WALKER LARSON

Όσο είμαστε παιδιά, η ενηλικίωση φαντάζει απίστευτα μακρινή, μια αιωνιότητα μακριά. Αλλά όταν φτάσουμε στην ενηλικίωση, συνειδητοποιούμε πόσο γρήγορα ξεθωριάζει η παιδική ηλικία – πιο γρήγορα κι από τα φύλλα το φθινόπωρο. Τα μακρά χρυσά απογεύματα που περνούν στο παιχνίδι με λίγες ευθύνες και πολλές ευκαιρίες, όπου το μέλλον είναι ένα κουτί με θησαυρούς που δεν έχει ανοιχτεί – όλη αυτή η δόξα της παιδικής ηλικίας εξαφανίζεται πριν το καταλάβουν.

Ωστόσο, στη μνήμη και στη λογοτεχνία, η νιότη διατηρείται και μπορεί να ξαναβρεθεί. Η εκ νέου ανακάλυψη της παιδικής ηλικίας μπορεί να είναι για τους ενήλικες τόσο αναζωογονητική όσο κι ένα κρύο ποτήρι νερό το καλοκαίρι. Είναι μία ευκαιρία να θυμηθούμε έναν απλούστερο τρόπο ζωής – μιας ζωής γεμάτης ζωντάνια και ελπίδα και περιπέτειας.

Η παιδικότητα υπάρχει παρά τον καθημερινό μόχθο. Είναι η αφύπνιση ενός μέρους της ανθρώπινης ψυχής που δεν είναι δεμένο με την αγγαρεία της εργασίας και την τυραννία της παραγωγικότητας, εκεί όπου το παιχνίδι δεν γίνεται με κάποιον σκοπό αλλά για χάρη του ίδιου του παιχνιδιού, ανοίγοντας τον δρόμο για σημαντικές δραστηριότητες της ενήλικης ζωής: τη συνομιλία, το τραγούδι, τον χορό, τη ζωγραφική, το διάβασμα, την παρατήρηση, τον στοχασμό, την περιπλάνηση και την αγάπη.

Η νοσταλγία για την παιδική ηλικία

Ένα κλασικό έργο που μεταφέρει τους αναγνώστες στην παιδική ηλικία είναι το μυθιστόρημα του Μαρκ Τουέιν «Οι περιπέτειες του Τομ Σόγιερ» (1876). Αν και γενικά θεωρείται παιδικό βιβλίο, προσφέρει πολλά στους ενήλικες. Όπως σχολίασε ο ίδιος ο συγγραφέας στον πρόλογο: «Αν και το βιβλίο μου προορίζεται κυρίως για την ψυχαγωγία αγοριών και κοριτσιών, ελπίζω ότι δεν θα το αποφύγουν οι άνδρες και οι γυναίκες γι’ αυτόν τον λόγο, γιατί μέρος του σχεδίου μου ήταν να προσπαθήσω να θυμίσω ευχάριστα στους ενήλικες τι ήταν κάποτε οι ίδιοι και πώς ένιωθαν, πώς σκέφτονταν και πώς μιλούσαν, και σε τι παράξενες επιχειρήσεις ενίοτε επιδίδονταν».

Σε μια επιστολή του 1875, ο Τουέιν λέει ξεκάθαρα για ποιους προορίζεται στην πραγματικότητα το βιβλίο του: «Δεν είναι καθόλου βιβλίο για αγόρια. Θα διαβαστεί μόνο από ενήλικες. Είναι γραμμένο μόνο για ενήλικες». Ο Τουέιν δεν είναι απόλυτα σίγουρος τι ελπίζει να εμπνεύσει στους ενήλικες αναγνώστες, αλλά φαίνεται να πίστευε ότι η απλή πράξη της ανάμνησης της παιδικής ηλικίας – το πώς είναι να είσαι παιδί – είναι από μόνη της ένα αξιόλογο εγχείρημα.

Ο κριτικός λογοτεχνίας Νασρουλάχ Μαμπρόλ ερμηνεύει το σχόλιο του Τουέιν ως εξής: «Η ουσία της παιδικής ηλικίας μπορεί να απολαυσθεί μόνο εκ των υστέρων, μόνο αφού κάποιος την έχει περάσει και μπορεί να την αναπολήσει». Η βαριά αύρα νοσταλγίας του μυθιστορήματος, τόσο βαριά όσο μια υγρή καλοκαιρινή μέρα, προκαλεί μια ατμόσφαιρα αναπόλησης που μόνο οι ενήλικες μπορούν πραγματικά να εκτιμήσουν.

Μια εποχή για να θυμάσαι

Λίγα μυθιστορήματα έχουν αποτυπώσει καλύτερα την παιδική ηλικία των αγοριών του παλιού καιρού από τον «Τομ Σόγιερ». Το επεισοδιακό μυθιστόρημα παρακολουθεί τις ακροβασίες, τα καμώματα και τις περιπέτειες ενός δωδεκάχρονου αγοριού που μεγαλώνει στην Αγία Πετρούπολη του Μιζούρι, κατά μήκος των όχθεων και των αμμουδιών  του γερο-Μισσισιπή, ακολουθώντας τον μικρό από τις κοπάνες από το σχολείο μέχρι το νεανικό ξεμυάλισμα και την αναζήτηση ενός θαμμένου θησαυρού. Ο Τουέιν πλέκει πολλά και ποικίλα επεισόδια σε ένα ενιαίο μωσαϊκό, που απεικονίζει την ουσία της παιδικής ηλικίας, συμπεριλαμβανομένων των αταξιών, των φόβων, των ελπίδων και των θριάμβων της. Το βιβλίο είναι εμβληματικό για το τι σημαίνει – ή τουλάχιστον, τι σήμαινε κάποτε – να είσαι αγόρι στην Αμερική. Η απλή, ξεκάθαρη πρόζα του μυθιστορήματος ενισχύει αυτό το θέμα.

Τα επεισόδια του μυθιστορήματος περιλαμβάνουν τη διάσημη σκηνή του βαψίματος του φράχτη, όπου ο Τομ καταφέρνει να πείσει τους φίλους του να αναλάβουν μια βαρετή αγγαρεία γι’ αυτόν, τσιγκλίζοντας την επιθυμία τους να αποκτήσουν αυτό που τους στερούν. Ξεγελάει τόσο τους συνομηλίκους του όσο και τους ενηλίκους, όπως η θεία του η Πόλι, με πολύ επιδέξιους χειρισμούς της κάθε αδυναμίας τους. Το θέμα της αφήγησης μπορεί να είναι ελαφρύ και παιδικό, αλλά οι παρατηρήσεις του συγγραφέα για την ανθρώπινη φύση είναι διεισδυτικές και οικουμενικές, και ισχύουν τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα παιδιά.

