αντανακλούν την αναγκαιότητα του εσωτερικού κόσμου», διαβάζουμε στο δελτίο Τύπου της έκθεσης φωτογραφίας «SYNCHRON-e-CITIES» που παρουσιάζει το Δίκτυο Hocus Photus στο Τ.Α.F. (The Art Foundation) αυτές τις ημέρες, μέχρι τις 8 Ιουνίου.
Πρόκειται για το αποτέλεσμα της εργασίας που έκαναν 21 καλλιτέχνες, κατά τη διάρκεια της τελευταίας τριετίας, παρέα με τον εικαστικό φωτογράφο Αχιλλέα Νάσιο, ο οποίος τους καθοδήγησε να εξερευνήσουν τη διαδικασία της φωτογράφησης κυρίως ως τρόπο προσέγγισης του εαυτού.
Τα έργα αποτελούν έκφραση της εσωτερικής αντίληψης των καλλιτεχνών για έννοιες, λέξεις, διαδικασίες, καταστάσεις. Κοινά χαρακτηριστικά τους η σύνθεση του κάθε έργου μέσω πολλαπλών εικόνων, η χρήση μεμονωμένων στοιχείων ώστε να παραχθεί διάλογος μεταξύ των επιμέρους εικόνων και συνδετικά στοιχεία που ενισχύουν την αισθητική και νοηματική ενότητα του κάθε έργου, καθώς και η μη γραμμική διάταξη και σχέση τους (φωτοταμπλό), μέθοδος που ευνοεί ακόμη περισσότερο τον δημιουργικό διάλογο των εικόνων και την παραγωγή νοήματος.
Ισχυρή είναι ακόμη η αίσθηση της ποιητικότητας που αναδύεται, με οικείες εικόνες να μετασχηματίζονται σε φόρμες και στοιχεία μίας άλλης γλώσσας που επιδιώκει να εκφραστεί πιο εσωτερικά, πιο διαλογιστικά, πιο διαισθητικά.
Η έκθεση πλαισιώνεται από ποικίλες δράσεις, από παιχνίδια φωτογράφησης και βιντεοσκόπησης μέχρι βραδιά Spoken Word, ανοικτή μουσική σύμπραξη, ομιλίες και διαλέξεις, ενώ για την τελευταία βραδιά έχει προγραμματιστεί παρουσίαση/ανάλυση των έργων της έκθεσης από τον Αχιλλέα Νάσιο.
Η Epoch Times συνάντησε τον εμπνευστή και επιμελητή της έκθεσης στο TAF και μίλησε μαζί του για την τέχνη της φωτογράφησης, το ζεν, το παιχνίδι, την ενδοσκόπηση, τη σημασία του ‘εγώ’ και για άλλα πολλά, καθοριστικά για έναν καλλιτέχνη και για το παραγόμενο έργο του.
Ένας διπλός δρόμος
Στην ερώτηση για το πού στηρίχθηκε και από πού ξεκίνησε η εργασία που παρουσιάζεται ως «SYNCHRON-e-CITIES», ο Αχιλλέας αναφέρθηκε σε δύο σεμινάρια που κάνει, τα οποία έχει ονομάσει «Το Ζεν και η τέχνη της φωτογραφίας» και «Visualization» (Οπτικοποίηση).
«Εγώ το αποκαλώ προσπάθεια προσέγγισης του εαυτού», είπε αρχικά, αναφερόμενος στη δουλειά των συμμετεχόντων, αφού τα δύο σεμινάρια αφορούν το ένα την υλοποίηση μίας προϋπάρχουσας ιδέας ή αισθήματος, το άλλο την ευαισθητοποίηση του εαυτού ώστε να μπορέσει να αφουγκραστεί και να ανακαλύψει αυτό που θέλει να φωτογραφηθεί, ξεχνώντας τη δική του πρόθεση. Κατ’ ουσίαν, είναι δύο αντίθετες προσεγγίσεις, συμπληρωματικές, εξηγεί. «Στο ένα ξεκινάω με μια πρόθεση, στο άλλο ξεκινάω να ανακαλύψω ποια πρόθεση είναι αυτή που με κινεί.»
