ERIC BESS

Κάθε χρόνο, εκατομμύρια άνθρωποι γιορτάζουν το Πάσχα και την ανάσταση του Ιησού τρεις ημέρες μετά την σταύρωσή του.

Θα ήθελα να μεταφέρω την προσοχή από την οδύνη του Ιησού πάνω στον σταυρό, σε μια στιγμή της ζωής του, μια στιγμή που αποκαλύπτει τόσο την ανθρώπινη υπόστασή του όσο και τα χαρακτηριστικά που αξίζει να του αποδοθούν. Αυτή είναι μόνο η περιορισμένη ερμηνεία μου για ένα πολύ περίπλοκο θέμα.

Οι  Πειρασμοί του Χριστού

Ο Ιησούς βαφτίστηκε από τον Ιωάννη τον Βαπτιστή πριν πάει στην έρημο όπου έκανε νηστεία για 40 ημέρες και 40 νύχτες. Κατά τη διάρκεια της νηστείας του, ο Ιησούς συναντά τον πειραστή Διάβολο ο οποίος, τον βάζει να αντιμετωπίσει τρεις πειρασμούς.

Ο πρώτος πειρασμός ήταν ο «βιολογικός» πειρασμός, ο πειρασμός της πείνας και της δίψας (Ματθ. 4,2), όπου ο Διάβολος ζήτησε από τον Ιησού να μετατρέψει τις πέτρες σε ψωμί λέγοντάς του «Εάν είσαι υιός του Θεού, κάνε τις πέτρες ψωμί για να χορτάσεις την πείνα σου και την πείνα του κόσμου. Ξεκινάς για το έργο Σου και ξεχνάς ότι ο κόσμος πεινά. Ικανοποίησε πρώτα τις υλικές του ανάγκες και μετά προσπάθησε να τους οδηγήσεις στην πνευματική ζωή».

Ο δεύτερος πειρασμός ήταν ο πειρασμός της πνευματικής επάρκειας και πνευματικής ανεξαρτησίας από τη Χάρη και την παρουσία του Θεού. Ο Διάβολος οδηγεί τον Ιησού στον Ναό λέγοντάς του «Εάν είσαι υιός του Θεού, πέσε κάτω από τη στέγη του Ναού, γιατί είναι γραμμένο ότι δε θα πάθεις τίποτε, αφού ο Θεός θα δώσει εντολή για Σένα στους αγγέλους Του και θα σε σηκώσουν στα χέρια τους» (Ματθ. 4, 6).

Ο τρίτος πειρασμός ήταν ο πειρασμός της εξουσίας και της δυνάμεως, όπου ο Ιησούς Χριστός καλείται από τον σατανά να γίνει Μεσσίας του διαβόλου και να ασκήσει την εξουσία αυτή επάνω σ’ όλους τους λαούς της γης στο όνομα του πειραστή. «Εάν πέσεις και με προσκυνήσεις, θα σου δώσω όλα τα βασίλεια του κόσμου» (Ματθ. 43).

 

Φυσικά, ο Ιησούς υπερνικά και τους τρεις πειρασμούς αφήνοντας ένα μήνυμα στους ανθρώπους ότι έχουν περισσότερο ανάγκη την πνευματική από την υλική τροφή, ότι είναι βλασφημία να δοκιμάζουμε τη δύναμη του Θεού και ότι μόνο ο Θεός – όχι ο Διάβολος – πρέπει να λατρεύεται και να υπηρετείται.

Αν και οι πειρασμοί ήταν τρεις, όλοι φαίνεται να είχαν έναν στόχο· να δοκιμάσουν το ένα και μοναδικό πράγμα που έκανε τον Διάβολο να επαναστατήσει προς τον Θεό: την υπερηφάνεια.

Ο Διάβολος μέσα από τους πρώτους δύο πειρασμούς θέλει να δοκιμάσει τη σχέση του Ιησού με τον Θεό. Με άλλα λόγια, ο Διάβολος ζητά από τον Ιησού να αποδείξει ότι είναι πράγματι ο Υιός του Θεού. Ο τρίτος πειρασμός, στον οποίο ο Διάβολος ζητά από τον Ιησού να γονατίσει για να κερδίσει όλα τα βασίλεια του κόσμο, είναι μια άμεση έκκληση για υπερηφάνεια – τόσο για την υπερηφάνεια του Ιησού, αν έχει, όσο και για την υπερηφάνεια του Διαβόλου.

Η ιστορία δείχνει ότι ο αδύναμος κρίκος στη μάχη μας ενάντια στον πειρασμό που εμποδίζει την ένωσή μας με τον Θεό είναι το εγώ μας, η υπερηφάνεια μας.

 

Ο πίνακας «Ο Χριστός στην έρημο» του Ρώσου ζωγράφου Ιβάν Κραμσκόι απεικονίζει τον Ιησού καθώς υπερνικά τους πειρασμούς του Διαβόλου.

Ο  Ιησούς είναι το κεντρικό θέμα του πίνακα και κάθεται μόνος του πάνω σε ένα βράχο κοντά σε μια όχθη. Είναι ντυμένος με κόκκινη ρόμπα και σκούρο μπλε μανδύα και τα πόδια του είναι γυμνά. Το κεφάλι του πλαισιώνεται από τον ουρανό και υποκλίνεται όντας σε βαθιά συγκέντρωση σφίγγοντας τα δάχτυλά του σφιχτά για να προσευχηθεί.

Ο ουρανός είναι ζωγραφισμένος με παστέλ χρώματα που έρχονται σε αντίθεση με τα γκρι του βράχου. Είναι δύσκολο να πει κανείς αν είναι αυγή ή σούρουπο, αλλά ο ουρανός υποδηλώνει ότι είναι ένα από τα δύο.

Αγωνιζόμενος για να αντισταθεί

Για μένα, αυτή είναι μια εντυπωσιακή και ασυνήθιστη απεικόνιση του Ιησού, και νομίζω ότι μπορεί να είναι πολύ αποκαλυπτική για όσους ενδιαφέρονται να αποκτήσουν μια ηθική κατανόηση πάνω στην αντίσταση των πειρασμών.

Πρώτον, είναι ενδιαφέρον ότι ο Ιησούς απεικονίζεται ως ένας κανονικός άνθρωπος χωρίς το φωτοστέφανο ή να ανυψώνεται στον ουρανό όπως συνήθως. Με αυτό τον τρόπο ενθαρρύνει τα ανθρώπινα όντα, να αντισταθούν στον πειρασμό παρά το πόσο δύσκολο μπορεί να είναι. Με άλλα λόγια, αυτή η απεικόνιση υποδηλώνει ότι εμείς –όπως ο Ιησούς– μπορούμε να βρούμε τη δύναμη να αντισταθούμε στον πειρασμό.

Στη συνέχεια, ο Ιησούς εμφανίζεται μόνος. Δεν υπάρχει κανένας άλλος εκεί: Δεν υπάρχει ο Διάβολος και δεν υπάρχουν οι άγγελοι. Το γκρίζο των βράχων και το άγονο τοπίο συμπληρώνουν αυτό το αίσθημα μοναξιάς. Για μένα, αυτό δείχνει ότι οι πειρασμοί που βιώνει ο Ιησούς είναι εσωτερικοί. Αντιστέκεται εσωτερικά στους πειρασμούς του Διαβόλου.

Πιστεύουμε συχνά ότι η πηγή των πειρασμών μας, οι εχθροί μας, είναι «έξω εκεί» περιμένοντας κάπου να μας καταστρέψουν. Αντίθετα, οι μεγαλύτεροι πειρασμοί μας και οι μεγαλύτεροι εχθροί μας, είναι βαθιά μέσα μας.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Ιησούς απεικονίζεται με τόσο βαθύ βλέμμα στο πρόσωπό του. Προσπαθεί διαρκώς να αντισταθεί σε αυτούς τους πειρασμούς καθώς ο Διάβολος τον προκαλεί.

Αυτό το ταξίδι δεν είναι εύκολο, αλλά είναι ένας απαραίτητος αγώνας για εκείνους που θέλουν να ακολουθήσουν το μονοπάτι της αρετής.

Ο Ιησούς κάθεται πάνω στα σκληρά βράχια· τα χέρια του που είναι στραμμένα σε προσευχή και τα γυμνά του πόδια υποδηλώνουν την δυσκολία που βιώνει την ώρα που περνά τις δοκιμασίες. Τίποτα σε αυτήν τη σκηνή δεν δείχνει άνεση ή ευκολία.

Αυτές οι δυσκολίες παρ’ όλα αυτά δεν αποθαρρύνουν τον Ιησού. Μπορεί να δοκιμαστεί από τους γήινους πειρασμούς του Διαβόλου, αλλά η καρδιά και το μυαλό του απεικονίζονται πάνω από τον ορίζοντα της σύνθεσης, που πλαισιώνεται από τους ουρανούς. Αυτό υποδηλώνει ότι η θεϊκή του φύση είναι αυτή που του επιτρέπει να αντιστέκεται στους πειρασμούς του Διαβόλου.

Μπορεί να είναι σούρουπο, υποδηλώνοντας ότι οι πειρασμοί του Ιησού μόλις ξεκίνησαν και έρχεται η νύχτα. Ή μπορεί να είναι η αυγή, κάτι που υποδηλώνει ότι βρίσκεται στο τέλος των πειρασμών του Διαβόλου, και ο ήλιος ανατέλλει για να λάμψει φως στο σκοτάδι. Ούτως ή άλλως, η αυγή και το σούρουπο – που βρίσκεται μεταξύ της ημέρας και της νύχτας – μπορεί να υποδηλώνει ότι εξακολουθεί να βρίσκεται στη διαδικασία αντίστασης στον πειρασμό.

Το γεγονός ότι βρίσκεται μεταξύ της ημέρας και της νύχτας μπορεί επίσης να αντιπροσωπεύει, με τον ίδιο τρόπο ότι καταλαμβάνει δύο βασίλεια: το κάτω μέρος του σώματος είναι τοποθετημένο στη γη και το άνω μέρος του σώματος πλαισιώνεται από τον ουρανό. Θα μπορούσε επίσης να αντιπροσωπεύει το απαραίτητο στάδιο μεταξύ του βαπτίσματος και της αποδοχής μαθητών, δηλαδή της διδασκαλίας του λόγου του Θεού.

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που θα γιορτάσουν αυτό το Πάσχα την Ανάσταση του Ιησού. Αλλά θα είναι επίσης ωφέλιμο να  ενθαρρύνουμε τον εαυτό μας να αντισταθεί στους πειρασμούς του Διαβόλου και να αποκτήσουμε πρόσβαση στη θεϊκή φύση, στην καρδιά και το μυαλό μας.

Η παραδοσιακές τέχνες συχνά περιέχουν πνευματικές αναπαραστάσεις και σύμβολα, τα νοήματα των οποίων μπορεί να μην γίνονται αντιληπτά από το μοντέρνο μυαλό μας. Στην σειρά μας: «Αγγίζοντας το Έσω: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά», ερμηνεύουμε τις οπτικές τέχνες με τρόπους που μπορεί να αποτελέσουν ηθική έμπνευση για εμάς σήμερα. Δεν θέλουμε να δώσουμε απόλυτες απαντήσεις σε ερωτήσεις με τις οποίες πολλές γενιές έχουν παλέψει, αλλά ελπίζουμε ότι οι ερωτήσεις μας θα εμπνεύσουν ένα ταξίδι ενδοσκόπησης προς το να γίνουμε περισσότερο αυθεντικά, καλοσυνάτα, και θαρραλέα ανθρώπινα όντα.

