Γιάννενα, η πόλη των ασημουργών. Αυτή είναι η πολιτισμική της ταυτότητα, την οποία προσέδωσε η παραδοσιακή αργυροτεχνία, που επί αιώνες καθόριζε την οικονομική και παραγωγική της φυσιογνωμία.
Μάιος, Μήνας Γιαννιώτικης Αργυροτεχνίας, με δράσεις ανάδειξης και διαφύλαξης της συγκεκριμένης τέχνης, αλλά και στήριξης των αργυροτεχνιτών. Στο πρόγραμμα εκδηλώσεων που συγκροτήθηκε μετά από σημαντική συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων, ο Μάιος είναι «ένα ταξίδι στον κόσμο της τέχνης του ασημιού». Εκδηλώσεις, εργαστήρια ανοιχτά στο κοινό, εκπαιδευτικά προγράμματα και πρωτότυπες δράσεις, αποτελούν πρόκληση και πρόσκληση για το κοινό, να ανακαλύψει εκ νέου την ιστορία, αλλά και το δημιουργικό αποτύπωμα μιας σπουδαίας τέχνης, στο παρόν.
Δράσεις από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς, για μικρούς και μεγάλους, όλο τον μήνα, με ελεύθερη είσοδο στο Μουσείο Αργυροτεχνίας του Ιδρύματος καθώς και τα Ανοιχτά εργαστήρια, όπου γίνεται επίδειξη παραδοσιακών τεχνικών γιαννιώτικης αργυροτεχνίας από ασημουργούς στο ΚΕ.ΠΑ.ΒΙ., το Κέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας Ιωαννίνων, εμπνέουν και ενημερώνουν το κοινό. Η νεότερη παραγωγή, στην οποία συναντώνται η παραδοσιακή τεχνογνωσία με τις σύγχρονες τεχνολογίες, αποδεικνύει ότι η αργυροχοΐα συνεχίζει να αποτελεί βασικό συστατικό της ταυτότητας της πόλης, παρά το απαιτητικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο καλείται να δημιουργήσει ο σύγχρονος Γιαννιώτης αργυροχόος.
Νέοι και παλιοί τεχνίτες συναντώνται. Η «Χύτευση στο χώμα», η «Συρματερή Τεχνική», οι «Τεχνικές αναπαράστασης σχεδίων και μοτίβων σε μέταλλο», συναντούν την κατασκευή ασημένιων κοσμημάτων με σύγχρονα μέσα, διατηρώντας παράλληλα την παράδοση.
«Πάνω από όλα πατάμε στα βήματα της παράδοσης, στις τεχνοτροπίες της παράδοσης, αλλά χρησιμοποιούμε σύγχρονα μέσα» επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Νίκος Γκόλας ο οποίος εάν και πολιτικός μηχανικός, τον κέρδισε η σχεδίαση κοσμημάτων εδώ και 27 χρόνια.
Τον συναντήσαμε στο εργαστήρι του και, όπως μας εξηγεί, τα σύγχρονα μέσα, όπως η τρισδιάστατη σχεδίαση, η συγκόλληση με λέιζερ, οι χαράξεις με λέιζερ, μπορούν να δώσουν πολύ μεγάλη ακρίβεια στην κατασκευή των κοσμημάτων. Μάλιστα, μας αποκαλύπτει «τα μυστικά» της σύγχρονης εποχής.
«Ο τεχνίτης για παράδειγμα, μπορεί να κάνει χάραξη με το χέρι με μεγαλύτερη ευκολία, αφού προηγουμένως, κάνει τη χάραξη με το λέιζερ.
»Με τη σύγχρονη τεχνολογία, έχουν καλύτερη αποτύπωση τα παραδοσιακά μοτίβα, τα οποία μπορούμε και να εξελίξουμε. Επιλέγουμε γραμμές περίτεχνες παραδοσιακές, είτε πιο λιτές γραμμές, ανάλογα με την ζήτηση στην αγορά.
»Τα σύγχρονα μέσα, μας βοηθούν στις δοκιμές στους συνδυασμούς, ώστε να καταλήξουμε πιο εύκολα στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
»Παλιά, έπρεπε ο καλλιτέχνης να αποτυπώσει την ιδέα του το χαρτί. Μετά, έπρεπε να την αποτυπώσει στο μέταλλο, δηλαδή να το δουλέψει με την όποια δυσκολία, με συγκολλήσεις, με το χέρι με εργαλεία. Εάν κάτι δεν του άρεσε, αυτό έπρεπε να ξαναγίνει από την αρχή.
»Σήμερα, σχεδιάζουμε στον υπολογιστή ένα τρισδιάστατο μοντέλο, το βλέπεις, έχεις πλήρη απεικόνιση, εάν σου αρέσει το εκτυπώνεις σε τρισδιάστατο εκτυπωτή με υλικό που μοιάζει με κερί και τέλος, αν σε ικανοποιεί προχωράς στο μέταλλο.