Χρησιμοποιώντας τους δύο αυτούς αντίθετους δρόμους, οι οποίοι όμως στο τέλος συγκλίνουν, μπορούμε να πούμε ότι τελικά το ζητούμενο, σε κάθε περίπτωση, «είναι μία βαθιά προσέγγιση του εαυτού μέσω της φωτογραφίας – όχι μέσω της εικόνας όμως, αλλά μέσω της διαδικασίας της φωτογράφησης», επισημαίνει. «Το θέμα είναι από ποια κίνητρα ορμώμενος συλλέγω τις εικόνες και πώς τις επιλέγω.»
Βιζουαλισμός
Τον Βιζουαλισμό τον περιγράφει ως αναζήτηση του τρόπου με τον οποίο «μπορώ να αποδώσω τις ιδέες μου, τα θέλω μου, την ψυχή μου – γιατί πάντα από εκεί ορμώμαστε, από τα συναισθήματα και τις σκέψεις μας – βασικά, αγωνιώ μέχρι να ανακαλύψω με ποιο τρόπο θα αρθρώσω λόγο μέσω της εικόνας».
Εκκινά δηλαδή από την πρόθεση του φωτογράφου, ο οποίος καλείται να «οπτικοποιήσει την ιδέα του, το αίσθημα του ή και τα δύο – να τα υλοποιήσει σε εικόνα».
«Το Ζεν και η τέχνη της φωτογραφίας»
Στο σεμινάριο «Το Ζεν και η τέχνη της φωτογραφίας», αντιθέτως, καθοδηγεί τους συμμετέχοντες να εγκαταλείψουν τις προθέσεις τους, τον ίδιο τους τον εαυτό – στο μέτρο που είναι αυτό δυνατό – προκειμένου να συντονιστούν με το περιβάλλον, να αφουγκραστούν, ώστε να «εκφράσουν αυτό που επιζητά να εκφραστεί».
«Εδώ δεν δίνουμε κατεύθυνση, αλλά ανακαλύπτουμε την κατεύθυνση σιγά σιγά. Το κατά πόσον ανακαλύπτουμε και κατά πόσο δίνουμε, βέβαια, είναι ένα ζήτημα που μαθαίνει σταδιακά όποιος εμπλέκεται σε αυτήν τη διαδικασία. Είναι μια διαδικασία πολύ πιο περίπλοκη από τη φωτογράφηση. Η φωτογραφία που προκύπτει είναι αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης.»
Παρά τη χρήση του όρου ‘Ζεν’ στον τίτλο του σεμιναρίου, ο Αχιλλέας επισημαίνει ότι δεν πρόκειται ακριβώς για Ζεν, το οποίο μιλά για τη μη ύπαρξη και την ψευδαίσθηση του ‘εγώ’ – έννοιες δυσνόητες και απόμακρες για όσους δεν κάνουν Ζα Ζεν – διαλογισμό Ζεν.
Η χρήση του όρου μάλλον παραπέμπει στην αντίληψη της φωτογραφίας ως Δρόμου, ενός από τους δυνητικούς Δρόμους προς τη φώτιση.
«Στο Ζεν, ακόμα και το ξερίζωμα των αγριόχορτων είναι Δρόμος», επισημαίνει. «Όλα είναι Δρόμος, εξαρτάται πώς τα κάνεις. Έχω διδαχθεί Ζεν και γνωρίζω ορισμένες τεχνικές του, αλλά δεν βαδίζω πλέον σε αυτόν τον δρόμο. Ο δρόμος πάνω στον οποίο βαδίζω σήμερα έχει μέσα στην καρδιά του ένα κομματάκι του Ζεν, και ανακαλύπτω διαρκώς ότι και μέσα από τη φωτογραφία ο Δρόμος μπορεί να ακολουθηθεί.»
«Οπότε, αυτά είναι τα δύο πράγματα πάνω στα οποία έχει χτιστεί αυτή η έκθεση. Δεν είναι απλά σεμινάρια, χρειάζεται χρόνος για να αναπτυχθούν», σημειώνει, προσθέτοντας ότι «όλοι οι συμμετέχοντες στην έκθεση ακολούθησαν τα σεμινάρια για τουλάχιστον ένα, έως τρία χρόνια» – αν και όχι απαραιτήτως συνεχόμενα, αλλά με διαλείμματα όταν χρειαζόταν για να ‘χωνευτούν’ οι γνώσεις.