Ο Έρικ Μπες είναι ασκούμενος αναπαραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).

Η παραδοσιακή τέχνη συχνά εμπεριέχει πνευματικές αναπαραστάσεις και συμβολισμούς με νοήματα απρόσιτα στον σύγχρονο νου. Στη σειρά μας «Αγγίζοντας το Έσω: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά», ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με ηθικά διορατικό τρόπο για τους σημερινούς ανθρώπους. Δεν θεωρούμε ότι θα παρέχουμε απόλυτες απαντήσεις στα βαθιά ερωτήματα που έχουν απασχολήσει γενιές και γενιές. Ελπίζουμε μόνο πως τα ερωτήματά μας θα εμπνεύσουν ένα ταξίδι ενδοσκόπησης προς το να γίνουμε περισσότερο αυθεντικά, συμπονετικά και θαρραλέα ανθρώπινα όντα.

Μια επαναλαμβανόμενη θεματολογία καθόλη την ιστορία της τέχνης είναι οι Τρεις Χάριτες. Οι Τρεις Χάριτες ήταν θεότητες της ελληνικής μυθολογίας. Αρχικά, ήταν θεές της φύσης, αλλά αργότερα συσχετίστηκαν με την Αφροδίτη, την θεά του έρωτα και της ομορφιάς. Ήταν συνήθως τρεις σε αριθμό και αντιπροσώπευαν την γοητεία, την ομορφιά και την ανθρώπινη δημιουργικότητα.

Οι Τρεις Χάριτες ασχολήθηκαν με τα ζητήματα της αγάπης και της ομορφιάς, αλλά τι γίνεται με τα άλλα ανθρώπινα συναισθήματα όπως το θάρρος και ο φόβος; Υπάρχουν άραγε εκπροσωπεύσεις που ασχολούνται με αυτά τα θέματα; Στον πίνακα του Τζέιμς Σαντ «Το Θάρρος, η Ανησυχία και η Απόγνωση: Παρακολούθηση της Μάχης», φαίνεται να συμβαίνει ακριβώς αυτό.

Τζέιμς Σαντ

Ο Βρετανός ζωγράφος Τζέιμς Σαντ εργάστηκε από τα τέλη του 19^ου αιώνα μέχρι και τις αρχές του 20^ου. Ήταν κατά κύριο λόγο γνωστός για τη ζωγραφική πορτρέτων, αλλά δημιούργησε επίσης και ρωπογραφίες. Σε ηλικία 20 ετών, έγινε δεκτός ως σπουδαστής στη Βασιλική Ακαδημία.

Σε ηλικία περίπου 50 ετών, ο Σαντ έγινε ο επίσημος προσωπογράφος της Βασίλισσας Βικτώριας και της βασιλικής οικογένειας, ως επίτιμος καλλιτέχνης της Βασιλικής Ακαδημίας, όπου και παρέμεινε ενεργό μέλος μέχρι τα 94 του έτη, έχοντας δημιουργήσει περίπου 250 πίνακες ζωγραφικής καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Τα έργα αυτά εκτίθεντο στην ακαδημία. Πέθανε δύο χρόνια μετά την αποχώρησή του από την ακαδημία σε ηλικία 96 ετών.

 

 

«Το Θάρρος, η Ανησυχία και η Απόγνωση: Παρακολούθηση της μάχης»

Στον πίνακά του, «Το Θάρρος, η Ανησυχία και η Απόγνωση: Παρακολούθηση της Μάχης», ο Σαντ απεικονίζει τρεις γυναίκες που κρύβονται πίσω από έναν μεγάλο βράχο.

Η γυναίκα στα αριστερά είναι το Θάρρος. Γέρνει προς τα εμπρός επιτακτικά και παρακολουθεί με προσήλωση τη μάχη, που εμείς δεν μπορούμε να δούμε. Στο δεξί της χέρι κρατάει ένα μαχαίρι, το όπλο με το οποίο σκοπεύει να υπερασπιστεί τον εαυτό της.

Στον λαιμό της, φοράει ένα κολιέ από όστρακα. Στην ελληνική μυθολογία, τα όστρακα συσχετίζονταν με την Αφροδίτη. Η θεά αναδύθηκε από τη θάλασσα μεταφερόμενη πάνω σε ένα όστρακο. Στον Χριστιανισμό, το όστρακο συχνά συνδέεται με τη λύτρωση, αφού χρησιμοποιούνταν στο βαφτιστικό νερό.

Με το αριστερό της χέρι, η γυναίκα που συμβολίζει το Θάρρος, κρατά την Απόγνωση που βρίσκεται στο δεξί μέρος του πίνακα, σε απόσταση. Η Απόγνωση βρίσκεται σε δυστυχία και έχει τα μάτια της κλειστά. Η στάση του σώματός της υποδηλώνει ηττοπάθεια από την ένταση της μάχης, που οι δύο άλλες γυναίκες παρακολουθούν.

Μεταξύ του Θάρρους και της Απόγνωσης, παρατηρούμε  την Ανησυχία στις σκιές. Η Ανησυχία κρατά με το χέρι της το στέρνο της, σαν να προσπαθεί να σταματήσει την ανησυχία της να ξεφύγει από τα μισάνοιχτα χείλη της. Κρυφοκοιτάζει πίσω από τον βράχο και παρακολουθεί τη μάχη με βλέμμα ανήσυχο.

Εμείς, ως θεατές, δεν μπορούμε να δούμε τη μάχη. Δε γνωρίζουμε ακριβώς τι είναι αυτό που απασχολεί αυτές τις τρεις γυναίκες.

Σωτηρία, Αγάπη και Ομορφιά

Επομένως, τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτή η προσωποποιημένη αναπαράσταση του θάρρους, της ανησυχίας και της απόγνωσης για εμάς; Ποια σοφία θα μπορούσαμε να αντλήσουμε από αυτήν την απεικόνιση για το σήμερα;

Πρώτον, πιστεύω ότι είναι σημαντικό το ότι δεν μπορούμε να δούμε τη μάχη. Ίσως η μάχη – από μόνη της – να μην έχει σημασία· αυτό που έχει σημασία είναι η απόκρισή μας σε αυτήν.

Είναι σαν ο Σαντ να αφήνει σκόπιμα την απεικόνιση της μάχης εκτός πίνακα, έτσι ώστε να είμαστε εμείς οι θεατές, που θα μπορέσουμε να εξετάσουμε αυτά τα πράγματα που απαιτούν θάρρος ή προκαλούν την ανησυχία και την απόγνωσή μας. Για εμένα, η μάχη που ο πίνακας υποδηλώνει, είναι μια εσωτερική μάχη και σε κάθε μάχη υπάρχει το ζήτημα της απελευθέρωσης. Ο νικητής θα κυριαρχήσει και θα κυβερνήσει.

Φυσικά οι μάχες δε γίνονται πάντα εναντίον ανθρωπίνων εχθρών. Μερικές φορές μπορεί να υποδουλωθούμε και σε άλλα πράγματα όπως τα χρήματα, τα ναρκωτικά και το σεξ και στη συνέχεια θα πρέπει να πολεμήσουμε ενάντια στον εθισμό για να το ξεπεράσουμε και να απελευθερωθούμε από αυτόν. Μπορεί ακόμη και να εθιστούμε σε ιδέες και συναισθήματα. Παραδόξως, θα μπορούσαμε να προσπαθήσουμε να κάνουμε αυτές τις ιδέες απόλυτες για όλους, με βάση τα συναισθήματα που θα θέλαμε να συνεχίσουμε να βιώνουμε.

Ωστόσο ο πόνος, είναι το πιθανό αποτέλεσμα των εθισμών μας. Έτσι, μια εσωτερική μάχη μπορεί να διεξαχθεί για την ελευθερία, την ελευθερία από τους οδυνηρούς εθισμούς που κατέχουν την καρδιά και το μυαλό μας. Οι πηγές αυτών των εθισμών συχνά παραμένουν κρυμμένες βαθιά μέσα μας, όπως τη μάχη που έκρυψε ο Σαντ από το οπτικό μας πεδίο.

Η ανησυχία και η απόγνωση είναι εκδηλώσεις που κρύβουν τους εθισμούς μας και μας κάνουν να υποκύψουμε σε αυτούς. Η απόγνωση θα έκλεινε τα μάτια της στην μάχη ενάντια των εθισμών και η ανησυχία αρνείται με τρόμο να πολεμήσει για την απελευθέρωση από αυτούς. Για εκείνη, είναι εντάξει να παραμένει υποδουλωμένη σε αυτούς.

Στον πίνακα, η Απόγνωση εμφανίζεται αδιάφορη για την απελευθέρωση και αποδέχεται την ήττα. Η μάχη είναι πολύ συντριπτική για να την αντέξει, κλείνει τα μάτια της και παραιτείται. Η Ανησυχία κάθεται στις σκιές επειδή φοβάται. Φοβάται αυτό που σημαίνει η μάχη γι’ αυτήν. Είναι η προσωποποίηση του φόβου.

Εάν καμιά από αυτές δεν βγει μπροστά παίρνοντας το προβάδισμα, η ελευθερία θα χαθεί, επειδή η μάχη δε θα πραγματοποιηθεί. Η Απόγνωση βυθίζεται στον πόνο της πιθανής υποδούλωσής της και η Ανησυχία φοβάται πολύ να πολεμήσει για την ελευθερία της.

Ωστόσο το Θάρρος σκύβει προς τον κίνδυνο. Δε φοβάται τη μάχη. Ανησυχεί περισσότερο για την ελευθερία της. Δεν είναι ατρόμητη αλλά φαίνεται προσεκτική και υπολογιστική. Η ελευθερία της απαιτεί μια ειλικρινή και υπομονετική αξιολόγηση της κατάστασης.

Τι περιλαμβάνει η ελευθερία για την οποία το Θάρρος είναι διατεθειμένο να πολεμήσει; Το κολιέ της: Σωτηρία, Αγάπη και Ομορφιά.

Είναι άραγε το κολιέ συμβολικό της αγάπης και της ομορφιάς της Αφροδίτης, που κατ’ επέκταση σημαίνει ότι είναι συμβολικό των ακόλουθων της Αφροδίτης, Τριών Χάριτων, – δηλαδή τη γοητεία, την ομορφιά και την ανθρώπινη δημιουργικότητα; Είναι άραγε το κολιέ συμβολικό για τη λύτρωση που έρχεται, ακολουθώντας μια ηθική ζωή εκτιμώντας την θεϊκή εντολή για την αγάπη;

Για μένα, το σύνολο όλων αυτών οδηγεί στα ακόλουθα: Το Θάρρος φοράει ένα κολιέ στο ύψος της καρδιάς της, που συμβολίζει την σωτηρία που βρίσκεται στη γοητεία, στην ομορφιά και στην δημιουργικότητα όταν συνενώνονται με τη θεϊκή εντολή για αγάπη. Για αυτά, είναι πρόθυμη να πολεμήσει.

Είμαστε πρόθυμοι να επικαλεστούμε το Θάρρος να κρατήσουμε την απόγνωση μακριά, να αφήσουμε τον φόβο μας να παραμείνει στις σκιές και να αντιμετωπίσουμε τις εσωτερικές μάχες που μας αποκαλύπτουν οι περιστάσεις; Έχουμε το θάρρος να αγωνιστούμε για την σωτηρία, την αγάπη και την ομορφιά, όχι μόνο ως πολιτιστικές αρχές, αλλά και στην καρδιά και το μυαλό μας;

 

Ο Έρικ Μπες είναι ασκούμενος αναπαραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece

Εγγραφή στο Newsletter της Epoch Times

 

Όταν διέμενα στην Νέα Υόρκη, κάποιες νύχτες θα ανέβαινα στην οροφή του κτηρίου μου και θα κοιτούσα τους ουρανούς. Στην πόλη, τα ψηλά κτήρια και τα φώτα τους θα απέκρυπταν τον νυχτερινό ουρανό και θα μείωναν την λάμψη των αστέρων του.