»Εάν χρειαστεί μπορώ εύκολα, να το κάνω μικρότερο ή μεγαλύτερο.
»Η παράδοση δεν έγκειται στο να χρησιμοποιούμε το εργαλείο που είχαν πριν από 50 ή 20 χρόνια. Τα εργαλεία εξελίσσονται. Χρησιμοποιούμε τους τρόπους που γνωρίζουμε για να βγάλουμε από το ασήμι, το αποτέλεσμα που επιθυμούμε, όπως τη λάμψη, εάν είναι μαλακό ή σκληρό. Αυτές είναι οι τεχνικές από γενιά σε γενιά, από τον μάστορα στον βοηθό.
»Επίσης, για παράδειγμα, η συρματερή τεχνική, δεν μπορεί να γίνει στον υπολογιστή. Ο υπολογιστής μάς βοηθάει να δούμε το μοτίβο. Παλιότερα, αν το αποτέλεσμα δεν ικανοποιούσε τον τεχνίτη, χάλαγε το δημιούργημα, ξεκινούσε και πάλι από την αρχή και αυτό είχε αποτέλεσμα πολλές εργατοώρες, που χρεώνονταν στον τελικό αποδέκτη, τον καταναλωτή.
»Όλα τα εργαλεία που έχουμε μάς βοηθούν στο καλύτερο αποτέλεσμα, οικονομικό και ευέλικτο, στο να το τροποποιήσουμε στις απαιτήσεις της αγοράς».
Το εργαστήριο του Νίκου Γκόλα είναι ένα ανοικτό εργαστήριο όπου συναντάμε φοιτητές από τη Σχολή Καλών Τεχνών, από τη Σχολή του ΟΑΕΔ, αλλά και άλλους νέους που έχουν ενδιαφέρον για την τέχνη και παρακολουθούν τη διαδικασία της δημιουργίας.
«Παλιά ήταν κλειστά τα εργαστήρια. Θεωρώ πως οι ιδέες γεννούν ακόμη περισσότερες ιδέες. Δεν θέλω για το εργαστήριο μου μία στείρα παραγωγή κοσμημάτων επιχειρηματικού τύπου, θέλω να δημιουργήσουμε μαζί με τους νέους, λέμε ναι στη δημιουργία», επισημαίνει ο Νίκος Γκόλας.
Στο Μουσείο Αργυροτεχνίας, τα εργαστήρια, με τον σχεδιαστή κοσμημάτων Δήμο Παπαδόπουλο, απευθύνονται σε φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών, αλλά και σε όποιον επιθυμεί να μυηθεί στο σχέδιο κοσμημάτων, με απαραίτητη προϋπόθεση να γνωρίζει σχέδιο.
«Ο σωστός σχεδιασμός των κοσμημάτων διέπεται από κάποιους κανόνες» τονίζει ο κος Παπαδόπουλος και συνεχίζει:.
«Τα κοσμήματα για να δημιουργηθούν, για να φτιαχτούν, πρέπει να σχεδιαστούν σωστά. Μπορεί να είναι πολύ καλός ο κατασκευαστής αλλά ένας καλός κατασκευαστής πρέπει να έχει και στοιχειώδεις γνώσεις σχεδίου, γιατί το ένα συμπληρώνει το άλλο». Αυτή είναι η επισήμανση του Δήμου Παπαδόπουλου στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, όταν τον ρωτήσαμε για τις βασικές αρχές του σχεδιασμού κοσμημάτων. Όπως εξηγεί, εάν ο σχεδιαστής δεν έχει γνώσεις κατασκευής, αυτό το οποίο σχεδιάζει δεν θα μπορεί να υλοποιηθεί με ακρίβεια ή υλοποιείται ελλιπές ή με τρόπο ανορθόδοξο ή θα υπερβαίνει το κοστολόγιο του.
Ο Δήμος Παπαδόπουλος σπούδασε σχεδιασμό και κατασκευές κοσμημάτων στην Σχολή Καλών Τεχνών στο Παρίσι, στην École du Louvre, όπου έχει εξειδικευτεί στον σχεδιασμό και στην κατασκευή των κοσμημάτων υψηλής κοσμηματοποιίας με χρυσό, πλατίνα, πολύτιμους και ημιπολύτιμους λίθους.
«Ο σχεδιασμός κοσμημάτων, στο εργαστήριο το οποίο πραγματοποιώ εγώ, είναι ουσιαστικά κάτι πρωτόγνωρο και πρωτότυπο, για τα γιαννιώτικα τουλάχιστον δεδομένα. Μεταφέρω τη γνώση τού πώς αποτυπώνεται σε χαρτί ένα κόσμημα, στην αρχιτεκτονική του μορφή, αλλά και σε μία μορφή προοπτικής, προσθέτοντας πάνω χρώματα και αντανακλάσεις και διάφορα άλλα στοιχεία, επιτυγχάνοντας – με το χέρι πάντα – να φτιάξεις ένα όσο πιο ρεαλιστικό σχέδιο γίνεται, το οποίο θα πάρει σάρκα και μορφή αργότερα.
