Γνωρίζατε ότι οι μονομάχοι που αγωνίζονταν στη Ρώμη είχαν ποσοστό επιβίωσης 90%; Το νέο βιβλίο του Φρανσουά Ζιλμπέρ, «Μονομάχοι 1ος-5ος αιώνας μ.Χ.», μας παρουσιάζει μία εκ του σύνεγγυς άποψη για το βίαιο ‘άθλημα’ και τους πρωταγωνιστές του, την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Το βιβλίο του Ζιλμπέρ δεν αφορά ενδιαφέροντα γεγονότα σχετικά με τους μονομάχους, τις αρένες τους, τους θεατές και το αποτέλεσμα του αγώνα, αλλά επικεντρώνεται κυρίως στο τι φορούσαν οι μονομάχοι, πώς προστατεύονταν, τα όπλα που χρησιμοποιούσαν και γιατί, και πώς με την πάροδο του χρόνου, ειδικά κατά τη διάρκεια και μετά τη βασιλεία του Κόμμοδου (180–192 μ.Χ.), ο οποίος έγινε και ο ίδιος μονομάχος, το ποσοστό επιβίωσης μεταξύ των μονομάχων μειώθηκε στο 50%.
Ο μονομάχος ως είδωλο
Ο συγγραφέας κάνει έναν παραλληλισμό μεταξύ της μείωσης του ποσοστού επιβίωσης και της μείωσης της δημοτικότητας των μονομαχιών, υπονοώντας ότι ίσως οι Ρωμαίοι που επισκέπτονταν το Κολοσσαίο δεν ήταν τόσο αιμοδιψείς όσο υπονοεί η δημοφιλής μυθοπλασία. Πριν από αυτή την παρακμή, όμως, ο Ζιλμπέρ σημειώνει πως «οι πιο ικανοί ανάμεσά τους ήταν αληθινά είδωλα για το πλήθος. Το να τους πλησιάζεις και να τους αγγίζεις είχε σχεδόν μαγικές ιδιότητες. […] Ο μονομάχος έγινε μια δημοφιλής φιγούρα, ακόμη και ένα πρότυπο δύναμης και θάρρους».
Τα πράγματα δεν ήταν όμως πάντα έτσι. Πριν από την έναρξη του Πριγκιπάτου (η μορφή διακυβέρνησης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας) στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ., οι μονομάχοι ήταν συνήθως «σκλάβοι ή καταδικασμένοι άνθρωποι», οι οποίοι στέλνονταν στις αρένες για να πεθάνουν (το Κολοσσαίο χτίστηκε τον 80 μ.Χ.). Ο Ζιλμπέρ, ωστόσο, πραγματεύεται και την εξέλιξη του αγωνίσματος, στο οποίο σταδιακά άρχισαν να συμμετέχουν και «ελεύθεροι άνδρες» ή ακόμη και γυναίκες που επέλεγαν την «gladiatura» ως καριέρα για φήμη και χρήματα.
Μορφή και λειτουργία
Αλλά τι ακριβώς φορούσαν οι μονομάχοι και, το πιο σημαντικό, τι όπλα κρατούσαν; Ο Ζιλμπέρ, σε συνδυασμό με εικόνες του Τζουζέπε Ράβα, περιγράφει τα κράνη, τις ασπίδες, τις περικνημίδες, τα περιζώματα, τα καλύμματα ώμων και τα προστατευτικά των βραχιόνων που φορούσαν οι μονομάχοι. Όπως σημειώνει ο συγγραφέας, αυτές οι στολές δεν επιλέχθηκαν τυχαία, αλλά φορούνταν από τάξεις μονομάχων, οι οποίες περιλαμβάνουν τους «eque», «thraex», «murmillo», «hoplomachus» και «retiarius».
Φυσικά, αυτά τα λατινικά και ελληνικά ονόματα δεν έχουν καμία σημασία για εμάς σήμερα, αλλά πριν από χιλιετίες, και ανάλογα με το ποια σχολή εκπαίδευσης μονομάχων παρακολουθούσε κανείς, αυτά σήμαιναν τα πάντα. Ακόμα και για τους θεατές, τα ονόματα είχαν σημασία. Έδωσαν τη δυνατότητα στους θεατές να γνωρίζουν τι είδους μάχη θα διεξαγόταν και επομένως ενδεχομένως θα τους δελέαζαν να παρακολουθήσουν.
Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί αρχαιολογικά ευρήματα για να περιγράψει την «γκλαντιατούρα», σημειώνοντας ακριβώς πού έγιναν αυτές οι ανακαλύψεις ή σε ποιο μουσείο φυλάσσονται σήμερα. Μαζί με τις εικόνες, οι οποίες είναι σχεδιασμένες με βάση τα ανακαλυφθέντα αρχαία ανάγλυφα και ψηφιδωτά, υπάρχουν πολυάριθμες φωτογραφίες που βοηθούν τους αναγνώστες να δουν ακριβώς πώς θα έμοιαζαν αυτοί οι μονομάχοι. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτά τα ανάγλυφα και τα ψηφιδωτά περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο αγωνίζονταν οι μαχητές.
Από την παρουσίαση τριαινών και σπαθιών χωρίς άκρη μέχρι περίτεχνα διακοσμημένα κράνη και κυκλικές ασπίδες, που λειτουργούσαν και ως επιπλέον όπλο, το «Μονομάχοι 1ος-5ος αιώνας μ.Χ.» αποδεικνύεται ένα διορατικό έργο για μια πτυχή του αρχαίου κόσμου που, εκ πρώτης όψεως, φαίνεται να μην έχει πραγματικά κανένα νόημα ή λογική.
Η διεξοδική παρουσίαση από τον Ζιλμπέρ της επιστήμης (και, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ορισμένα από τα σχέδια στον εξοπλισμό και τα όπλα, της τέχνης) πίσω από το βίαιο άθλημα αποδεικνύει ότι οι μονομάχοι, οι εκπαιδευτές τους και οι οικονομικοί τους υποστηρικτές δεν έβλεπαν την επένδυση τους σε χρόνο, χρήματα, προσπάθεια, ιδρώτα και αίμα ως ασήμαντη. Όσο βάρβαροι και ανόητοι κι αν φαίνονται αυτοί οι αγώνες σήμερα, φαίνεται ότι δινόταν πολύ μεγαλύτερη προσοχή στον ίδιο τον αγώνα και τους μαχητές από ό,τι θα μπορούσε κανείς να φανταστεί.
Για όποιον ενδιαφέρεται να δει με μια πιο προσεκτική ματιά και να αποκτήσει μια τεκμηριωμένη κατανόηση ενός εντυπωσιακού αρχαίου θέματος που συνήθως προσπερνάται, το έργο των Ζιλμπέρ και Ράβα θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν.
«Μονομάχοι 1ος–5ος αιώνας μ.Χ.»
Των François Gilbert και Giuseppe Rava
Osprey Publishing, 26 Νοεμβρίου 2024
Χαρτόδετο, 64 σελίδες
Του Dustin Bass