Εν μέσω της βουής της πόλης, συχνά ένιωθα ότι χάναμε μια σύνδεση με αυτό που ήταν πιο βαθύ και πιο σημαντικό. Ήταν λες και είχαμε εξηγήσει και μετά αποδιώξει το αχανές το σύμπαντος και το μυστήριό του.

Φυσικά, δεν ήταν πάντα έτσι. Οι αρχαίοι, όπως ο Έλληνας στοχαστής Πυθαγόρας, έδιναν μεγάλη σημασία στην σύνδεση που εμείς τα ανθρώπινα όντα έχουμε γενικά με το σύμπαν.

Πυθαγορισμός

Πολλοί από εμάς γνωρίζουν τον Πυθαγόρα μέσω του Πυθαγόρειου θεωρήματος που μάθαμε στην πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια εκπαίδευσή μας. Διάφορες ερμηνείες της ζωής και αρχών του Πυθαγόρα συνιστούν τον Πυθαγορισμό.

Αλλά ποιος ήταν ο Πυθαγόρας, και γιατί είχε τόση επιρροή;

Πιστεύουμε ότι ο Πυθαγόρας έζησε περίπου 2.600 χρόνια πριν. Ο Έλληνας δεν είχε γράψει τίποτα ο ίδιος, και όσα γνωρίζουμε για αυτόν έρχονται από δευτερεύουσες πηγές που συνετέθηκαν πάνω από 100 χρόνια μετά τον θάνατό του. Λόγω αυτού, μόνο για πολύ λίγα πράγματα για αυτόν μπορούμε να είμαστε σίγουροι.

Παρ’ όλα αυτά γνωρίζουμε ότι ο Πυθαγόρας ήταν στην πραγματικότητα διάσημος για την κατανόησή του περί της αθανασίας της ψυχής, της ζωής μετά θάνατον, για θρησκευτικές τελετές, υπερφυσικές ικανότητες, και αυστηρή αυτοπειθαρχία. Ο θεός Απόλλων έχει συσχετιστεί με αυτόν.

Για τους Πυθαγορείους, ηθικές αρχές και αριθμητικές σχέσεις δομούσαν και έφεραν σε τάξη το σύμπαν. Όσοι εξερευνούσαν τις ηθικές αρχές και αριθμητικές σχέσεις του σύμπαντος μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στην αρμονία του.

Οι πλανήτες κινούνταν αρμονικά, και η κίνησή τους παρήγαγε ήχους σύμφωνα με μαθηματικούς λόγους, αναλογίες. Αυτοί οι εναρμονισμένοι ήχοι ήταν ουράνια μουσική, και η αρμονία της μουσικής έγινε ένας τρόπος για την ψυχή να καθαρθεί και να ενωθεί με τους ουρανούς.

Οι Πυθαγόρειοι επίσης θεωρούσαν τους πλανήτες ως θεία όργανα δικαιοσύνης, και τον Ήλιο και την Σελήνη ως τόπους όπου οι ευλογημένες ψυχές θα πήγαιναν μετά θάνατον. Συνεπώς, μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι Πυθαγόρειοι πίστευαν ότι το σύμπαν επιβράβευε το καλό και τιμωρούσε το κακό σε σχέση με το πόσο καλά ένας άνθρωπος μπορούσε να εναρμονιστεί με τις ηθικές αρχές του σύμπαντος και να κατανοήσει πως είναι δομημένο μαθηματικά.

«Πυθαγόρειοι Εορτάζουν την Ανατολή»

Ο πίνακας «Πυθαγόρειοι Εορτάζουν την Ανατολή» δημιουργήθηκε από τον γεννημένο στην Ρωσία ζωγράφο ιστορικών και άλλων θεμάτων Φυόντορ Μπροννίκοφ (1827-1902). Όπως δηλώνει ο τίτλος, ο πίνακας παρουσιάζει μια ομάδα Πυθαγορείων να εορτάζουν την ανατολή.

Στον πίνακα, οι Πυθαγόρειοι φορούν ανοιχτόχρωμους, κλασικούς χιτώνες. Έξι από αυτούς παίζουν μουσικά όργανα, και τέσσερις γονατίζουν δείχνοντας σεβασμό στην ανατολή του ηλίου. Ο άντρας στο κεντρικό σημείο στέκεται μπροστά από τους άλλους με τα χέρια του σε έκταση σαν να καλωσορίζει τον ήλιο.

Στο υπόβαθρο στα δεξιά είναι τέσσερις φιγούρες – δύο γυναίκες και δύο παιδιά – που παρατηρούν τον εορτασμό. Στο βάθος του υποβάθρου είναι ένας ναός, πιθανότατα ο Δελφικός Ναός του Απόλλωνα. Ο Απόλλων ήταν θεός της μουσικής, αρμονίας, και φωτός.

Οι κύριες φιγούρες τοποθετήθηκαν σε ένα υπερυψωμένο επίπεδο που κοιτάζει τους Δελφούς. Ο ήλιος δεν είναι ορατός, αλλά το φως του φωτίζει από τα αριστερά της σύνθεσης. Η σελήνη είναι στην δεξιά πάνω άκρη της σύνθεσης.

Επανασύνδεση με τα ηθικά μυστήρια του σύμπαντος

Έτσι ποια σοφία θα μπορούσαμε να εξαγάγουμε από αυτόν τον πίνακα για τις σύγχρονες ζωές μας;

Πρώτον, για εμένα, η κεντρική φιγούρα που καλωσορίζει τον ήλιο με χέρια σε έκταση αντιπροσωπεύει την βαθιά σύνδεση που μπορούμε να έχουμε με το σύμπαν, μια σύνδεση που ίσως έχει χαθεί από εμάς.

Ο άντρας στέκεται με το κάτω τέταρτο του σώματός του να βρίσκεται με φόντο την γη, ενώ το άνω μέρος έχει φόντο τον αέρα. Η τοποθέτηση αυτής της μορφής μπορεί να υποδηλώνει ότι είναι ένας μεσάζων – δηλαδή, εναρμονίζει – ουράνια και γήινα πράγματα.

Γιατί η μορφή καλωσορίζει τον ήλιο;

Το καλωσόρισμα οποιουδήποτε πράγματος υποδηλώνει φιλοξενία και ευγνωμοσύνη. Προς τι είναι η μορφή φιλόξενη και ευγνωμονούσα; Με άλλα λόγια, τι μπορεί να αντιπροσωπεύει ο ήλιος; Για τους Πυθαγορείους, ο ήλιος ήταν ένας παράδεισος στον οποίον μετέβαιναν οι καλοί άνθρωποι. Συνεπώς, ο ήλιος στεγάζει ό,τι είναι καλό σχετικά με την ανθρώπινη καρδιά και μυαλό. Αλλά ο ήλιος επίσης παρέχει φως, θερμότητα, και ανάπτυξη εδώ στην γη δίνοντας από τον εαυτό του και μη ζητώντας τίποτα για ανταμοιβή.

Είναι η καλοσύνη που αντιπροσωπεύει ο ήλιος μια καλοσύνη μέσω της οποίας η καρδιά και ο νους δίνουν χωρίς να αναζητούν αμοιβή; Η μορφή δείχνει φιλοξενία και ευγνωμοσύνη προς αυτό το είδος καλοσύνης; Είναι αυτό το είδος καλοσύνης που μας συνδέει με τα ανώτερα μυστήρια του σύμπαντος;

Δεύτερον, βλέπω σημασία στις μορφές που παίζουν μουσικά όργανα. Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν πως η μουσική, αν εναρμονιζόταν με τους ήχους των ουρανών, μπορούσε να εξαγνίσει τις ψυχές μας. Όπως η μορφή που καλωσορίζει τον ήλιο, οι μουσικοί επίσης βρίσκονται μεταξύ ουρανού και γης.

Αν και δεν είναι σαφές αν οι πρώτοι Πυθαγόρειοι μίλησαν για τέχνες άλλες εκτός της μουσικής, γενικά η «μουσική» ήταν ένας συγκεντρωτικός όρος για τις τέχνες στην αρχαία Ελλάδα, ήταν οι τέχνες οι σχετικές με τις Μούσες. Σύμφωνα με την Μόνρο Μπίρντσλυ, συγγραφέα του «Αισθητική: Από την κλασική Ελλάδα στο Σήμερα», η «’Μουσική’ … μπορεί να σημαίνει μουσική, ή καλές τέχνες γενικά, ή ακόμα και κάτι σαν γενικό πολιτισμό.»

Σε αυτήν την περίπτωση, τότε, είναι μήπως τα είδη τεχνών που εξαγνίζουν τα ανθρώπινα όντα και εορτάζουν τους ουρανούς όπως ο ήλιος, από την άποψη ότι φιλοξενούν ό,τι είναι καλό σχετικά με την ανθρώπινη καρδιά και νου, και δίνουν από τον εαυτό τους το φως, θερμότητα και ανάπτυξη εδώ στην γη χωρίς να ζητούν ανταμοιβή;

Πως θα έμοιαζαν οι τέχνες σήμερα αν ενσωμάτωναν τέτοιες ουράνιες ποιότητες; Πως θα έμοιαζε ο πολιτισμός αν αναζωογονούσαμε ένα ενδιαφέρον για το μυστήριο της ίδιας της καλοσύνης και τα μυστήρια του μεγαλύτερου σύμπαντος σε σχέση με εμάς;

Η παραδοσιακές τέχνες συχνά περιέχουν πνευματικές αναπαραστάσεις και σύμβολα, τα νοήματα των οποίων μπορεί να μην γίνονται αντιληπτά από το μοντέρνο μυαλό μας. Στην σειρά μας: «Αγγίζοντας το Έσω: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά», ερμηνεύουμε τις οπτικές τέχνες με τρόπους που μπορεί να αποτελέσουν ηθική έμπνευση για εμάς σήμερα. Δεν θέλουμε να δώσουμε απόλυτες απαντήσεις σε ερωτήσεις με τις οποίες πολλές γενιές έχουν παλέψει, αλλά ελπίζουμε ότι οι ερωτήσεις μας θα εμπνεύσουν ένα ταξίδι ενδοσκόπησης προς το να γίνουμε περισσότερο αυθεντικά, καλοσυνάτα, και θαρραλέα ανθρώπινα όντα.

Ο Έρικ Μπες είναι ασκούμενος αναπαραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτωρ στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες (IDSVA).

 

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece

Εγγραφή στο Newsletter της Epoch Times

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Στην ελληνική μυθολογία, ο Κάδμος θεωρείται ο πρώτος ήρωας. Ακολουθώντας τις συμβουλές των θεών έγινε ο ιδρυτής και πρώτος βασιλιάς της Θήβας.

Ο Κάδμος ήταν γιος του βασιλιά Αγήνορα και της βασίλισσας Τηλέφασσας. Όταν ήταν νέος, ο Δίας μεταμορφωμένος σε λευκό ταύρο έκλεψε την αδερφή του Ευρώπη και την πήγε στην Κρήτη. Η Ευρώπη έγινε η πρώτη βασίλισσα του νησιού και αργότερα μητέρα του βασιλιά Μίνωα.