«Ορισμένοι συμμετείχαν και στα δύο σεμινάρια, άλλοι μόνο στο ένα από τα δύο. Άλλοι γνώστες της φωτογραφίας, των φωτογραφικών τεχνικών, και άλλοι λιγότερο σχετικοί με εκείνες. Ό,τι έμαθαν, το έμαθαν κυρίως μεταξύ τους. Τροφοδοτώντας ρυθμικά το σεμινάριο με το απαραίτητο υλικό, για να υπάρξει συζήτηση, εμπνέοντας όλους μας να βυθιστούμε στην ανάγνωση. Με ποιο τρόπο θα επιλέξω τι; Τι έχω να δείξω; Τι έχω να πω;»
Εξερεύνηση και αφαίρεση
Οι ομάδες διαμορφώνονται τυχαία, ανάλογα με το ενδιαφέρον των συμμετεχόντων για τον τύπο των σεμιναρίω· εξ ου και το -e- του τίτλου της έκθεσης:
«Είμαστε διαφορετικοί άνθρωποι σε διαφορετικές πόλεις και δεν δουλεύουμε πάνω σε κοινές θεματολογίες, αλλά πάνω σε λέξεις-κλειδιά, οι οποίες αφορούν ατομικές αναζητήσεις που τις ερευνούμε μαζί.
»Η εξερεύνηση κάθε θέματος γίνεται με μεγάλο κόπο και μόχθο, αφού στηρίζεται σε πολλαπλές λήψεις και την αφαίρεση των περιττών εικόνων, μετά από προσεκτική επιλογή και βαθιά κατανόηση του λόγου για τον οποίο κάποια εικόνα δεν ευνοεί την ανάπτυξη του θέματος. Για κάθε θέμα μπορεί να γίνουν π.χ. 500 φωτογραφίες και τελικά να μείνουν 10. Το ζητούμενο είναι να μάθουμε να αφαιρούμε αυτές που δεν ταιριάζουν με τις υπόλοιπες, ώστε να αποφευχθεί κάθε περιττολογία, και να συνταχθούν έτσι, ώστε να φτάσουμε σε ένα αποτέλεσμα που δεν χρειάζεται ούτε περισσότερα ούτε λιγότερα για να επικοινωνήσει το θεμιτό. Σε ένα αποτέλεσμα ολοκληρωμένο.»
«Αυτό είναι το ζητούμενο, κι όχι απλά η επίτευξη ωραίων εικόνων για να δείχνουμε.»
Μεταμόρφωση μέσω του φωτός
Για τη διαδικασία εξερεύνησης, επιλογής και σύνθεσης των τελικών εικόνων μίλησε στην Epoch Times ο Γιώργος Κουτσουβέλης, μαθητής και συνάδελφος του Α. Νάσιου, ιδρυτικό μέλος των Hocus Photus και ένας από τους συμμετέχοντες στην έκθεση.
«Η δουλειά μου είναι μία ιστορία μεταμόρφωσης μέσω του φωτός. Σημείο εκκίνησης είναι η λήψη αυτής εδώ της φωτογραφίας, που έγινε εντελώς τυχαία, στο σημείο όπου έγινε η φωτογράφηση. Και με βάση αυτήν τη φωτογραφία – που είναι ένα έντομο πιασμένο στο ιστό μίας αράχνης – ξαφνικά συνδέθηκαν στο μυαλό μου όλα αυτά τα πράγματα.
»Στην ουσία, είναι ο αγώνας που δίνει ο άνθρωπος για να μεταμορφωθεί, σαν πεταλούδα. […] Υπάρχει το στοιχείο της καταστροφής, υπάρχει και το στοιχείο της ανάτασης.
»Τα στοιχεία της φύσης είναι τελείως net (σ.σ. καθαρά), γιατί δεν έχουν αγωνία. Ο άνθρωπος, που έχει αγωνία, είναι φλου, κουνημένος. . Τα υπόλοιπα είναι δουλειά του θεατή.»