Σε ένα άλλο επεισόδιο, ο Τομ και οι φίλοι του το σκάνε για να γίνουν πειρατές και κατασκηνώνουν σε ένα νησί στον ποταμό Μισσισιπή. Η εξαφάνισή τους κάνει τους ενηλίκους να τους αναζητούν αγωνιωδώς, πεπεισμένοι για τον θάνατό τους. Εδώ, η αντίθεση ανάμεσα στην ανέμελη, αν και σκανταλιάρικη, παιδικότητα και στον φροντισμένο, αλλά και πιο υπεύθυνο, κόσμο των ενηλίκων είναι ζωηρή.

Το γεγονός ότι τα αγόρια δεν εμποδίζονται αμέσως να πραγματοποιήσουν το σχέδιό τους και ότι έχουν την τεχνογνωσία να φτάσουν στο νησί και να στήσουν κατασκήνωση, είναι ενδεικτικό της μεγαλύτερης ανεξαρτησία που απολάμβαναν οι προηγούμενες γενιές παιδιών.

Αν και η πειρατική εμπειρία τελειώνει αρκετά γρήγορα, έχοντας όμως προκαλέσει μεγάλη ανησυχία στους ενήλικες, εξακολουθεί να λάμπει με μια γοητεία και φυσικότητα που είναι σχεδόν άγνωστη σε πολλά παιδιά σήμερα. Τα παιδιά δεν έχουν ούτε τη δυνατότητα ούτε το ενδιαφέρον να τρέχουν στο δάσος. Αυτό το επεισόδιο δίνει ένα παράδειγμα του είδους της ωμής και άμεσης επαφής με τον κόσμο που κάποτε ήταν φυσιολογικό. Τέτοιες εμπειρίες ενστάλαζαν δύναμη και ικανότητα στα αγόρια και έναν πλούτο πραγματικών εμπειριών από τις οποίες μπορούσαν να αντλήσουν ακόμη και στην ενήλικη ζωή τους.

Όταν ο κόσμος των μεγάλων εισβάλλει

Η παιδική ηλικία έχει βέβαια και τις σκοτεινές της μέρες και το έργο του Τουέιν δεν τις αποφεύγει. Είναι νόμος της ζωής ότι ο κόσμος των ενηλίκων εισβάλλει κατά καιρούς στον κόσμο των παιδιών. Το κάνει όλο και πιο συχνά όσο το παιδί μεγαλώνει, ώσπου τελικά ο κόσμος της παιδικής ηλικίας μένει εντελώς πίσω, απρόσιτος σαν ένα έρημο νησί. Οι συναντήσεις των αγοριών με τους νεκροθάφτες και τον Ινδιάνο Τζο έχουν αυτή τη λειτουργία στο μυθιστόρημα – ο Τουέιν  υπαινίσσεται ότι η παιδική ευδαιμονία δεν μπορεί να κρατήσει για πάντα – η αθωότητα θα χαθεί σταδιακά. Σε αυτό, υπάρχει ίσως μια τραγική χροιά στο βιβλίο. Η ενηλικίωση θα συμβεί – το κακό πρέπει να αντιμετωπιστεί. Αυτό είναι απαραίτητο, όσο επώδυνο και αν είναι.

Ο Τομ επιδεικνύει κάποια ωρίμανση κατά τη διάρκεια του βιβλίου, φυσικά. Στο τέλος, καταφέρνει να συνδυάσει το αγορίστικο του κέφι, την αίσθηση της περιπέτειας, της ζωτικότητας και της εξυπνάδας του με μια πιο ενήλικη αίσθηση ευθύνης και θάρρους: βάζει τα δυνατά του για να φροντίσει ένα κορίτσι, την Μπέκυ, όταν χάνονται μαζί σε ένα δίκτυο σπηλαίων. Είναι αυτή η ισορροπία ανάμεσα στο αγορίστικο θάρρος και την ευθύνη των ενηλίκων που τον βοηθά να νικήσει τον Ιντζούν Τζο.

Το τέλος του μυθιστορήματος μπορεί να διαβαστεί αλληγορικά ως ο θρίαμβος της παιδικής ηλικίας έναντι της ενηλικίωσης. Ο Ιντζούν Τζο ηττάται και ο θησαυρός που κυνηγούσε ο Τομ ανακτάται. Δηλαδή, ο Τομ έχει αποκρούσει αρκετά τον κόσμο των ενηλίκων, ώστε να μπορεί να παραμείνει αγόρι για την ώρα. Παρά την ωρίμανση, ο Τομ παραμένει εντελώς αγόρι στο τέλος του βιβλίου. Επιστρέφει στις φαντασιώσεις του στο δάσος και στις φάρσες με τους συμμαθητές του, αναβάλλοντας τις δυσκολίες και τις ευθύνες της ενήλικης ζωής.

Αλλά φυσικά, αυτή η καθυστέρηση είναι προσωρινή, είναι μια σύντομη στάση στην πορεία του χρόνου και η νίκη του αγοριού επί της ενηλικίωσης είναι προσωρινή. Δεν μπορούμε να μείνουμε για πάντα παιδιά. Οι μέρες αγορίστικης χαζομάρας του Τομ είναι μετρημένες.

Αυτό είναι κάτι καλό, τελικά. Τα παιδιά πρέπει να γίνουν ενήλικες, και ένα ρομαντικό όραμα που ειδωλοποιεί την παιδική ηλικία ως εγγενώς ανώτερη από την ενηλικίωση θα ήταν λάθος. Δεν είναι αυτό που λέει ο Τουέιν εδώ, ούτως ή άλλως. Αντίθετα, ο συγγραφέας έστρεψε την προσοχή μας στην αξία και τη χαρά της δικής μας παιδικής ηλικίας. Ταυτόχρονα, μας θυμίζει ποια στοιχεία παιδικότητας αξίζει και πρέπει να διατηρήσουμε ως ενήλικοι.