Η οικογένειά της όμως αγνοούσε την τύχη της. Ο Αγήνορας έστειλε τους γιους του να την ψάξουν με την εντολή να μην γυρίσουν αν δεν την βρουν.

Οι γιοι του βασιλιά απέτυχαν στην αποστολή τους και, αδυνατώντας να επιστρέψουν στην πατρίδα, αποφάσισαν να εγκατασταθούν στην Ελλάδα. Όμως ο Κάδμος δεν ήθελε να εγκαταλείψει την προσπάθεια ακόμα και πήγε στο μαντείο των Δελφών για να ζητήσει από τους θεούς να τον βοηθήσουν στην αναζήτησή του.

Ωστόσο, το μαντείο τού είπε να σταματήσει να ψάχνει την αδελφή του. Αντ΄ αυτού, έπρεπε να ιδρύσει μια νέα πόλη. Την τοποθεσία θα την έβρισκε ακολουθώντας μια αγελάδα με ένα μισοφέγγαρο στο πλευρό της. Εκεί όπου η αγελάδα θα σταματούσε για να ξεκουραστεί, εκεί έπρεπε να χτίσει την πόλη.

Ο Κάδμος ακολούθησε τον χρησμό του μαντείου. Βρήκε την αγελάδα, την ακολούθησε και όταν το ζώο σταμάτησε για να ξεκουραστεί, το θυσίασε στη θεά Αθηνά για να την ευχαριστήσει για την καθοδήγηση που του προσέφερε. Για να τελέσει τη θυσία, έστειλε τους συντρόφους του να φέρουν καθαρό νερό. Αυτοί ανακάλυψαν μια πηγή, την οποία φυλούσε ένας δράκος, που τους επιτέθηκε και τους σκότωσε. Όταν ο Κάδμος βρήκε τα νεκρά τους σώματα, βρήκε και τον δράκο. Για να εκδικηθεί τον θάνατο των συντρόφων του, αλλά και για να μπορέσει να πάρει το νερό που χρειαζόταν για τη θυσία, ο Κάδμος πολέμησε τον δράκο και τον νίκησε.

Επιστρέφοντας στο μέρος όπου θα θυσίαζε την αγελάδα, παρουσιάστηκε η Αθηνά μπροστά του και του είπε να πάρει τα δόντια του δράκου και να τα φυτέψει στη γη. Ο Κάδμος έκανε όπως του είπε η θεά.

Από τα φυτεμένα δόντια ξεπετάχτηκε μια φυλή πολεμιστών, που αμέσως άρχισαν να πολεμούν μεταξύ τους. Πολέμησαν μέχρις ότου έμειναν μόνο πέντε ζωντανοί. Αυτοί συμφιλιώθηκαν, έλαβαν την ονομασία Σπαρτοί και βοήθησαν τον Κάδμο να χτίσει την πόλη της Θήβας.

 

«Ο Κάδμος σκοτώνει τον δράκο»

Στον πίνακα «Ο Κάδμος σκοτώνει τον δράκο», ο Ολλανδός ζωγράφος του 16ου αιώνα Χέντρικ Γκόλτζιους [Hendrick Goltzius] αναπαριστά τη σκηνή στην οποία ο Κάδμος βρίσκει και σκοτώνει τον δράκο.

Ο Κάδμος είναι ντυμένος με το δέρμα κάποιου ζώου, που μάλλον κυνήγησε και σκότωσε ο ίδιος. Έτσι, καταλαβαίνουμε ότι είναι ένας άφοβος άντρας που μπορεί να αντιμετωπίζει και να υπερνικά τους κινδύνους του περιβάλλοντός του προκειμένου να επιβιώσει.

Χωρίς να νιώθει φόβο, ο ήρωας κρατά ένα δόρυ που ετοιμάζεται να μπήξει στο στόμα του κεντρικού κεφαλιού του τρικέφαλου δράκου, ο οποίος στέκεται έξω από τη σκοτεινή σπηλιά του.

Το σώμα του δράκου είναι κατατρυπημένο από βέλη, κάτι που υπαινίσσεται τις αποτυχημένες απόπειρες των συντρόφων του Κάδμου να υπερασπιστούν τους εαυτούς τους. Το πάνω κεφάλι του δράκου κοιτάζει ψηλά και έξω από το πλάνο της σύνθεσης. Το κάτω κεφάλι του καταπίνει το κεφάλι ενός από τους συντρόφους του Κάδμου.

Στο έδαφος κείτεται νεκρός ένας από αυτούς τους συντρόφους. Κόκκαλα ζώων και ανθρώπων, που είχε ο δράκος παλιότερα σκοτώσει, βρίσκονται σκορπισμένα ολόγυρα.

Προσεγγίζοντας άφοβα τους σύγχρονους κινδύνους

Ποια βαθύτερη σοφία θα μπορούσε να μας δώσει αυτός ο πίνακας και η ιστορία του Κάδμου;

Ο Γκόλτζιους μας δείχνει τον Κάδμο άφοβο. Ο ήρωας πετά το δόρυ του κατά πάνω στον κίνδυνο που κατέστρεψε τους συντρόφους του. Ο δράκος συνιστά θανατηφόρο κίνδυνο όχι μόνο για τον Κάδμο και τους άντρες του, αλλά και για πολλούς άλλους, όπως μπορούμε να φανταστούμε από τα διάσπαρτα κόκκαλα στο κάτω μέρος της εικόνας. Ο Κάδμος όμως δεν αποφεύγει τον κίνδυνο, αλλά στρέφεται προς αυτόν.

Πολλοί κίνδυνοι ελλοχεύουν και στη σύγχρονη ζωή. Οι τέχνες μας και τα μέσα ενημέρωσης προωθούν τα ναρκωτικά, το αλκοόλ, το ανήθικο σεξ και την λατρεία του χρήματος. Αυτά είναι, εν μέρει, οι δικοί μας δράκοι.

Είμαι σίγουρος ότι όλοι μας έχουμε δει συνανθρώπους μας να αναλώνουν τον πολύτιμο και περιορισμένο χρόνο τους στη γη σε αυτούς τους κινδύνους. Πολλοί από εμάς τους έχουμε και οι ίδιοι αντιμετωπίσει.

Ο πολιτισμός που έχουμε δημιουργήσει ενθαρρύνει τον δρόμο μας προς το δράκο, όχι όμως για να τον σκοτώσουμε αλλά για να σκοτωθούμε από αυτόν. Πολλοί από εμάς θυσιάζουμε τους εαυτούς μας σε αυτόν, και συνειδητά και ασυνείδητα.

Όσο περισσότερο γινόμαστε τα θύματα αυτών των κινδύνων, τόσο περισσότερο γινόμαστε και θύματα του φόβου και τόσο λιγότερες πιθανότητες έχουμε να βρούμε και να ακολουθήσουμε το θεϊκό μονοπάτι που μας περιμένει.

Πώς θα αντιμετώπιζε ο Κάδμος τους σημερινούς κινδύνους;

Όταν βρήκε τα νεκρά σώματα των συντρόφων του, θα μπορούσε να έχει φύγει, αλλά δεν το έκανε. Έμεινε και πολέμησε τον κίνδυνο που απειλούσε και κατέστρεφε τόσες ζωές.

Τι είναι αυτό που βοήθησε τον Κάδμο να πετύχει εκεί που οι σύντροφοί του και οι υπόλοιποι άντρες απέτυχαν;

Δεν μπορούμε να ξέρουμε με σιγουριά το γιατί ο Κάδμος ήταν ο μόνος ικανός να σκοτώσει τον δράκο. Είναι όμως βέβαιο πως δυο παράγοντες που συνετέλεσαν στην επιτυχία του ήταν η έλλειψη φόβου και η προθυμία του να δεχθεί την καθοδήγηση των θεών.

Πιστεύω λοιπόν πως έχοντας τους θεούς στο πλευρό του και διατηρώντας μια άφοβη στάση, ο Κάδμος θα μπορούσε να στραφεί και στους σημερινούς κινδύνους, όπως κάνει και στον πίνακα. Όχι για να γίνει θύμα τους, αλλά για να τους εξουδετερώσει.

Μια άφοβη στάση δεν σημαίνει μια απερίσκεπτη στάση. Αν και θα μπορούσε να πετάξει το δόρυ του από μακριά, ο ήρωας βρήκε το θάρρος να πλησιάσει κοντά για να μπορέσει να πετύχει το σωστό σημείο. Καταλάβαινε τον εχθρό του και ήξερε τι έπρεπε να κάνει για να τον νικήσει.

Μόνο αφού ο Κάδμος κατατρόπωσε τον δράκο, του παρουσιάζεται η θεά Αθηνά και τον συμβουλεύει πώς να φυτέψει τα δόντια, να κερδίσει τη φυλή των Σπαρτών και να χτίσει τη νέα του πόλη. Ίσως κι εμείς θα έπρεπε να νικήσουμε ό,τι μας απειλεί και να χτίσουμε κάτι καινούριο από τα συντρίμμια του.

Πώς θα μπορούσαμε όμως αρχικά να αναγνωρίσουμε τους κινδύνους που μας παραμονεύουν; Πώς θα μπορούσαμε να αξιολογήσουμε το μονοπάτι μας σωστά, ώστε να είμαστε βέβαιοι ότι βαδίζουμε με το θεϊκό στο πλευρό μας; Πώς θα μπορούσαμε να συγκεντρώσουμε το κουράγιο μας και να διώξουμε τον φόβο μας, ώστε να στραφούμε προς τους κινδύνους που μας απειλούν προκειμένου να τους καταλάβουμε και να τους καταστρέψουμε οριστικά, για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να χτίζουμε όχι μόνο πόλεις και πολιτισμούς, αλλά και ζωές αντάξιες του θεϊκού;

Η παραδοσιακή τέχνη συχνά περιέχει πνευματικές αναπαραστάσεις και συμβολισμούς με νοήματα απρόσιτα στον σύγχρονο νου. Στη σειρά «Φτάνοντας μέσα: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά» ερμηνεύουμε τις εικαστικές τέχνες με τρόπο ηθικά καίριο για τους σημερινούς ανθρώπους. Δεν έχουμε απόλυτες απαντήσεις στα βαθιά ερωτήματα που έχουν απασχολήσει γενιές και γενιές. Ελπίζουμε μόνο πως οι ερωτήσεις μας μπορούν να εμπνεύσουν κάποιους στοχασμούς που θα μας βοηθήσουν να γίνουμε περισσότερο αυθεντικοί, συμπονετικοί και θαρραλέοι άνθρωποι.

Ο Eric Bess είναι εικαστικός – παραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος για διδακτορικό στις Οπτικές Τέχνες στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών (Institute for Doctoral Studies in the Visual Arts / IDSVA). 

Ακολουθήστε μας στο Telegram @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece
Ακολουθήστε μας στο SafeChat @epochtimesgreece

Εγγραφή στο Newsletter της Epoch Times

Περί το 1475, ο Ιταλός καλλιτέχνης της Αναγέννησης, Φραντσέσκο Μποττιτσίνι, δημιούργησε έναν μεγάλο πίνακα με τίτλο «Η Ανάληψις της Παρθένου» [Κοίμησις της Θεοτόκου]. Το θέμα της Παρθένου Μαρίας να ανέρχεται στον Ουρανό ήταν κοινό στην τέχνη της Αναγέννησης.