Φωτογραφικά παιχνίδια
Ορόσημο στον δρόμο του Αχιλλέα Νάσιου στάθηκε η ανακάλυψη του φωτογραφικού παιχνιδιού.
«Δεν έχει να κάνει με το ‘καταλαβαίνω· έχει να κάνει με το ‘παίζω’. Όταν έφυγαν οι προθέσεις, είδα τη σχέση της φωτογραφικής διαδικασίας με έναν βαθιά εσωτερικό, έναν πνευματικό δρόμο.
»Είναι πιο εύκολο να χαίρεσαι όταν αφήνεις το ‘εγώ’, τις προσδοκίες και την πρόθεση. Είσαι πιο ελεύθερος.
»Αν και ο δρόμος του φωτογράφου είναι μοναχικός, όπως λένε οι κλασικοί, και γενικά όσο κι αν ο Δρόμος του καθένα είναι πραγματικά μοναχικός, εμείς παίζουμε ομαδικά. Και είναι εκπληκτικό να βλέπεις η χαρά πώς ξεχειλίζει όταν όλοι γίνονται ένα.»
Τα φωτογραφικά παιχνίδια ξεκίνησαν πριν από πολλά χρόνια, πριν τη διάδοση των ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών. «Το παιχνίδι που κάνω τώρα σε δύο μέρες, τότε το έκανα σε έναν χρόνο. Έπρεπε να γίνουν οι εμφανίσεις, τα τυπώματα, οι επιλογές, η κατανόηση… Τώρα, μέσα σε 18 ώρες τα έχεις όλα.»
Στην Παιανία, όπου δίδασκε, γνώρισε και τον Άκη Χρήστου, επίσης ιδρυτικό μέλος των Hocus Photus. «Τότε δούλευε σε ένα τουριστικό γραφείο. Πρωτοανακάλυπτε τη φωτογραφία, άρχισε να αντιλαμβάνεται μερικά πράγματα λίγο διαφορετικά, ένιωσε ευγνωμοσύνη για τη δυνατότητα αυτή, και τώρα είναι φωτογράφος σπουδαίος.»
Πώς παίζεται
«Κατ’ αρχάς, μπορεί να συμμετάσχει οποιοσδήποτε. Παιδάκια παίζουν μαζί με μεγάλους και με άτομα με ιδιαιτερότητες. Όλοι στο παιχνίδι γίνονται ένα.
»Σε έναν από τους τύπους των photogames που παίζονται, όλοι κινούνται σε έναν χώρο με ανεπαρκή φωτισμό, ώστε να υπάρχουν προκλήσεις που απαιτούν τη χρήση κάποιας φωτογραφικής τεχνικής. Στον ίδιο χώρο υπάρχει και κάποιος χωρίς κάμερα, που αναλαμβάνει για λίγο τον ρόλο του μοντέλου.
»Όλοι είναι ελεύθεροι να φωτογραφίσουν ό,τι επιθυμούν, αλλά ο χρόνος είναι περιορισμένος. Σκοπός είναι να αναπτυχθεί η εγρήγορση και να λειτουργήσουν το ένστικτο και η διαίσθηση, αφού σκέψη και αίσθηση συγκεντρώνονται στην επίτευξη ενός επιθυμητού στόχου.
»Οπότε, οι συμμετέχοντες πρέπει να ανακαλύψουν κάτι ενδιαφέρον – κι επειδή όλοι όσοι γυρεύουμε κάτι, όταν το ανακαλύπτουμε, στο τέλος χαιρόμαστε και δεν ξεχνάμε ποτέ αυτό που μάθαμε, χωρίς να καταλαβαίνουμε πώς γίνεται αυτό. Εκείνο που για πάντα μας απομένει από το βίωμα αυτό, είναι η χαρά!»