Ο «Μικρός Πρίγκιπας» του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ είναι ένα από τα δημοφιλέστερα βιβλία παγκοσμίως, με πωλήσεις που ξεπερνούν τα 200 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως. Ωστόσο, αποτελεί ένα μικρό αίνιγμα.

Φαινομενικά ένα παιδικό βιβλίο, διαβάζεται σαν ένας συνδυασμός παιδικού μύθου, σουρεαλιστικής μυθοπλασίας, ποίησης, απομνημονευμάτων, ονειρικής αφήγησης και πλατωνικού διαλόγου – ένα απίθανο μείγμα που καταφέρνει να είναι βαθιά συγκινητικό και μαγευτικό. Το νόημά του είναι ασαφές, το τέλος του ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες. Διαβάζεται σαν παραμύθι ή παραβολή, αλλά αψηφά τους απλούς ορισμούς για το τι είναι παραμύθι.

Παρόλα αυτά, είναι ένα διεθνώς αγαπημένο, σύγχρονο και κλασικό ταυτόχρονα έργο, που φτάνει σε σημαντικές αλήθειες για την παιδική ηλικία και την ενηλικίωση, την αγάπη και τις σχέσεις, το θαύμα, την πίστη, τη λαχτάρα και την απώλεια.

Σχετικά με τον συγγραφέα

Μεγάλο μέρος αυτής της μυστηριώδους ιστορίας αντικατοπτρίζει τη ζωή του συγγραφέα της, του Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ, ο οποίος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια μιας πολεμικής πτήσης στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Γάλλος ποιητής και αεροπόρος γεννήθηκε το 1900 στη Λυών της Γαλλίας και έχασε από ρευματικό πυρετό τον 15χρονο, χρυσομάλλη μικρότερο αδελφό του. Αυτή η πρώιμη απώλεια αντανακλά στο βιβλίο, με τον ομώνυμο Μικρό Πρίγκιπα να παραπέμπει στη φιγούρα του αδελφού του Σαιντ-Εξυπερύ.

Ο  Αντουάν ντε Σαιντ-Εξυπερύ είχε εμμονή με τις πτήσεις και πέρασε πολλά χρόνια στον αέρα, παρά τις πολλαπλές συντριβές του. Μια φορά έπεσε στην έρημο της Λιβύης – όπως ακριβώς και ο αεροπόρος στον «Μικρό Πρίγκιπα».

Μια άλλη ομοιότητα μεταξύ ζωής και μυθοπλασίας είναι η αναλογία του χαρακτήρα της συζύγου του συγγραφέα, Κονσουέλο, η οποία είχε δύσκολο και απρόβλεπτο ταμπεραμέντο, με τον χαρακτήρα του τριαντάφυλλου στον πλανήτη του Μικρού Πρίγκιπα. Ορισμένοι κριτικοί έχουν παραλληλίσει τα περίπλοκα συναισθήματα του Μικρού Πρίγκιπα για το τριαντάφυλλο και τη σχέση του Σαιντ-Εξυπερύ με τη σύζυγό του. Η ίδια η Κονσουέλο προφανώς είδε αυτή τη σύνδεση – στην αυτοβιογραφία της έδωσε τον τίτλο «Η ιστορία του ρόδου». Πέραν αυτού, ωστόσο, οι άμεσες βιογραφικές αναφορές είναι ελάχιστες.

Το μυθιστόρημα πραγματεύεται θέματα και ερωτήματα οικουμενικά. Αφηγείται την ιστορία ενός πιλότου που συντρίβεται στην έρημο, όπου συναντά ένα παιδί που αναφέρεται απλά ως «ο μικρός πρίγκιπας». Το αγόρι ζητά από τον πιλότο να του ζωγραφίσει ένα πρόβατο για να το πάρει μαζί του στον πλανήτη του, έναν αστεροειδή στο μέγεθος ενός μικρού σπιτιού. Σιγά-σιγά, ο πιλότος μαθαίνει ότι ο πρίγκιπας είχε στον πλανήτη του ένα τριαντάφυλλο, οι συναισθηματικές απαιτήσεις του οποίου οδήγησαν τον πρίγκιπα να εγκαταλείψει τον πλανήτη του, παρά την αγάπη του για το λουλούδι.

Ταξίδεψε σε διάφορους πλανήτες όπου συνάντησε ενηλίκους που αντιπροσωπεύουν ο καθένας έναν τύπο: έναν βασιλιά που δεν κυβερνά τίποτα, έναν ξιπασμένο άντρα που νομίζει ότι όλοι τον θαυμάζουν, έναν μεθύστακα που πίνει επειδή ντρέπεται για το ποτό, έναν επιχειρηματία που νομίζει ότι του ανήκουν όλα τα αστέρια και έναν φανοποιό που ολοκληρώνει μηχανικά την εργασία του μια φορά κάθε λεπτό.

Η επιθυμία του πρίγκιπα για φιλία και συντροφικότητα τον οδηγεί τελικά στη γη, όπου συναντά μια αλεπού που του μαθαίνει για την αγάπη και την αφοσίωση. Ύστερα, συναντά τον πιλότο στην έρημο. Όμως, όσο περισσότερο ταξιδεύει τόσο περισσότερο λαχταρά να επιστρέψει στο τριαντάφυλλό του.

Βαθιά μαθήματα

Η απλότητα της αφήγησης, από την οποία απουσιάζουν οι πολύπλοκοι χαρακτήρες, το ιστορικό πλαίσιο και το ρεαλιστικό σκηνικό, επιτρέπει στην ιστορία να διεισδύσει πιο γρήγορα και άμεσα στα κεντρικά της ζητήματα ακολουθώντας έναν ποιητικό, μυθολογικό δρόμο. Ποια είναι αυτά τα κεντρικά ζητήματα; Για τόσο σύντομο έργο, ο «Μικρός Πρίγκιπας» προσφέρει έναν μακρύ κατάλογο απαντήσεων. Αλλά εδώ θα επικεντρωθώ σε τρία μόνο: την παιδική ηλικία, τη μοναξιά και το πώς μεταμορφώνει τα πάντα το να κοιτάς τον κόσμο με τα μάτια της αγάπης.