Στο κατώτερο τρίτο του πίνακα, βλέπουμε τους 12 αποστόλους του Ιησού. Στέκονται δίπλα σε ένα ανοιχτό φέρετρο σε λόφο που κοιτάζει την Φλωρεντία, Ιταλία. Το φέρετρο δεν περιέχει σκήνωμα, αλλά αντ΄ αυτού κρίνα – τα λουλούδια που συχνά συσχετίζονται με την αγνότητα της αγίας Μαρίας.

Ντυμένος με κόκκινο και γονατίζοντας σε ένδειξη αφοσίωσης, στα αριστερά των αποστόλων είναι ο ποιητής και φαρμακοποιός Ματτέο Παλμιέρι. Είναι ο χορηγός που ζήτησε το έργο για την εκκλησία της μελλοντικής κηδείας του. Γονατίζοντας στα δεξιά των αποστόλων είναι η γυναίκα του, Νικολόσα. Κατά την Αναγέννηση, οι χορηγοί συχνά θα αναπαριστούνταν σε θεϊκές σκηνές για να δείξουν την αφοσίωση και ευλάβειά τους.

Πάνω από την γήινη σκηνή, ο Μποττιτσίνι απεικόνισε τους ουρανούς να ανοίγουν, όπου, στην κορυφή, κάθεται ο Ιησούς. Κρατά ένα βιβλίο με τα ελληνικά σύμβολα για το Άλφα και Ωμέγα. Η Μαρία γονατίζει στα πόδια του για να λάβει την ευλογία του.

Στους ουρανούς, ο Μποττιτσίνι περιλαμβάνει επίσης τρία τάγματα αγγέλων, σύμφωνα με την περιγραφή του Χριστιανού θεολόγου και νεοπλατωνικού φιλοσόφου ψευδο-Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, του τέλους του πέμπτου και αρχών του έκτου αιώνα.

Τα 9 επίπεδα και 3 τάγματα των Αγγέλων

Ο ψευδο-Διονύσιος Αρεοπαγίτης έγραψε το κλασικό κείμενο «Περί της Ουρανίας Ιεραρχίας». Μας λέει ότι κάθε καλό πράγμα έρχεται προς τα χαμηλότερα, από τον Θεό. Ενώ εμείς οι άνθρωποι δύσκολα καταφέρνουμε να γνωρίζουμε τον Θεό άμεσα, μπορούμε να οδηγηθούμε να γνωρίσουμε τον Θεό έμμεσα, μέσω των κατάλληλων συμβόλων που κάνουν τα μυστήριά του κατανοητά σε εμάς.

Αυτά τα σύμβολα μπορούν να προσφερθούν σε εμάς μέσω των αγγέλων. Υπάρχουν τρία τάγματα αγγέλων με τρία επίπεδα το κάθε ένα. Οι άγγελοι μεταφέρουν προς τα κάτω αυτά τα καλά πράγματα από τον Θεό, με κάθε ομάδα αγγέλων από κάτω να διερμηνεύει το μήνυμα της ομάδας άνωθεν. Ένας σκοπός της ιεραρχίας είναι να μπορέσουν οι άνθρωποι να αφομοιωθούν, το δυνατόν περισσότερο, με τον Θεό.

Το πρώτο τάγμα αγγέλων, δηλαδή, η υψηλότερη τάξη, περιέχει τους ακόλουθους τύπους αγγέλων: Σεραφίμ, Χερουβίμ, και Θρόνους. Το δεύτερο τάγμα περιέχει Εξουσίες, Κυριότητες, και Δυνάμεις. Και το τρίτο τάγμα, που είναι το εγγύτερο στους ανθρώπους, περιέχει Αγγέλους, Αρχαγγέλους, και Αρχές.

Ας επιστρέψουμε στον πίνακα του Μποττιτσίνι για να δούμε πως απεικόνισε αυτούς τους αγγέλους. Τους διαίρεσε σε τρία επίπεδα που αντιστοιχούν στα τρία τάγματα. Ας αρχίσουμε από το κατώτερο επίπεδο προς τα άνω.

Στο κατώτερο επίπεδο, απεικονίζει Αγγέλους, Αρχαγγέλους και Αρχές. Οι Αρχές, που φαίνονται με μπλε ιμάτια και μαύρα και κόκκινα φτερά, είναι επικεφαλής του θεϊκού παραδείγματος. Σε λευκά ιμάτια με ροζ φτερά, οι Αρχάγγελοι είναι επίσης επικεφαλής του θεϊκού αλλά μεταφέρουν θεϊκά μηνύματα από τα άνω στους Αγγέλους.

 

Οι Άγγελοι, που απεικονίζονται με ροζ ιμάτια και πορτοκαλί και μαύρα φτερά, είναι αυτοί που τοποθετήθηκαν εγγύτερα στην γη και είναι στο κατώτατο σημείο της ιεραρχίας. Θεωρούνται τα ουράνια όντα που μεταφέρουν το μήνυμα του Θεού στον κόσμο.

Οι Κυριότητες, Δυνάμεις και Εξουσίες είναι στο μέσο επίπεδο. Ζωγραφισμένοι με λευκά ιμάτια και με ροζ φτερά με μαύρο στο περίγραμμα, οι Κυριότητες κατέχουν ελευθερία εν Θεώ, μια ελευθερία βασισμένη στην καλοσύνη που δεν υπηρετεί τίποτα που δεν είναι ο Θεός.

 

Οι Δυνάμεις έχουν μπλε ιμάτια και μπλε φτερά με κόκκινο περίγραμμα. Είναι γεμάτοι θάρρος και αφοσίωση στον Θεό. Με μαύρα ιμάτια και με κόκκινα φτερά με μπλε περίγραμμα, οι Εξουσίες δίνουν κατεύθυνση και παρέχουν τάξη σύμφωνα με τον θεϊκό νόμο.

Τα Σεραφίμ, Χερουβίμ, και Θρόνοι είναι το ανώτατο τάγμα και εγγύτερα στον Θεό. Τα Σεραφίμ απεικονίζονται ως κεφάλια βρεφών με κόκκινα φτερά. Κινούνται συνεχώς γύρω από τον Θεό και, στην προσπάθειά τους να αφομοιωθούν με τον Θεό, ανυψώνουν όσα κατώτερα αυτών. Αυτά, χωρίς διακοπή, χορεύουν γύρω από τον Θεό και τραγουδούν ύμνους προς Αυτόν.

 

Τα Χερουβίμ απεικονίζονται ως κεφάλια βρεφών με μπλε φτερά. Κατέχουν γνώση, σοφία, και την ικανότητα να βλέπουν και να σκέφτονται την όραση του Θεού. Οι Θρόνοι απεικονίζονται ως βρέφη χωρίς πόδια με μπλε φτερά. Είναι αφοσιωμένοι στον Θεό και δεκτικοί σε όλα όσα ο Θεός δίνει.

Ουράνια Άνοδος

Τι παραπάνω μπορεί να μας διδάξει αυτός ο πίνακας σήμερα; Τι είδους σοφία μπορούμε να εξαγάγουμε από αυτό το έργο τέχνης;

Οι άγγελοι στο κατώτερο επίπεδο είναι αυτοί που μεταφέρουν το μήνυμα του Θεού στον κόσμο. Φορούν ενδύματα και απεικονίζονται ως ανθρώπινα όντα, αλλά με φτερά. Είναι αφοσιωμένοι στον Θεό, αλλά η σχέση τους με τον κόσμο τους αποτρέπει από την επίτευξη μιας ανώτερης θέσης. Είναι μήπως ότι η φύση της σχέσης μας με τον κόσμο μπορεί να μας αποσπάσει από την ανοδική πορεία στον ουρανό;

Οι άγγελοι στην κορυφή απεικονίζονται ως κεφαλές βρεφών με φτερά. Δεν έχουν σώματα και περνούν όλο τον χρόνο τους αναλογιζόμενοι την όραση του Θεού, και χορεύοντας και τραγουδώντας ύμνους προς τον Θεό.

Μήπως το γεγονός ότι αυτοί οι άγγελοι έχουν ένα κεφάλι βρέφους υποδηλώνει την έλλειψη επιρροής του κόσμου πάνω τους; Μπορούμε να ανέλθουμε στον ουρανό αν σταματήσουμε τις επιθυμίες των σωμάτων μας και περάσουμε περισσότερο χρόνο υμνολογώντας και αναλογιζόμενοι την όραση του θεϊκού;

Ίσως τα κρίνα στο φέρετρο, εκτός από την αγνότητας της Μαρίας, είναι επίσης ένδειξη της αγνότητας που απορρέει από τον θάνατο των σωματικών επιθυμιών, έναν θάνατο που έχει αποτέλεσμα μια ουράνια άνοδο.

Είτε έτσι είτε αλλιώς, αρκετά πράγματα μου κάνουν εντύπωση σχετικά με τα τάγματα των αγγέλων. Ένα είναι ότι και τα τρία τάγματα χρειάζονται. Κάθε βαθμίδα και κάθε άγγελος εκπληρώνει ένα καθήκον, και οι ανώτεροι δίνουν με ευχαρίστηση σε αυτούς παρακάτω. Αυτή είναι μια ιεραρχία που βασίζεται στην αγάπη, στην περισυλλογή, και στην διαμοίραση κατανοήσεων περί του θεϊκού.

Δεύτερον, διαφορές διατηρούνται ακόμα και στον ουρανό. Δεν είναι μόνο ένα είδος αγγέλων που κάνει ένα είδος πράγματος, αλλά υπάρχουν πολλά είδη αγγέλων, καθένα με διαφορετικά χαρακτηριστικά και διαφορετικές ερμηνείες της θεϊκής σοφίας.

Ίσως αυτός είναι ένας λόγος που συχνά αποτυγχάνουμε να πραγματώσουμε την θεία θέληση επί της γης. Στον ουρανό, φαίνεται πως διαφορετικά όντα με διαφορετικές ποιότητες και διαφορετικές κατανοήσεις του θεϊκού, μοιράζονται τις κατανοήσεις τους για να κερδίσουν μια βαθύτερη σύνδεση με το θεϊκό.

Στην γη, χρησιμοποιούμε συχνά τις κατανοήσεις μας περί του θεϊκού ως δικά μας κεκτημένα για να χτυπάμε άλλους στο κεφάλι όταν σκέφτονται διαφορετικά από εμάς. Θεωρούμε πως η δική μας κατανόηση είναι απολύτως σωστή, και διώχνουμε και καταδικάζουμε ανθρώπους που σκέφτονται διαφορετικά.

Είμαστε ανοιχτοί στο είδος πνευματικής ανάπτυξης που απαιτεί από εμάς να μοιραζόμαστε, όχι να εξαναγκάζουμε, την αποδοχή των θεϊκών κατανοήσεων, ώστε και εμείς επίσης να μπορέσουμε ίσως να ανέλθουμε;

Η τέχνη έχει μια εκπληκτική ικανότητα να υποδεικνύει αυτό που δεν μπορεί διακριθεί με τα μάτια, ώστε να μπορούμε να αναρωτηθούμε: «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν;», «Πώς έχει επηρεάσει το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;», «Τι προτείνει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που ερευνώ στη σειρά μου «Αγγίζοντας το έσω: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά».

Ο Eric Bess είναι μαθητευόμενος παραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος διδάκτορας στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών για τις Οπτικές Τέχνες.