Για αυτό λέω ότι πρέπει να υπάρχει ένα στοιχειώδες σχεδιαστικό υπόβαθρο», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Τα εργαστήρια στο Μουσείο Αργυροτεχνίας γίνονται για τους φοιτητές της Σχολής Καλών Τεχνών κυρίως, και για όποιον γενικότερα έχει ένα σχεδιαστικό υπόβαθρο και του αρέσει να ασχολείται με τα κοσμήματα της λεγόμενης υψηλής κοσμηματοποιίας, και θέλει να μάθει βασικούς κανόνες, ούτως ώστε να μπορεί να σχεδιάσει και να αποτυπώσει στο χαρτί το σχέδιο το οποίο φαντάζεται.
«Ο σχεδιασμός του κοσμημάτων με το χέρι στο χαρτί δεν περιορίζεται στο υλικό, την πλατίνα, τον χρυσό ή το ασήμι. Το υλικό μπορεί να είναι οποιοδήποτε. Απλά, για να σχεδιάσουμε κάτι το οποίο πρέπει να είναι σωστό, πρέπει να τηρούμε κανόνες οι οποίοι είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με την κατασκευή», υπογραμμίζει ο Δήμος Παπαδόπουλος και τονίζει: «Εκείνο που χρειάζεται, νομίζω, είναι η έμπνευση, οι ιδέες και η δημιουργικότητα για να εξελίξουμε τη γνώση που παίρνουμε από τους πιο παλιούς τεχνίτες .
»Το μήνυμα, σε αυτούς τους χώρους, οι οποίοι προϋποθέτουν κάποιες ειδικές δεξιότητες, αλλά και ανήκουν σε έναν χώρο εφηρμοσμένης τέχνης, η λέξη ανιδιοτέλεια πρέπει να είναι η επικεφαλίδα. Το να μεταδώσεις γνώσεις, το να μεταφέρεις τρόπους σκέψης σε ανθρώπους που έχουν το μεράκι, τη δυνατότητα να πάνε ένα βήμα παραπέρα είναι πολύ σημαντικό.»
Η εγγραφή της Γιαννιώτικης Αργυροτεχνίας στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας το 2023 αποτέλεσε την αφορμή ώστε το 2024, με πρωτοβουλία του Δήμου Ιωαννιτών και σε συνεργασία με το Κέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας Ιωαννίνων (ΚΕ.ΠΑ.ΒΙ.), το Σωματείο Ασημουργών Μεταλλοτεχνιτών Ιωαννίνων «Η Γιαννιώτικη Τέχνη» και το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς με το Μουσείο Αργυροτεχνίας, και με την αμέριστη υποστήριξη της Διεύθυνσης Νεότερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του υπουργείου Πολιτισμού, ο Μάιος να καθιερωθεί ως Μήνας Γιαννιώτικης Αργυροτεχνίας. Η επιτυχία με την οποία στέφθηκαν οι περσινές δράσεις του Μήνα Γιαννιώτικης Αργυροτεχνίας επισφραγίστηκε με την παρουσίαση του προγράμματος στη 18η ετήσια συνάντηση του Δικτύου Εμπειρογνωμόνων στην Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά των Κρατών της Ν.Α. Ευρώπης, στη Βαρσοβία, τον περασμένο Οκτώβριο. Στο πλαίσιο της συνάντησης αυτής έγινε με ενθουσιασμό αποδεκτή η πρόταση που υπέβαλε η Ελλάδα να φιλοξενηθεί η επόμενη συνάντηση του Δικτύου, που τελεί υπό την αιγίδα της UNESCO, στα Ιωάννινα, τον Οκτώβριο 2025.
Η κεντρική πανηγυρική εκδήλωση, θα πραγματοποιηθεί αύριο Σάββατο και ώρα 19:00, στον Πολιτιστικό Πολυχώρο «Δημήτρης Χατζής».
Κατά την εκδήλωση, αναμένεται να ανακοινωθούν σημαντικές πρωτοβουλίες για τη Γιαννιώτικη Αργυροτεχνία του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης της Σχολής Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
Τη Δευτέρα 19 Μaΐου (ώρες 21:00- 23:00), στο πλαίσιο του Μήνα Αργυροτεχνίας, το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς παρουσιάζει μια πρωτότυπη οπτικοακουστική εγκατάσταση με τίτλο «Asimorph» με την τεχνική του video mapping, στο Μουσείο Αργυροτεχνίας. Αντλώντας έμπνευση από τις τεχνικές της αργυροτεχνίας και τα εκθέματα του μουσείου, η οπτικοακουστική εγκατάσταση που θα προβάλλεται στην πρόσοψη του κτηρίου του μουσείου, συνομιλεί με τις φόρμες και τη μνήμη που το ασήμι κουβαλά στους αιώνες. Σε σχεδιασμό και υλοποίηση του Κώστα Εμμανουηλίδη.
Της Μαίρη Τζώρα