«Μέσα σε αυτό το παιχνίδι είναι όλη η φωτογραφία», προσθέτει. «Δηλαδή, δεν είναι απαραίτητο να γνωρίζεις εκ των προτέρων όλα όσα η φωτογραφία απαιτεί. Αν δεν τα ξέρεις, τα ανακαλύπτεις παίζοντας. Αν τα γνωρίζεις, έχεις την ελευθερία να τα εφαρμόσεις. Το αποτέλεσμα που θα πετύχεις είναι η πληρωμή σου για την κατάθεση που έκανες. Είναι ένα παιχνίδι που έχει μόνο κερδισμένους.»
Και άλλοι τρόποι
Το παιχνίδι γίνεται και με βίντεο (Video-Art Game), που παρουσιάστηκε στο 21ο Digital Art Festival στην Αθήνα (ADAF 2025), και το οποίο θα παιχτεί και στο πλαίσιο της έκθεσης, το Σάββατο 7 Ιουνίου, στις 15:30.
Επιπλέον, ο Αχιλλέας έχει ήδη σχεδιάσει παιχνίδια όπου οι συμμετέχοντες αξιοποιούν διαφορετικά μέσα, όπως σκίτσο, κείμενο, θέατρο, μουσική και γλυπτική.
Έχουν ήδη γίνει μερικές δοκιμές προς αυτήν την κατεύθυνση, όπως λέει ο Αχιλλέας, με μεγάλη επιτυχία μάλιστα, αφού οι φωτογράφοι κατάλαβαν ότι υπάρχουν κι άλλοι τρόποι έκφρασης.
«Θέλω να το προχωρήσω αυτό, να κάνουμε γενικά παιχνίδια Τέχνης, όπου θα μαθαίνουμε ο ένας απ’ τον άλλον», λέει. «Γι’ αυτόν τον λόγο το Δίκτυο Hocus Photus, που στήνουμε προσεκτικά εδώ και χρόνια, καλεί όλους όσους επιθυμούν μια τέτοια προσέγγιση να έρθουν κοντά. Να παίξουμε μαζί. Να μοιραστούμε τις δυνατότητες μας. Να γίνουμε ένα.»
Hocus Photus: Συνδέοντας τις τέχνες, τις πόλεις, τους ανθρώπους
Στο παιχνίδι και τη μαγεία του παραπέμπει και η ονομασία ‘Hocus Photus’ (σ.σ. παρήχηση του Hocus Pocus των ταχυδακτυλουργών και ‘μάγων’ της σκηνής), που έδωσαν ο Αχιλλέας, ο Γιώργος και ο Άκης στο Δίκτυο που ίδρυσαν με στόχο τη σύνδεση των ανθρώπων μέσω της δημιουργικότητας και της τέχνης, μαθαίνοντας εμπειρικά τις τεχνικές, ενώ ουσιαστικά εστιάζει στην ουσία του ανθρώπου και στην επιθυμία του να μοιραστεί μία «ευγενή ζωή, μεταμορφώνοντας τη βαθιά ανάγκη για δημιουργία σε έργα κοινά», όπως αναφέρεται στο σημείωμα του Δικτύου Hocus Photus.
Κάτι περισσότερο από εικόνες
Ερωτηθείς για αυτό που περιμένει από την έκθεση, ο Αχιλλέας απαντά ότι, όσον αφορά εκείνον, η έκθεση «έχει ήδη εκπληρώσει τον σκοπό της, ακόμα και σήμερα να κλείσει, γιατί έχει ήδη φανερωθεί ότι είναι κάτι διαφορετικό, ότι δεν είναι απλά μία έκθεση φωτογραφίας, ότι δεν δείχνουν τον έξω κόσμο αυτές οι εικόνες, αλλά τον εσωτερικό – είναι κατάθεση ψυχής.
»Αυτό περίμενα, να φανερωθεί όλη αυτή η προσπάθεια. Να γίνει αισθητή ακόμη και σε όσους δεν την είδαν», λέει και γελάει.