 

Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece

Μετάφραση: Αλία Ζάε

«Αγάπη» είναι μια λέξη που τείνουμε να χρησιμοποιούμε αδιακρίτως. Όλοι μας είμαστε ένοχοι για κατάχρηση αυτού του όρου, που έρχεται στο στόμα μας ακόμα κι όταν θέλουμε να μιλήσουμε για πράγματα που απλώς απολαμβάνουμε. «Το αγαπημένο μου τραγούδι!»1, λέμε κάθε φορά που ακούμε μια καινούρια επιτυχία στο ραδιόφωνο. «Το αγαπημένο μου …» ή «Λατρεύω το…» δεν σημαίνει πια παρά την απόλαυση μιας εφήμερης ευχαρίστησης.

Παραδοσιακά, η έννοια της αγάπης ήταν συνδεδεμένη με την έννοια της αιωνιότητας, με το παντοτινό, σαν κάτι που υπερβαίνει τους νόμους του ανθρώπινου κόσμου. Για παράδειγμα, ο Πλάτων εισήγαγε την έννοια του πλατωνικού έρωτα, του έρωτα δηλαδή που υπερβαίνει το γήινο πάθος και κινείται προς την αναζήτηση του ιδανικού. Υπάρχει ακόμα ενδιαφέρον για την κατανόηση του υπερβατικού, ιδανικού έρωτα;

Ο πίνακας «Ο έρωτας πεθαίνει εν καιρώ» του Γάλλου ακαδημαϊκού ζωγράφου Εντουάρ Μπερνάρ Ντεμπά-Πονσάν [Édouard Bernard Debat-Ponsan, «Love Dies in Time»]2 με έκανε να αναλογιστώ τα δεινά του έρωτα όταν τον συγχέουμε με το απλό πάθος.

Ο Ντεμπά-Πονσάν έχει δημιουργήσει μια οβάλ σύνθεση με τέσσερεις φιγούρες σε μια βάρκα. Στη δεξιά άκρη της βάρκας στέκεται ο Έρωτας. Καλύπτει το πρόσωπό του με το δεξί του μπράτσο σαν να του προξενεί λύπη αυτό που βρίσκεται μπροστά του.

Μπροστά από τον Έρωτα κείτεται μια νεκρή νέα γυναίκα, που πρέπει να αναπαριστά την Αγάπη καθώς είναι το μόνο νεκρό πρόσωπο πάνω στη βάρκα. Η μια της παλάμη κρατά την άλλη, ενώ τα ρούχα και τα μαλλιά της βρέχονται από το νερό.

Πίσω από τη γυναίκα, ένας νεαρός άντρας σε αγωνία έχει αρπάξει το χέρι του βαρκάρη και απελπισμένος τον παρακαλά να του δώσει πίσω την Αγάπη. Ο βαρκάρης, ασυγκίνητος από τις ικεσίες του, μένει πιστός στο καθήκον του και οδηγεί τη βάρκα στον προορισμό της.

Ο βαρκάρης μπορεί να αναπαριστά τον Χρόνο – η εικόνα του ηλικιωμένου φτερωτού άντρα συναντάται μερικές φορές ως σύμβολο του Χρόνου – αλλά θα μπορούσε να είναι και ο Χάροντας, που μεταφέρει τους νεκρούς από τους ποταμούς Στύγα και Αχέροντα στον Άδη.

Είτε έτσι είτε αλλιώς, η αναπαράσταση είναι σαφής: η Αγάπη πεθαίνει.

 

Προς την ιδανική Αγάπη

Η αγάπη που πεθαίνει εδώ είναι η παθιασμένη αγάπη – ο έρωτας. Η παρουσία του Έρωτα μας το υποδηλώνει.

Στην ελληνική μυθολογία, ο Έρωτας ήταν αρχικά μια πρωτόγονη ελκτική δύναμη, που συμμετείχε στη δημιουργία του κόσμου. Αργότερα, ωστόσο, έγινε μια υποδεέστερη θεότητα, που ακολουθώντας τις διαταγές των Ολύμπιων θεών προκαλούσε ανεξέλεγκτο πάθος για κάτι ή για κάποιον σε θνητούς όσο και σε αθάνατους και επηρέαζε έτσι τις μοίρες τους.

Στον πίνακα, ο νεαρός άντρας εκδηλώνει τον έρωτά του για τη νεκρή – δηλαδή για τον ίδιο τον έρωτα. Θέλει τη συνέχεια του πάθους που συμβολίζει ο Έρωτας, αλλά αυτό έχει πεθάνει.

Μου φαίνεται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η απεικόνιση του νέου άντρα. Δεν κοιτάζει καθόλου τη γυναίκα. Δεν μοιάζει καν να αντιλαμβάνεται την παρουσία της. Την έχει αφήσει να κρατά η ίδια το χέρι της. Τον απασχολεί περισσότερο ο βαρκάρης. Προσπαθεί να σταματήσει το χέρι του βαρκάρη που κωπηλατεί: με το ένα χέρι τον έχει αρπάξει από το μπράτσο και με το άλλο μοιάζει να κρατά την παλάμη του.

Αυτό που βρίσκω ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ο άντρας δείχνει να παθιάζεται περισσότερο για τη συνέχιση ενός ευχάριστου συναισθήματος –του έρωτα – παρά για το αντικείμενο του έρωτά του καθεαυτό. Δηλαδή, δείχνει να είναι περισσότερο ερωτευμένος με το συναίσθημα παρά με τη γυναίκα.

Και αυτό είναι αυτό που προσδιορίζει ο όρος «έρωτας». Για παράδειγμα, δυο άνθρωποι που έχουν μια παθιασμένη ερωτική σχέση είναι πολύ πιθανόν να αδιαφορούν για το αν ο/η σύντροφός τους είναι καλά, όσο κι αν προσπαθούν να πείσουν τους εαυτούς τους ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Αντίθετα, ενδιαφέρονται κυρίως για το αίσθημα της ευχαρίστησης και ικανοποίησης που πιστεύουν ότι τους προσφέρει το ζευγάρι τους. Αν το αίσθημα της ευχαρίστησης πάψει, τότε η ερωτική σχέση συνήθως τελειώνει και αυτή.

Με άλλα λόγια, αυτό που συχνά αποκαλούμε «έρωτα» συχνά δεν είναι παρά μια εγωκεντρική, εγωιστική επιθυμία για ατελείωτο πάθος που προϋποθέτει την εκμετάλλευση ενός άλλου ανθρώπου με στόχο την ικανοποίηση των δικών μας συναισθηματικών αναγκών.

Πιστεύω ότι αυτό συμβαίνει και στον νέο του πίνακα. Δεν ενδιαφέρεται για το άτομο που του παρέχει την ερωτική ευχαρίστηση, αλλά μόνο για τη συνέχιση αυτής.

Αυτός είναι και ο λόγος που ικετεύει τον βαρκάρη, που συμβολίζει το τέλος του πάθους. Είτε ως Χρόνος είτε ως Χάροντας, αναπαριστά το τέλος, τον θάνατο της ερωτικής, γήινης αγάπης.

Ο έρωτας, ως εφήμερο συναίσθημα, δεν αντέχει τη δοκιμασία του χρόνου και πάντα πεθαίνει. Είναι στη φύση του να συμβαίνει αυτό. Οι συναισθηματικές καταστάσεις δεν μπορούν να διαρκούν παντοτινά και όταν προσπαθούμε να τις κρατήσουμε προκαλούμε στον εαυτό μας την ίδια αγωνία που νιώθει και ο άντρας του πίνακα.

Τι θα σήμαινε για τον σύγχρονο άνθρωπο να αφήσει τα βάσανα του ερωτικού πάθους και να στραφεί ξανά προς την Ιδανική Αγάπη που αντέχει στη δοκιμασία του χρόνου, που δεν πεθαίνει όταν το πάθος ελαττώνεται; Πώς θα μπορούσαμε να ωθήσουμε προς μια ευρύτερη πολιτιστική εξέλιξη σε αυτά τα ζητήματα που μας αφορούν όλους;

Σημειώσεις του μεταφραστή

1. Στην αγγλική γλώσσα, χρησιμοποιείται η λέξη «love» και για την αγάπη και για τον έρωτα. Στην ελληνική γλώσσα αυτή η σύγχυση λεκτικά δεν υπάρχει. Επίσης, στην αρχαιότητα, γινόταν διάκριση ανάμεσα στην Ουράνια Αφροδίτη, προστάτιδα του θεϊκού, ιδανικού έρωτα με την πλατωνική έννοια, και στην Πάνδημο Αφροδίτη, προστάτιδα του γήινου, σωματικού έρωτα. Παρόλα αυτά, ακόμα και στην ελληνική κοινωνία συναντάται η ίδια σύγχυση ανάμεσα στο εφήμερο εγωκεντρικό πάθος, που ικανοποιεί τον εαυτό, και την υπερβατική, αιώνια Αγάπη, που στρέφεται προς τους άλλους. Λέμε κι εμείς «σε αγαπώ» εννοώντας «σε θέλω».

2. «Love Dies in Time»: Στην αγγλική απόδοση του τίτλου του έργου είναι κρυμμένη μια αμφισημία που είναι δύσκολο να αποδοθεί στα ελληνικά. Ενώ το «in time» σημαίνει στην πραγματικότητα «εγκαίρως», «πριν να είναι πολύ αργά», στο πλαίσιο του συγκεκριμένου πίνακα μπορεί να κατανοηθεί ως «στο Χρόνο», εξαιτίας του χρόνου. Δηλαδή, αναπόφευκτα, εν καιρώ…

Η τέχνη έχει μια απίστευτη ικανότητα να επισημαίνει αυτό που δεν μπορεί εύκολα να διακριθεί, ώστε να μπορούμε να αναρωτηθούμε «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν;», «Πώς έχει επηρεάσει το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;», «Τι προτείνει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που ερευνώ στη σειρά μου «Φτάνοντας μέσα: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά».

Ο Eric Bess είναι εικαστικός – παραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος για διδακτορικό στις Οπτικές Τέχνες στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών (Institute for Doctoral Studies in the Visual Arts / IDSVA). 

Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Με τα τρεξίματα για τα χριστουγεννιάτικα ψώνια, εύκολα ξεχνάμε το νόημα αυτής της γιορτής. Φέτος, θα ήθελα να χρησιμοποιήσω τον πίνακα του Jan Gossaert «Το προσκύνημα των μάγων» για να θυμηθούμε γιατί τα Χριστούγεννα είναι τόσο σημαντικά.

Η γέννηση του Ιησού

«Το προσκύνημα των μάγων», γνωστό και ως «Το προσκύνημα των Βασιλέων», απεικονίζει την ιστορία της Βίβλου, όπως παρουσιάζεται στο Κατά Ματθαίον 2, όπου τρεις σοφοί άντρες (οι Μάγοι) ταξιδεύουν από την Ανατολή οδηγημένοι από ένα αστέρι για να δουν τον νεογέννητο Ιησού Χριστό.

Στο δρόμο τους οι τρεις σοφοί ρωτούν πού μπορούν να βρουν το νεογέννητο που θα γίνει βασιλιάς σύμφωνα με τις προφητείες, για να του προσφέρουν δώρα και το προσκυνήσουν.

Η είδηση αυτής της αναζήτησης ανησυχεί τον βασιλιά Ηρώδη. Πιστεύει ότι απειλείται η εξουσία του και καλεί όλους τους αρχιερείς και τους γραφείς του για να του πουν πού θα γεννηθεί ο Ιησούς. Του λένε ότι σύμφωνα με τις προφητείες θα γεννηθεί στη Βηθλεέμ.