Ο αφηγητής πιλότος ξεκινά την ιστορία με ένα ανέκδοτο από την παιδική του ηλικία, όταν οι ενήλικοι δεν κατάφεραν να καταλάβουν μια από τις ζωγραφιές του. Η αδυναμία των «μεγάλων» να καταλάβουν τι έχει πραγματικά σημασία στη ζωή (σε αντίθεση με τα παιδιά) γίνεται ένα επαναλαμβανόμενο θέμα. Εδώ, πρέπει να καταλάβουμε ότι ο όρος «ενήλικος» του Σαιντ-Εξυπερύ δεν αφορά γενικά τους ενηλίκους, αλλά συγκεκριμένα εκείνους που έχουν αποβάλει την παιδική αίσθηση του θαύματος.

Το θέμα της παιδικής θεώρησης του κόσμου λαμβάνει περαιτέρω έμφαση σε μια πρώιμη ανταλλαγή απόψεων μεταξύ του πιλότου και του πρίγκιπα. Ο πιλότος είναι απασχολημένος προσπαθώντας να φτιάξει το αεροπλάνο του. Ενοχλείται από τις συνεχείς ερωτήσεις του πρίγκιπα, η τελευταία από τις οποίες αφορά το αν το πρόβατο που ζωγράφισε και χάρισε στον πρίγκιπα θα φάει το λουλούδι στον πλανήτη του. Ο πιλότος, εξοργισμένος, φωνάζει: «Δεν καταλαβαίνεις – είμαι πολύ απασχολημένος με σημαντικά θέματα!»

Ο πρίγκιπας απαντά: «Μιλάς σαν τους μεγάλους! … Τα μπερδεύεις όλα… Τα μπερδεύεις όλα… Τα λουλούδια βγάζουν αγκάθια εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Εδώ και εκατομμύρια χρόνια, τα πρόβατα τα τρώνε με τον ίδιο τρόπο. Και δεν είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε γιατί τα λουλούδια μπαίνουν σε τόσο μεγάλο κόπο για να αναπτύξουν αγκάθια που δεν τους είναι ποτέ χρήσιμα; Δεν είναι σημαντικός ο πόλεμος μεταξύ των προβάτων και των λουλουδιών; … Και αν ξέρω – εγώ, προσωπικά – ένα λουλούδι που είναι μοναδικό στον κόσμο, που δεν φυτρώνει πουθενά αλλού παρά μόνο στον πλανήτη μου, αλλά που ένα μικρό πρόβατο μπορεί να το καταστρέψει με ένα μόνο δάγκωμα κάποιο πρωί, χωρίς καν να καταλάβει τι κάνει – Α! Νομίζετε ότι αυτό δεν είναι σημαντικό!»

Ο Σαιντ-Εξυπερύ επισημαίνει εδώ πολλά πράγματα: Πρώτον, αυτό που φαίνεται ασήμαντο στους ενηλίκους μπορεί να έχει τεράστια σημασία στα μάτια ενός παιδιού και δεν πρέπει να απορρίπτεται αβασάνιστα από τους μεγάλους. Δεύτερον, οι ασχολίες που ενίοτε απασχολούν τους ενηλίκους – όπως η πρόσθεση ατελείωτων ποσών στην οποία επιδίδεται ο επιχειρηματίας στον μοναχικό του πλανήτη – μπορεί να είναι λιγότερο σημαντικές από κάποια από τα ερωτήματα που έχουν τα παιδιά. Το παιδί ασχολείται με τις λεπτομέρειες: τα πράγματα που γνωρίζει, βλέπει και βιώνει. Θέτει «μη πρακτικές» ερωτήσεις. Για τον λόγο αυτό, το παιδί έχει μερικές φορές περισσότερες πιθανότητες να κατανοήσει τη σπανιότητα και την ομορφιά κάθε καλού πράγματος, ακόμη και του πιο μικρού, του λιγότερο «χρήσιμου», του πιο κρυμμένου.

Ο Μικρός Πρίγκιπας εξηγεί ότι η αγάπη για ένα συγκεκριμένο πράγμα μπορεί να μεταμορφώσει την άποψή μας για ολόκληρο το σύμπαν: «Αν κάποιος αγαπάει ένα λουλούδι, που ανθίζει κάπου πέρα ανάμεσα στα εκατομμύρια αστέρια, νιώθει ευτυχισμένος και μόνο που κοιτάζει τα αστέρια. Μπορεί να πει στον εαυτό του: ‘Κάπου εκεί είναι το λουλούδι μου’.»

Η αφοσίωση του Μικρού Πρίγκιπα στο χαμένο του λουλούδι αναδεικνύει το θέμα της μοναξιάς. Η μοναξιά είναι παντού: Ο πιλότος κάνει αναγκαστική προσγείωση στη μέση του πουθενά, απομονωμένος από τον πολιτισμό. Ο Μικρός Πρίγκιπας ζει μόνος του σε έναν μικροσκοπικό πλανήτη μέχρι τον ερχομό του τριαντάφυλλου, το οποίο τελικά αφήνει μόνο του γιατί, σύμφωνα με τα λόγια του, «ήμουν πολύ μικρός για να ξέρω πώς να το αγαπήσω». Όταν ο Μικρός Πρίγκιπας έρχεται στη γη, προσγειώνεται σε μια άδεια, μοναχική έρημο. Η πρώτη του γνωριμία, ένα φίδι, του λέει: «Είναι μοναχικά και μεταξύ των ανθρώπων». Το επόμενο πλάσμα που συναντά ο Μικρός Πρίγκιπας είναι μια αλεπού που είναι τόσο μόνη που παρακαλεί τον Μικρό Πρίγκιπα να την εξημερώσει. Αλλά ο Μικρός Πρίγκιπας πρέπει τελικά να εγκαταλείψει και την αλεπού.

Αυτή η διαπεραστική αίσθηση της απομόνωσης ενισχύει την πολυτιμότητα της αγάπης και των σχέσεων όταν αυτές εμφανίζονται στο βιβλίο, γεγονός που μας επαναφέρει στον τρόπο με τον οποίο η αγάπη μεταμορφώνει το όραμα του ανθρώπου για τη ζωή. Είναι η αλεπού που μιλάει πιο εύγλωττα για το θέμα και τα λόγια φαίνεται να αποκαλύπτουν την καρδιά του βιβλίου. Λέει στον Μικρό Πρίγκιπα: «Αν με εξημερώσεις, τότε θα έχουμε ανάγκη ο ένας τον άλλον. Για μένα, θα είσαι μοναδικός στον κόσμο. Για σένα, θα είμαι μοναδική στον κόσμο […] Θα είναι σαν να ήρθε ο ήλιος να λάμψει στη ζωή μου. Θα γνωρίσω τον ήχο ενός βήματος που θα είναι διαφορετικό από όλα τα άλλα. Τα άλλα βήματα με στέλνουν βιαστικά πίσω κάτω από το έδαφος. Το δικό σου θα με καλεί, σαν μουσική, να βγω από το λαγούμι μου. Και μετά κοίτα: βλέπεις τα χωράφια με τα σιτηρά εκεί κάτω; Δεν τρώω ψωμί. Αυτό δεν μου είναι χρήσιμο. Τα σιτοχώραφα δεν έχουν τίποτα να μου πουν. Και αυτό είναι λυπηρό. Αλλά εσύ έχεις μαλλιά που έχουν το χρώμα του χρυσού. Σκέψου πόσο υπέροχα θα είναι όταν με εξημερώσεις! Το σιτάρι, που είναι επίσης χρυσό, θα σε φέρνει στη σκέψη μου. Και θα μου αρέσει να ακούω τον άνεμο στο σιτάρι.»