«Έχω την εντύπωση ότι η Τέχνη της Φωτογραφίας δεν αφορά μόνο στο αποτέλεσμα, αλλά σε μια πολύ χρονοβόρα και συχνά ψυχοφθόρα διαδικασία. Δεν είναι η εικόνα, αλλά το βίωμα που καταφέρνει κάποιος να εναποθέσει μέσα της. Όταν τα καταφέρνει η φωτογραφία να αγγίξει τις ανθρώπινες καρδιές, είναι επειδή αυτός που την έκανε, την έκανε με την καρδιά του. Έβαλε μέσα την αγάπη και τη γνώση του. Κι αυτό είναι που επικοινωνείται στις εικόνες. Αν μάθει κάποιος τη γλώσσα τους και αντιληφθεί τη σημασία του συντακτικού τους, η ποίηση αποκτά εικονικότητα. Αυτό, με κάποιο τρόπο, μας μαγεύει και μας καλεί ν’ αποδεχτούμε την ομορφιά της καθημερινότητάς μας, που είναι γεμάτη από εικόνες. Εικόνες που είχαν λόγο να γίνουν, ακόμη κι αν οι θεατές δεν θα επέλεγαν ποτέ να κάνουν ή να δουν παρόμοιες, με κάποιον τρόπο ακατανόητο ασκούν επάνω τους μια ακατανόητη γοητεία. Αγγίζονται. Θαρρείς και η φωτογραφία, που έχουμε διδαχτεί τόσα και τόσα από εκείνη, μας έχει προετοιμάσει κι αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε την αξία της για τον εξευγενισμό της καθημερινότητάς μας. Ναι. Έχουμε τη δυνατότητα, πλέον, να αντιλαμβανόμαστε με έναν τρόπο πιο σύγχρονο τη γλώσσα της άμεσης εικόνας. Την ποιότητα του λόγου που μπορούμε να εκφέρουμε μέσα από αυτή τη δυνατότητα που μας έχει δοθεί.
»Μα όσα κι αν πω εδώ, είναι λίγα για να εξηγήσω ότι η εικόνα δεν έχει λόγο να μιλά στη λογική, αν δεν μιλήσει πρώτα στην καρδιά μας. Αν είναι καμωμένη από αγνή αγάπη, τότε δε χρειάζεται καμία απολύτως λογική. Τότε… Hocus Photus», λέει και με χαιρετά με μια αγκαλιά γελώντας τρανταχτά.
* * * * *
Σύντομο βιογραφικό
Ο Αχιλλέας Νάσιος είναι εικαστικός φωτογράφος, video-artist, performer, καθηγητής εικαστικής φωτογραφίας και ερευνητής της φωτογραφικής δυνατότητας. Ασχολείται επίσης με τη μουσική και την ποίηση. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελλάδα. Διδάχτηκε Φωτογραφία στην ΑΣΚΤ FAMU Prague, Οπτική επικοινωνία στην ΑΣΚΤ UDK Berlin, Ψηφιακές μορφές Τέχνης στην ΑΣΚΤ Αθηνών (Master) και βίντεο-τέχνη στην ΑΣΚΤ KKH Stockholm (Master). Δίδαξε φωτογραφία στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και τη Φωτογραφική Ομάδα της Παιανίας. Από το 2007 μέχρι το 2024, ζει στην Ελλάδα και τη Σουηδία σαν freelance artist, lecturer και curator.
Από το 2015, ξεκίνησε την εφαρμογή της ιδέας των Φωτογραφικών Παιχνιδιών, μιας βιωματικής μεθόδου εμβάθυνσης στη φωτογραφία. Ιδρυτικό μέλος του Δικτύου Τεχνών κι Επιστημών Hocus Photus. Από το 1986 εκθέτει έργα του σε ατομικές και ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Επιλέχτηκε ανάμεσα στους σπουδαιότερους εκπροσώπους της Σύγχρονης Ελληνικής Φωτογραφίας το 2000. Βραβεύτηκε με τη Χρυσή Αφροδίτη στο Παγκόσμιο Φεστιβάλ Φιλμ Κύπρου (CIFF 2007) στον τομέα της βίντεο-τέχνης. Το 2016, επιλέχθηκε σαν ένας από τους 100 σημαντικότερους σύγχρονους καλλιτέχνες της Ευρώπης και συμμετείχε στην έκθεση του θεσμού Spring Exhibition 2016, στην Κοπεγχάγη, με τη βίντεο-εγκατάσταση CROSS COVARIANCES #1.