Ο Ηρώδης στέλνει τους τρεις σοφούς στη Βηθλεέμ και τους ζητά να ψάξουν για το νεογέννητο και για λογαριασμό του, τάχα ότι θέλει και αυτός να το προσκυνήσει. Αποδεχόμενοι το αίτημα του Ηρώδη, οι τρεις άντρες αναχωρούν.

Αφήνοντας τον Ηρώδη, οι μάγοι ακολουθούν και πάλι το αστέρι, που τους οδηγεί στο μέρος όπου βρίσκεται ο Ιησούς. Βλέπουν τη Μαρία και τον Ιωσήφ, τους προσκυνούν και τους προσφέρουν χρυσό, σμύρνα και λιβάνι.

Αφού τιμούν τη γέννηση του Ιησού έτσι, οι τρεις σοφοί αποκοιμιούνται και βλέπουν ένα όνειρο που τους προειδοποιεί να μην επιστρέψουν στον Ηρώδη. Όταν ξυπνούν, πράγματι διαλέγουν διαφορετικό δρόμο επιστροφής.

Ο σύζυγος της Μαρίας, ο Ιωσήφ, βλέπει κι αυτός ένα προειδοποιητικό όνειρο, που τον συμβουλεύει να πάρει τον νεογέννητο Ιησού και τη Μαρία και να καταφύγουν στην Αίγυπτο μέχρι να πεθάνει ο Ηρώδης.

Όταν ο τελευταίος συνειδητοποιεί ότι οι τρεις σοφοί δεν πρόκειται να επιστρέψουν, θυμώνει πολύ. Ακόμα δεν ξέρει την ακριβή τοποθεσία της γέννησης του βασιλιά της προφητείας. Αποφασίζει λοιπόν και διατάζει τη δολοφονία όλων των αρσενικών μωρών της Βηθλεέμ, προκαλώντας τεράστιο πόνο μέχρι και τον θάνατό του.

Τότε, ακολουθώντας τη συμβουλή ενός αγγέλου και τη θεϊκή προειδοποίηση, ο Ιωσήφ και η οικογένειά του επιστρέφουν στη Ναζαρέτ, όπου και εγκαθίστανται.

«Το προσκύνημα των μάγων»

«Το προσκύνημα των μάγων» του Gossaert είναι ένα περίπλοκο έργο με πολλά συμβολικά στοιχεία.

Εστιακό σημείο του πίνακα είναι η Μαρία και ο Ιησούς, που βρίσκονται στο κέντρο του κάτω μισού της σύνθεσης. Η Μαρία κάθεται στη μέση ενός μέρους που φαίνεται πως ήταν κάποτε σπουδαίο, αν και τώρα δείχνει κατεστραμμένο. Στο βάθος διακρίνεται μια πόλη και κοπάδια με πρόβατα που τα έχουν βγάλει για βοσκή.

 

Η Μαρία φορά ένα μπλε φόρεμα και κρατά το βρέφος Ιησού στα πόδια της. Δεξιά από τη Μαρία και τον Ιωσήφ βρίσκεται ένας από τους τρεις σοφούς, ο Κάσπαρ, ο οποίος προσφέρει χρυσά νομίσματα μέσα σε ένα χρυσό κύπελλο στον Ιησού. Ο Ιησούς κοιτάζει τον Κάσπαρ και παίρνει ένα από τα νομίσματα με το αριστερό του χέρι.

 

Ο Κάσπαρ έχει βγάλει το καπέλο του σε ένδειξη σεβαασμού. Το καπάκι του κυπέλλου βρίσκεται δίπλα στο καπέλο του και φέρει την επιγραφή [L]E ROII IASPAR με χρυσά σκαλιστά γράμματα στη βάση του καπακιού κοντά στο χείλος.

 

Ο δεύτερος μάγος, ο Μελχιόρ, στέκεται πίσω από τον Κάσπαρ μαζί με τους ακόλουθούς του. Ο Μελχιόρ περιμένει να προσφέρει το δικό του δώρο, το λιβάνι, που βρίσκεται μέσα στο περίτεχνο χρυσό δοχείο που κρατά στο χέρι του.

 

Ο τρίτος μάγος, ο Βαλτάσαρ, βρίσκεται αριστερά από τη Μαρία και τον Ιωσήφ και συνοδεύεται και αυτός από τους ακόλουθούς του. Στο καπέλο του είναι γραμμένα και το δικό του όνομα, BALTAZAR, και του καλλιτέχνη, GOSSAERT. Κρατά ένα χρυσό δοχείο που περιέχει τη σμύρνα, το δικό του δώρο για τον Ιησού.

 

Ο Βαλτάσαρ φορά επίσης μια κροσσωτή εσάρπα, όπου είναι γραμμένες οι πρώτες λέξεις μιας προσευχής προς τη Μαρία: «Salve regina misericordiae» («Χαίρε Αγία Βασίλισσα, Μητέρα του Ελέους»).

 

Ο Ιωσήφ απεικονίζεται με κόκκινο φόρεμα, στέκεται λίγο πιο πίσω και φαίνεται ανάμεσα στη Μαρία και τον Βαλτάσαρ. Κοιτά ψηλά τους εννέα αγγέλους που αιωρούνται πάνω από τους ανθρώπους. Ο αριθμός τους ίσως αναφέρεται στα εννέα τάγματα των αγγέλων.

Όλοι οι άγγελοι εκτός από έναν έχουν τα χέρια τους ενωμένα, σαν να προσεύχονται για να τιμήσουν το ιερό γεγονός. Ο άγγελος που δεν έχει ενωμένα τα χέρια του κρατά περγαμηνή με τις λέξεις «Gloria in excelsis deo» (Δόξα εν Υψίστοις).

Μακριά, στο κέντρο του επάνω μισού της σύνθεσης, υπάρχουν ένα λαμπερό αστέρι και ένα περιστέρι. Το αστέρι ίσως συμβολίζει τον Θεό ή είναι το αστέρι που οδήγησε τους μάγους στον Ιησού. Το περιστέρι κατά κανόνα συμβολίζει το Άγιο Πνεύμα.

 

Ας θυμηθούμε την ιερότητα των Χριστουγέννων

Ο Gossaert κατάφερε να περιλάβει πολλά στη σύνθεσή του. Με μια ακίνητη εικόνα ξετυλίγει με επιτυχία την ιστορία που θέλει να μας αφηγηθεί.

Ο Gossaert απεικονίζει τη Μαρία και τον Ιησού να κάθονται στη μέση των χαλασμάτων, με μια μεγάλη πόλη στο φόντο. Μήπως η ερειπωμένη πόλη συμβολίζει τον ηθικό κώδικα της Παλαιάς Διαθήκης – τον Νόμο που ο Ιησούς ήρθε να πραγματώσει με την καρδιά, το μυαλό και τις πράξεις του; Μήπως γι΄αυτό υπάρχουν και τα πρόβατα με τους βοσκούς στο βάθος, κοντά στην όμορφη πόλη; Εάν ναι, μήπως η όμορφη πόλη αναπαριστά τον Παράδεισο; Ή μήπως οι βοσκοί φεύγουν από την πόλη για να παρευρευθούν και αυτοί στο ιερό γεγονός;

Οι τρεις μάγοι προσφέρουν τα δώρα τους για να τιμήσουν τη γέννηση του Ιησού. Ο χρυσός αποτίει φόρο τιμής, το λιβάνι συμβολίζει τη θυσία και η σμύρνα χρησιμοποιείται στην ταφή των νεκρών. Αντιπροσωπεύουν τον Ιησού ως βασιλιά, Θεό και άνθρωπο.

Ο Ιωσήφ κοιτάζει στον ουρανό σαν να λαμβάνει το μήνυμα από τους αγγέλους να πάρει τον Ιησού από εκείνο το μέρος για να τον γλιτώσει από τον Ηρώδη.

Αυτό που είναι όμως πιο σημαντικό είναι το πώς έρχονται και ο ουρανός και η γη να παραστούν στο ιερό γεγονός. Άνθρωποι έρχονται από παντού για να δουν τη θεία εκδήλωση και την υλοποίησή της στη γη και για να δείξουν τον σεβασμό που αρμόζει.

Ακόμα και τα ουράνια παρίστανται: οι εννέα άγγελοι – οι οποίοι, αν όντως αναπαριστούν τα εννέα τάγματα των αγγέλων, αποτελούν ολόκληρη τη συνοδεία του Θεού στον ουρανό. Το περιστέρι, το Άγιο Πνεύμα. Και το αστέρι, που ίσως αναπαριστά τον ίδιο τον Θεό. Όλα έχουν έρθει και σταματήσει εδώ για να δεχθούν την ιερότητα αυτού του γεγονότος.

Οι φετινές γιορτές, τεταμένες όπως και ολόκληρη η χρονιά, μπορούν ακόμα να μας προσφέρουν ανθρώπινη παρηγοριά: για κάποιους, η ανταλλαγή δώρων, το μοίρασμα του φαγητού και των παραδόσεων και η συνάντηση με τους αγαπημένους τους. Ίσως όμως μας προσφέρουν και μια ευκαιρία να εκτιμήσουμε το θεϊκό στοιχείο στον κόσμο μας.

Ίσως μπορέσουμε να ξαναβρούμε το βαθύτερο νόημα των Χριστουγέννων πέρα από την αγορά διαφόρων πραγμάτων που δεν μπορούμε να πάρουμε μαζί μας πέρα από τον θάνατο. Αν σταματήσουμε για λίγο και κοιτάξουμε μέσα στην καρδιά και το μυαλό μας, θα τιμήσουμε το ιερό και θα θυμηθούμε ότι το θεϊκό εκδηλώνεται ανάμεσά μας στη γη – μερικές φορές όπου και όταν δεν το περιμένουμε. Αναγνωρίζοντας αυτό ίσως ησυχάσει το μυαλό μας, ίσως ελαττωθούν οι απαιτήσεις που έχουμε από τους άλλους και ίσως οι καρδιές μας γεμίσουν καλοσύνη και χαρά.

Η τέχνη έχει μια απίστευτη ικανότητα να επισημαίνει αυτό που δεν μπορεί εύκολα να διακριθεί, ώστε να μπορούμε να αναρωτηθούμε «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν;», «Πώς έχει επηρεάσει το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;», «Τι προτείνει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που ερευνώ στη σειρά μου «Φτάνοντας μέσα: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά».

Ο Eric Bess είναι εικαστικός – παραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος για διδακτορικό στις Οπτικές Τέχνες στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών (Institute for Doctoral Studies in the Visual Arts / IDSVA). 

Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece

Μετάφραση: Αλία Ζάε

Πιστεύω πως όλοι κάποια στιγμή στη ζωή μας έχουμε έρθει αντιμέτωποι με το ζήτημα της ακεραιότητας και της γνησιότητας. Κάποιοι από εμάς ακολουθάμε την καρδιά μας ελπίζοντας για το καλύτερο.

Τι σημαίνει όμως ακολουθώ την καρδιά μου; Μήπως πρόκειται απλώς για την επιδίωξη των εφήμερων επιθυμιών μας και την υποταγή στην ένταση των συναισθημάτων μας; Ή μήπως είναι η σύνδεση με κάτι βαθύτερο, κάτι πνευματικό, κάτι αιώνιο;

Αυτό το ερώτημα μου φέρνει στο νου έναν από τους πίνακες του Καραβάτζιο με τον Άγιο Ματθαίο.