Η σχέση ανάμεσα στο αγόρι και την αλεπού αλλάζει τα πάντα, ακόμη και τη σημασία ενός χωραφιού με σιτάρι. Η πιο πολυδιαφημισμένη ρήση του μυθιστορήματος προέρχεται επίσης από την αλεπού: «Μόνο με την καρδιά μπορεί κανείς να δει σωστά – το ουσιώδες είναι αόρατο στο μάτι».

Όταν αγαπάμε κάτι και δεσμευόμαστε, αυτό γίνεται πολύτιμο και μοναδικό. Ο Μικρός Πρίγκιπας αντιλαμβάνεται την αξία του τριανταφύλλου του ακριβώς επειδή είναι δικό του. Το περιποιείται, το φροντίζει και το ανέχεται – εκείνο συγκεκριμένα, όχι οποιοδήποτε λουλούδι. Και αυτό βάζει όλο τον κόσμο του να φλέγεται με μια νέα λάμψη. Τα πάντα γίνονται πολύτιμα υπό το φως αυτής της κεντρικής αγάπης. Τα πάντα την αντανακλούν, έτσι ώστε να βλέπουμε τον κόσμο, ας πούμε, με πιο καθαρά μάτια.

Ο Μικρός Πρίγκιπας το διδάσκει αυτό στον αεροπόρο: «Τα αστέρια είναι όμορφα εξαιτίας ενός λουλουδιού που δεν φαίνεται. … Αυτό που κάνει την έρημο όμορφη είναι ότι κάπου κρύβει ένα πηγάδι.»Το παιδί και ο ενήλικος με την παιδική ματιά βλέπουν πέρα από την απλή επιφάνεια των πραγμάτων, ξέρουν ότι στην καρδιά του κόσμου, και σε όλες τις ιδιαιτερότητες του κόσμου, κρύβεται κάτι αξιαγάπητο – αρκεί να το δούμε και να αγαπήσουμε.

Στη λογοτεχνία, κάποιοι χαρακτήρες μάς κάνουν να γελάμε, κάποιοι μάς κάνουν να κλαίμε, κάποιοι μάς κάνουν να αγανακτούμε και μερικές σπάνιες μορφές είναι φάροι φωτός για το πώς πρέπει να ζούμε.

Ένας τέτοιος χαρακτήρας είναι ο κύριος Νάιτλυ από το υπέροχο μυθιστόρημα της Τζέην Ώστεν του 1815, «Έμμα». Διαδραματίζεται στην επαρχιακή Αγγλία, και περιγράφει τις πράξεις μιας γοητευτικής, έξυπνης και κάπως ανώριμης νεαρής γυναίκας που ονομάζεται Έμμα Γούντχαους, η οποία ασχολείται με το να κάνει την προξενήτρα για φίλους και γνωστούς της — είτε επιθυμούν τη βοήθειά της είτε όχι. Η Έμμα ζει μόνη με τον ηλικιωμένο πατέρα της και ο πιο συχνός επισκέπτης και φίλος τους είναι ο κύριος Νάιτλυ, ο οποίος έχει το γειτονικό κτήμα.

Όπως υποδηλώνει το όνομα του κυρίου Νάιτλυ (Mr. Knightley, από το knight=ιππότης), είναι ένας χαρακτήρας έντιμος, ιπποτικός, και ευγενικός. Με ανεπιτήδευτη χάρη και καλή προαίρεση, ο κύριος Νάιτλυ μάς δείχνει πώς να αντιμετωπίζουμε ευγενικά τις συνηθισμένες καταστάσεις της ζωής. Ακολουθούν τρία συγκεκριμένα μαθήματα από το παράδειγμά του.

Βοήθεια προς τους άλλους

Ένας ευγενής άνθρωπος χρησιμοποιεί τους πόρους, την επιρροή και τις ικανότητές του για να βοηθά τους άλλους.

Ο κύριος Νάιτλυ είναι ιδιοκτήτης της μεγάλης περιουσίας του Ντάουνγουελ Άμπεϋ. Έχει αρκετούς ενοικιαστές αγρότες, περιλαμβανομένου του Ρόμπερτ Μάρτιν, ενός καλόκαρδου νεαρού, ερωτευμένου με μια από τις φίλες της Έμμα, τη Χάριετ Σμιθ. Η Χάριετ συμπαθεί πολύ τον νεαρό άνδρα, αλλά η Έμμα την πείθει ότι ο Ρόμπερτ Μάρτιν δεν είναι κατάλληλος – κάτι που οδηγεί σε σύγχυση και στενοχώρια από όλες τις πλευρές.

Ο κύριος Νάιτλυ ενδιαφέρεται ειλικρινά για την ευημερία των ενοικιαστών του, ιδιαίτερα του Μάρτιν, τον οποίο αντιμετωπίζει σχεδόν σαν γιο και τον οποίο υποστηρίζει  όταν η Έμμα πείθει την Χάριετ να αγνοήσει τον νεαρό αγρότη υπέρ ενός «καλύτερου αλιεύματος».

Εκτός από το να υποστηρίζει άλλους, ο κύριος Νάιτλυ μοιράζεται ελεύθερα τους υλικούς του πόρους. Προσκαλεί τους φίλους και τους γείτονές του να μαζέψουν φράουλες από τις καλλιέργειές του. Δίνει τόσα μήλα που του μένουν τελικά πολύ λίγα για τον εαυτό του. Επιτρέπει σε ένα ζευγάρι ηλικιωμένων γυναικών από το χωριό που δεν μπορούν να έχουν δική τους άμαξα να χρησιμοποιούν τη δική του.