 

Ο εμπνευσμένος Άγιος Ματθαίος του Καραβάτζιο

Το 1602, ο Καραβάτζιο ζωγράφισε μια δεύτερη εκδοχή του «Ο Άγιος Ματθαίος και ο Άγγελος» (στα αγγλικά ο τίτλος του πίνακα αποδίδεται «The inspiration of St. Matthew», δηλαδή «Η έμπνευση του Αγίου Ματθαίου»), καθώς η πρώτη εκδοχή είχε απορριφθεί από τον Καρδινάλιο Κονταρέλι, χορηγό αυτών των πινάκων.

Ο Άγιος Ματθαίος είναι ένας από τους 12 μαθητές του Ιησού, συγγραφέας ενός από τα τέσσερα Ευαγγέλια και ένας από τους τέσσερεις ευαγγελιστές που αναφέρονται στην Αποκάλυψη. Σε αυτό το τελευταίο βιβλίο της Καινής Διαθήκης, οι τέσσερεις ευαγγελιστές συνοδεύονται από τέσσερα ζωντανά πλάσματα. Το ον που συνοδεύει τον Άγιο Ματθαίο είναι ένας φτερωτός άντρας, ένας άγγελος.

Στον πίνακα «Ο Άγιος Ματθαίος και ο Άγγελος» ο Καραβάτζιο απεικονίζει τον Άγιο Ματθαίο την ώρα που εμπνέεται από έναν άγγελο. Ο άγγελος κατεβαίνει από ψηλά και επικοινωνεί με τον Ματθαίο μέσα σε ένα σκοτεινό περιβάλλον. Ο άγγελος, που μετρά οδηγίες με τα δάκτυλα του αριστερού του χεριού, φαίνεται να δίνει ειδικές εντολές στον άγιο.

Ο Άγιος Ματθαίος στρέφεται από το τραπέζι και το βιβλίο του και κοιτά ψηλά με ταπεινότητα τον άγγελο καθώς λαμβάνει τις οδηγίες. Μοιάζει να υπάρχει μια αίσθηση του επείγοντος στη μορφή του αγίου έτσι όπως γυρίζει το κορμί του για να δεχθεί τις εντολές του αγγέλου και έτσι όπως η πένα του ετοιμάζεται να αγγίξει το χαρτί.

Ο Καραβάτζιο δείχνει τον Ματθαίο με το ένα του πόδι λυγισμένο και ακουμπισμένο πάνω σε ένα σκαμνί, που μοιάζει να ταλαντεύεται κάτω από το βάρος του αγίου, μιας και ένα από τα πόδια του αιωρείται έξω από την προεξοχή ή πλατφόρμα όπου στέκονται ο άγιος, το σκαμνί και το τραπέζι.

Ο Καραβάτζιο χρησιμοποίησε μια τεχνική που αποκαλείται «trompe l’ oeil» (στα γαλλικά, «εξαπατώ το μάτι») για να κάνει το πόδι του σκαμνιού να φαίνεται σαν να είναι μέρος του κόσμου μας κι όχι μια απλή ζωγραφιά. Το trompe l’ oeil χρησιμοποιήθηκε επίσης για το κάτω μέρος του ρούχου του Αγίου Ματθαίου και για τη γωνία του βιβλίου που απεικονίζεται προοπτικά προς τα εμάς.

Όλα αυτά τα σημεία έχουν αποδοθεί με τέτοιον τρόπο ώστε να μοιάζουν αληθινά, σαν να μπορούσαμε απλώνοντας το χέρι μας να σταθεροποιήσουμε το σκαμνί, να πιάσουμε το ρούχο του αγίου ή να σπρώξουμε το βιβλίο πίσω στο τραπέζι.

Αποκαθιστώντας την πίστη μέσω της τέχνης

Ο Καραβάτζιο ζωγράφιζε για τη Ρωμαιο-Καθολική Εκκλησία κατά την περίοδο της Αντιμεταρρύθμισης (16ος και αρχές του 17ου αιώνα). Η προτεσταντική Μεταρρύθμιση είχε απορρίψει την Καθολική τέχνη ως ειδωλολατρική. Ως απάντηση σε αυτή την κατηγορία η Καθολική Εκκλησία ισχυρίστηκε ότι η τέχνη μπορούσε να βοηθήσει στη διάδοση του Λόγου του Θεού και να ενισχύσει την πίστη.

Ο Καρδινάλιος Κονταρέλι ανέθεσε στον Καραβάτζιο να φτιάξει τρεις πίνακες του Αγίου Ματθαίου, που ήταν ο προστάτης άγιος του Κονταρέλι, για το Παρεκκλήσιο Κονταρέλι στην Εκκλησία Σαν Λουίτζι ντέι Φραντσέζι. Συνηθιζόταν η Καθολική Εκκλησία να παραγγέλνει τέτοιου είδους πίνακες, καθώς απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στους αγίους, σε αντίθεση με την Προτεσταντική Εκκλησία.

Οι πίνακες που απεικόνιζαν ιστορίες από τη Βίβλο, μαζί με τους βίους των αγίων ενίσχυαν τη θέση της Καθολικής Εκκλησίας για τη σημασία της τέχνης.

Ένα αγνό, αθώο και θείο μήνυμα

Τι μήνυμα θα μπορούσαμε να πάρουμε από τον πίνακα του Καραβάτζιο σήμερα; Τι θα μπορούσε να προσφέρει αυτός ο πίνακας στην καρδιά και το νου μας;

Κατ’ αρχάς, ο άγγελος απεικονίζεται πολύ νέος. Κατεβαίνει από ψηλά και φορά ένα λευκό ρούχο. Το λευκό του ρούχο και η νεαρή του ηλικία συμβολίζουν την αγνότητα και την αθωότητά του. Η κάθοδός του συμβολίζει τη θεία του προέλευση.

Ο άγγελος κατεβαίνει για να μεταφέρει ένα πολύ συγκεκριμένο μήνυμα, κάτι που υπονοείται από τη χειρονομία του. Το ιδιαίτερο μήνυμα ενός αγγέλου με φύση αγνή, αθώα και θεία δεν μπορεί παρά να είναι ένα αγνό, αθώο και θείο μήνυμα.

Ο Άγιος Ματθαίος έχει ένα φωτοστέφανο γύρω από το κεφάλι του, που δείχνει την αφοσίωσή του σε μια άγια ζωή. Φορά κόκκινο ρούχο, χρώμα που συχνά συμβολίζει τη θυσία, δηλαδή την ανιδιοτελή θυσία του Ιησού. Το σώμα του αγίου κοιτά προς το τραπέζι και το βιβλίο, αλλά το κεφάλι του είναι γυρισμένο προς τον άγγελο.

Για εμένα, η στροφή του σώματος του Αγίου Ματθαίου σημαίνει αρκετά πράγματα. Αναπαριστά το πώς το μυαλό πρέπει να στραφεί μακριά από τα πράγματα αυτού του κόσμου και να κοιτάξει προς το αγνό, το αθώο και το θεϊκό. Αν κάποιος επιθυμεί να ζήσει μια άγια ζωή, το μυαλό του πρέπει να στραφεί εσωτερικά.

Βρίσκω ενδιαφέρον το ότι πάνω στο σκοτεινό φόντο ο άγγελος και το ρούχο του είναι ζωγραφισμένα σε ένα ημικυκλικό σχήμα που θα μπορούσε να παραπέμπει στο σχήμα του ανθρώπινου εγκεφάλου. Επιπροσθέτως το κεφάλι του αγγέλου βρίσκεται στη θέση της επίφυσης.

Την εποχή εκείνη, στη Δυτική φιλοσοφία, η επίφυση θεωρούνταν εδώ και πολλά χρόνια ως ο ρυθμιστής της ροής των πνευμάτων ή ως το σπίτι της ψυχής. Ο Καρτέσιος, σύγχρονος του Καραβάτζιο (παρόλο που έγραψε μετά από την ολοκλήρωση του πίνακα), ανέπτυξε αυτή την ιδέα περαιτέρω προτείνοντας ότι η επίφυση ήταν η θέση της ψυχής και η πηγή των σκέψεων.

 

Έχοντας αυτά κατά νου, πιστεύω ότι η συστροφή του σώματος του Αγίου Ματθαίου υπονοεί επίσης την πάλη ανάμεσα στις ιερές επιδιώξεις του νου και τους πειρασμούς του γήινου σώματος. Είναι άραγε αυτή η αιτία που κάνει τον Άγιο Ματθαίο να ισορροπεί πάνω στο σκαμνί του, ένα σκαμνί που μοιάζει έτοιμο να πέσει μέσα στον κόσμο μας, τον γεμάτο πειρασμούς;

Ποια άλλα στοιχεία του πίνακα φαίνεται να εισέρχονται στον κόσμο μας; Ένα, το βιβλίο, που αναπαριστά το μήνυμα που έφερε ο άγγελος – ένα μήνυμα όλων όσων είναι αγνά, αθώα και θεϊκά. Δεύτερο, ένα μέρος του κόκκινου ρούχου, το μέρος αυτό που σκεπάζει το σκαμνί και που αναπαριστά την ανιδιοτελή θυσία.

Θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι ο Καραβάτζιο μας προτείνει ότι αν ισορροπήσουμε απομακρυνόμενοι από τους πειρασμούς και θυσιάζοντας τις εγκόσμιες επιθυμίες μας θα φτάσουμε σε εκείνο το μέρος μέσα μας που στεγάζει την αγνή, αθώα και θεϊκή φύση μας; Και ότι αυτό θα μας βοηθούσε να προσεγγίσουμε την αγιότητα;

Και, αν ισχύει αυτή η υπόθεση, δεν θα μπορούσαμε να σκεφτούμε ακόμα ότι αυτή η εσωτερική ιερότητα – αν παραμείνουμε συγκεντρωμένοι στο αγνό, αθώο και θεϊκό μέρος μας – ίσως μεταφέρεται και στην εργασία, στα χόμπι και στις σχέσεις μας, έτσι ώστε να μας κάνει να έχουμε ένα θεϊκά εμπνευσμένο trompe l’ oeil στον κόσμο γύρω μας;

Μίλησα περισσότερο για το μυαλό παρά για την καρδιά, αλλά θεωρώ αυτονόητο ότι το ένα επηρεάζει το άλλο. Ιδιότητες όπως η ανιδιοτέλεια, η αγνότητα, η αθωότητα και η θεϊκότητα μπορούν να αποδοθούν εξίσου στον νου όπως και στην καρδιά. Η αντίσταση στον πειρασμό μπορεί να αφορά ζητήματα τόσο του μυαλού όσο και της καρδιάς.

Θα μπορούσε αυτό να είναι, μέχρι ένα βαθμό τουλάχιστον, μια αφετηρία για να καταλάβουμε τι σημαίνει να ακολουθάει κάποιος πραγματικά την καρδιά του;

Η τέχνη έχει μια απίστευτη ικανότητα να επισημαίνει αυτό που δεν μπορεί εύκολα να διακριθεί, ώστε να μπορούμε να αναρωτηθούμε «Τι σημαίνει αυτό για μένα και για όσους το βλέπουν;», «Πώς έχει επηρεάσει το παρελθόν και πώς μπορεί να επηρεάσει το μέλλον;», «Τι προτείνει για την ανθρώπινη εμπειρία;» Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που ερευνώ στη σειρά μου «Φτάνοντας μέσα: Τι προσφέρει η παραδοσιακή τέχνη στην καρδιά».

Ο Eric Bess είναι εικαστικός – παραστατικός καλλιτέχνης και υποψήφιος για διδακτορικό στις Οπτικές Τέχνες στο Ινστιτούτο Διδακτορικών Σπουδών (Institute for Doctoral Studies in the Visual Arts / IDSVA). 

Ακολουθήστε μας στο Facebook @epochtimesgreece