Συνοψίζοντας όσα διδάσκει στους αναγνώστες η συμπεριφορά του κυρίου Νάιτλυ, ο καθηγητής λογοτεχνίας Μίτσελ Καλπαγκιάν έγραψε: «Ένας ευγενής άνθρωπος κάνει καλές πράξεις αθόρυβα και απαρατήρητα, έχοντας πάντα επίγνωση των αναγκών των άλλων χωρίς να του το ζητήσουν».

Υπερασπιστής της τιμής των άλλων

Ένας ευγενής άνθρωπος φροντίζει τους παραμελημένους και υπερασπίζεται την τιμή όλων. Ο Νάιτλι έχει στον νου του όσους παραμελούνται από τους άλλους.

Ο πατέρας της Έμμα, ο κύριος Γούντχαους, είναι ένας αδύναμος γέρος, καλόκαρδος αλλά συνεσταλμένος και, για κάποιους, λίγο υποχόνδριος και κουραστικός στην παρέα. Λίγοι άνθρωποι βρίσκουν χρόνο για αυτόν. Ωστόσο, ο κύριος Νάιτλυ τον επισκέπτεται τακτικά και του μιλά ευχάριστα για τα πιο ασήμαντα θέματα, αφιερώνοντας τον χρόνο του σε αυτόν τον μοναχικό γέρο, χωρίς ποτέ να παραπονιέται για τη μικρονοηκότητα του κυρίου Γούντχαους. Όπως το έθεσε ο Καλπαγκιάν, «πάντα κοινωνικός και ευγενικός, [ο κύριος Νάιτλυ] δεν καταφεύγει ποτέ σε επιδείξεις για να κερδίσει αναγνώριση ή κομπλιμέντα, αλλά συζητά ανεπιτήδευτα με όλους τους ανθρώπους για πολλά θέματα, ασήμαντα και σημαντικά, με τέλεια ευκολία και χωρίς αέρα ανωτερότητας».

Ο κύριος Νάιτλυ παρέχει ένα άλλο παράδειγμα φροντίδας, όταν η Χάριετ Σμιθ σνομπάρεται από άλλον άντρα σε έναν χορό. Παρατηρεί τη φτωχή κοπέλα να κάθεται λυπημένη μόνη της ενώ οι άλλοι χορεύουν, και σπεύδει να τη ‘σώσει’ οδηγώντας την ο ίδιος στον χορό.

Σε μια ιδιαίτερα οδυνηρή σκηνή, η ενθουσιώδης Έμμα κοροϊδεύει μια ανόητη αλλά ευγενική γυναίκα που έγνεθε μαλλί στο χωριό, την κυρία Μπέητς. Η Έμμα, η κυρία Μπέητς, ο κύριος Νάιτλυ και αρκετοί άλλοι έχουν πάει για πικνίκ, και την ώρα που κάθονται να ξεκουραστούν αποφασίζουν να παίξουν ένα παιχνίδι όπου κάθε άτομο πρέπει να πει είτε ένα έξυπνο πράγμα είτε δύο μετρίως έξυπνα πράγματα είτε τρία βαρετά πράγματα. Η κυρία Μπέητς — γνωστή για τη φλυαρία της για τα πιο ασήμαντα ζητήματα — παρατηρεί τότε, με μια δόση αυτοκριτικής: «Τρία πράγματα πραγματικά πολύ βαρετά. Αυτό είναι για μένα, ξέρετε. Σίγουρα λέω τρία βαρετά πράγματα μόλις ανοίγω το στόμα μου, έτσι δεν είναι;»

Σε μια προσπάθεια να φανεί πνευματώδης, η Έμμα απαντά κοροϊδευτικά: «Α! Κυρία, αλλά μπορεί να υπάρχει μια δυσκολία. Με συγχωρείτε — αλλά θα περιοριστείτε στον αριθμό — μόνο τρία τη φορά».

Η κα Μπέητς σταματά αμέσως ταπεινωμένη και αμήχανη. Λίγο αργότερα την υπερασπίζεται ο κύριος Νάιτλυ, χωρίς να παραλείψει να επιπλήξει την Έμμα για την απερισκεψία της:

«Ήταν πραγματικά άσχημο! Εσύ, που σε ήξερε από βρέφος, που σε είχε παρακολουθήσει να μεγαλώνεις από μια περίοδο που η προσοχή της ήταν τιμή, να σε έχει τώρα, με αλόγιστη διάθεση και υπερηφάνεια της στιγμής, να γελάς μαζί της, να την ταπεινώνεις — και ενώπιον της ανιψιάς της — και ενώπιον άλλων, πολλοί από τους οποίους (σίγουρα κάποιοι) θα επηρεάζονταν από την στάση σου. Αλλά πρέπει και θα το κάνω — θα σου πω αλήθειες.»

Προσήλωση στην αλήθεια

Όπως δηλώνει ο ίδιος ο κύριος Νάιτλυ στο απόσπασμα που μόλις αναφέρθηκε, είναι αποφασισμένος να πει την αλήθεια. Κάθε άνθρωπος με ακεραιότητα πρέπει να αγαπά και να ζει σύμφωνα με την αλήθεια. Μιλώντας στην Έμμα για την ανεντιμότητα ενός άλλου αρσενικού χαρακτήρα, ο κύριος Νάιτλυ φωνάζει με αίσθημα: «Τόσο σε αντίθεση με αυτό που θα έπρεπε να είναι ένας άντρας! Τίποτα από αυτή την ειλικρινή ακεραιότητα, αυτή την αυστηρή προσήλωση στην αλήθεια και τις αρχές, αυτή την περιφρόνηση της πονηριάς και της μικρότητας, που ένας άντρας πρέπει να επιδεικνύει σε κάθε συναλλαγή της ζωής του». Αυτή είναι μια εξαιρετική περίληψη των αξιών του κυρίου Νάιτλυ και του τρόπου που ενεργεί: με αφοσίωση στην αλήθεια και την ειλικρίνεια.

Επιπλέον, ο κύριος Νάιτλυ ξέρει ότι η αλήθεια θα ωφελήσει τελικά τους άλλους. Επειδή τρέφει μεγάλη αγάπη και νοιάζεται πραγματικά για την Έμμα, είναι ειλικρινής μαζί της και της λέει ακόμα και σκληρές αλήθειες, ώστε εκείνη να μάθει και να ωριμάσει. Τελικά, ο κύριος Νάιτλυ ενδιαφέρεται για την καλλιέργεια της Έμμας, ιδίως στην αρετή, και προσπαθεί να την καθοδηγήσει σε αυτό το μονοπάτι. Της λέει τη γνώμη του όταν νιώθει ότι είναι απαραίτητο, όπως μετά από το περιστατικό με την κυρία Μπέητς.

Όταν συνειδητοποιεί πως η ανάμειξη της Έμμα έχει βλάψει το ειδύλλιο μεταξύ της Χάριετ και του Ρόμπερτ Μάρτιν, της λέει ειλικρινά: «Δεν ήσουν φίλη της Χάριετ Σμιθ, Έμμα». Με αυτό, εννοεί ότι η Έμμα έχει βάλει τον εαυτό της και το παιχνίδι των γνωριμιών πάνω από αυτό που είναι πραγματικά καλό για τη Χάριετ.

Σε αντίθεση με τους περισσότερους χαρακτήρες του βιβλίου, ο κύριος Νάιτλυ δεν κολακεύει την Έμμα, όσο κι αν τη νοιάζεται. Όταν κάνει ένα λάθος — είτε σε κάτι μικρό, όπως όταν ζωγραφίζει ένα πορτραίτο είτε σε κάτι μεγάλο, όπως μια φιλία — της προσφέρει εποικοδομητική κριτική. Ο πονηρός και φίλαυτος κύριος Έλτον, ελπίζοντας να κερδίσει την εύνοια της Έμμας, επαινεί χωρίς διάκριση τις καλλιτεχνικές της ικανότητες, αλλά ο κύριος Νάιτλυ της επισημαίνει ευγενικά τα προβλήματα της ζωγραφιάς της.

Η προσέγγιση του κυρίου Νάιτλυ στη ζωή μπορεί να συνοψιστεί με τα δικά του λόγια: «Υπάρχει ένα πράγμα, Έμμα, που ένας άντρας μπορεί πάντα να κάνει, αν το επιλέξει, και αυτό είναι το καθήκον του. Όχι με ελιγμούς και περίτεχνο τρόπο, αλλά με δύναμη και αποφασιστικότητα» – το καθήκον του να βοηθά τους άλλους, να επιπλήττει το κακό όταν το βλέπει και να υπερασπίζεται ό,τι είναι σωστό και ευγενές.

Σε όλο το μυθιστόρημα, το κάνει αυτό με «δύναμη και αποφασιστικότητα», αποδεικνύοντας ότι τα ιδεώδη της ιπποσύνης μπορούν να αντέξουν ακόμη και στην καθημερινή ζωή, όπου κάθε αλληλεπίδραση με τους άλλους μπορεί να ιδωθεί ως δοκιμασία ιπποτικής αρετής.

Η ζωή μας κυλά μέσα σε έναν ηχητικό χείμαρρο, γεμάτη λέξεις που μας κατακλύζουν από παντού — το ραδιόφωνο, την τηλεόραση, τα podcast, τα ιστολόγια — λέξεις ανθρώπων που αποζητούν να μοιραστούν τη γνώμη τους. Παράλληλα, παλεύουμε και με τον εσωτερικό μας θόρυβο, τα συνεχή παράσιτα των σκέψεων, των σχεδίων, των ανησυχιών, των ελπίδων και των τύψεών μας που πηγαινοέρχονται άναρχα στο μυαλό μας. Υπό αυτές τις συνθήκες, πολλές φορές είναι δύσκολο να ακούσουμε κάτι άλλο, αυτό που προσπαθεί να μας πει ένας άλλος άνθρωπος. Είναι αρκετά συνηθισμένο φαινόμενο να ακούμε τους άλλους χωρίς να προσέχουμε πραγματικά αυτό που λένε, είτε επειδή είμαστε απορροφημένοι από τις δικές μας σκέψεις είτε επειδή παρασυρόμαστε από το ρεύμα των πληροφοριών που μας στέλνει αδιάλειπτα το κινητό μας.

Ωστόσο, η αληθινή ακρόαση φέρει μέσα της μια ισχυρή δύναμη. Όταν ακούμε πραγματικά τους άλλους, βελτιώνεται σχεδόν κάθε τομέας της ζωής μας, από την εργασία μέχρι την οικογένεια και την πολιτική. Η καλή ακρόαση μειώνει τις παρεξηγήσεις, αυξάνει τη σύνδεση, δείχνει σεβασμό στους άλλους και χτίζει εμπιστοσύνη. Ο συγγραφέας και ομιλητής Σάιμον Σίνεκ είπε ότι η ακρόαση είναι ο καλύτερος τρόπος για να χτίσετε εμπιστοσύνη και κοινό έδαφος με κάποιον, με επιπτώσεις στην αποκλιμάκωση των συγκρούσεων σε όλα τα επίπεδα, από το προσωπικό έως το διεθνές: «Το να ακούμε είναι ένας καλός τρόπος για να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη του άλλου… είναι μία ικανή μέθοδος ανεύρεσης κοινού εδάφους στις αντιθέσεις όχι μόνο σε απλές περιπτώσεις επιχειρήσεων, αλλά και σε πιο περίπλοκες περιπτώσεις της εθνικής πολιτικής και της παγκόσμιας πολιτικής, ακόμα και στον πόλεμο».

Ο Σίνεκ επισημαίνει, επίσης, ότι η ακρόαση σπανίως διδάσκεται ως δεξιότητα. Ορισμένοι ίσως έχουν παρακολουθήσει μαθήματα ρητορικής, αλλά δεν θα βρείτε μάθημα ακρόασης στον κατάλογο μαθημάτων κανενός κολεγίου. «Ως κουλτούρα, αντιμετωπίζουμε την ακρόαση ως μια αυτόματη διαδικασία για την οποία δεν υπάρχουν πολλά να πούμε», γράφει ο Μ.Μ. Όουεν. «Όταν η έννοια της ακρόασης εξετάζεται εκτενώς, είναι στο πλαίσιο της επαγγελματικής επικοινωνίας, κάτι που πρέπει να τελειοποιήσουν οι ηγέτες και οι μέντορες, αλλά που όλοι οι άλλοι μπορούν να αγνοήσουν». Ωστόσο, όπως κάθε δεξιότητα, η ακρόαση δεν είναι συνήθως μια εγγενής ικανότητα – χρειάζεται καθοδήγηση και εξάσκηση για να γίνουμε καλύτεροι ακροατές και να αποκομίσουμε τις οφέλη της. Μην τη βλέπετε αφ’ υψηλού. «Μου πήρε πάρα πολύ καιρό να μάθω να ακούω πραγματικά», προσθέτει ο Όουεν. «Είναι ένα είδος μαγικού κόλπου: και τα δύο μέρη μαλακώνουν, ανθίζουν, είναι λιγότερο μόνα τους.»

Σίγουρα, όλοι μας θα θέλαμε να είμαστε λίγο λιγότερο μόνοι.

Αυτό το άρθρο προσφέρει μερικές υποδείξεις για να γίνετε καλύτερος ακροατής.

Εξασκηθείτε στην ενεργητική ακρόαση

Ο Μ.Μ. Όουενς παρατήρησε τη χαρά που νιώθουμε μιλώντας με κάποιον που δίνει την πλήρη προσοχή του και θέλησε να το επιτύχει αυτό και ο ίδιος. Στην προσπάθειά του να γίνει καλύτερος ακροατής, ο Όουενς στράφηκε στο έργο του ψυχολόγου του 20ου αιώνα Καρλ Ρότζερς, ο οποίος επινόησε τον όρο «ενεργητική ακρόαση».

Ο Ρότζερς πίστευε ότι η προσεκτική, βαθιά και συμπονετική ακρόαση μπορεί να μεταμορφώσει τους ανθρώπους και χρησιμοποίησε αυτήν τη μέθοδο στη θεραπευτική του πρακτική, αν και πίστευε ότι ήταν εξίσου εφαρμόσιμη στην καθημερινή ζωή. Ο Όουενς είπε ότι, για τον Ρότζερς, η ενεργητική ακρόαση ήταν «μια από τις βασικές μεθόδους για να κάνει τον άλλον να αισθάνεται λιγότερο μόνος, λιγότερο κολλημένος και πιο ικανός για αυτογνωσία».

Σύμφωνα με το The Harvard Business Review, η ενεργητική ακρόαση αποτελείται από τρία μέρη.

• Γνωστικό. Αυτή η πτυχή απαιτεί να εστιάσετε νοητικά όλη την προσοχή σας στις πληροφορίες, τόσο τις ρητές όσο και τις σιωπηρές, που προσπαθεί να μεταφέρει ο συνομιλητής σας.
• Συναισθηματικό. Ένας καλός ακροατής πρέπει να διατηρεί συναισθηματική ισορροπία, ακόμη και όταν οι πληροφορίες που λαμβάνει μπορεί να είναι ανατρεπτικές. Το βασικό συναίσθημα που πρέπει να καλλιεργήσετε εδώ είναι η συμπόνια.
• Συμπεριφορικό. Δεν αρκεί να ακούτε – το άλλο άτομο πρέπει να ξέρει ότι ακούτε. Το δείχνετε αυτό μέσω λεκτικών και μη λεκτικών ενδείξεων (όπως η οπτική επαφή, τα νεύματα και το να κοιτάτε τον ομιλητή).

Όταν ανοίγεστε γνωστικά, συναισθηματικά και συμπεριφορικά σε αυτό που προσπαθεί να επικοινωνήσει ο άλλος, τότε γίνεται δυνατή μια πραγματική συνάντηση μυαλών και καρδιών χάρη στην οποία τα μυαλά και οι καρδιές μπορούν να συναντηθούν.

Ανακλάστε τα λόγια του ομιλητή

Όταν ανακλάτε τα λόγια του άλλου, επαναλαμβάνετε αυτά που σας είπε για να επιβεβαιώσετε αν τα έχετε καταλάβει σωστά ή όχι. Αυτό έχει πολλά οφέλη. Ο κλινικός ψυχολόγος Άλι Μάττου λέει σχετικά: «Δείχνει στο άλλο άτομο ότι όντως ακούτε και ότι σας ενδιαφέρει πραγματικά αυτό που λέει. Δεύτερον, σας αναγκάζει να ‘σβήσετε’ το μέρος του εγκεφάλου σας που θέλει να διακόψει ή να προσφέρει συμβουλές και σας αναγκάζει να ενεργοποιήσετε το μέρος του εγκεφάλου σας που αφορά την ενσυναίσθηση, την κατανόηση και τη συμπόνια».

Ο Μάττου επισημαίνει ότι αυτή η διαδικασία ελαχιστοποιεί τις παρεξηγήσεις. Στη δική του θεραπευτική πρακτική, ανακάλυψε ότι η ανάκλαση των λόγων και των εμπειριών του πελάτη είναι ενίοτε λανθασμένη. Έχει παρεξηγήσει κάτι ή του έχει διαφύγει μια σημαντική λεπτομέρεια και η διατύπωση της κατανόησής του φωναχτά επιτρέπει την άμεση αποσαφήνιση.

Φυσικά, όταν ανακλάτε, είναι σημαντικό να είστε όσο το δυνατόν πιο δίκαιοι και ακριβείς. Μη διαστρεβλώνετε τα λόγια των άλλων σύμφωνα με τις δικές σας απόψεις.
Αυτό δημιουργεί μόνο απογοήτευση.

Ο ψυχολόγος Τζόρνταν Πήτερσον αποκαλεί αυτή την τεχνική «περίληψη αυτοϊκανοποίησης». Δηλαδή, πρέπει να βεβαιωθείτε ότι μπορείτε να επαναδιατυπώσετε την έκφραση του συνομιλητή σας με τρόπο που εκείνος να θεωρεί ακριβή και ικανοποιητικό.

Αποφύγετε τις «απαντήσεις μετατόπισης»

Πίσω από την κακή ακρόαση κρύβεται συνήθως το ‘τέρας’ του εγωισμού.

Συχνά αποτυγχάνουμε να ακούσουμε επειδή είμαστε πολύ απασχολημένοι με τον εαυτό μας. Με ειλικρίνεια, ο Όουενς ομολόγησε: «Ο νεότερος εαυτός μου απολάμβανε τη συζήτηση.
Αλλά λόγω του εγωισμού μου, αυτό που πραγματικά απολάμβανα ήταν να μιλάω. Όταν ήταν η σειρά κάποιου άλλου να μιλήσει, η ακρόαση έμοιαζε με αγγαρεία. Μπορεί να απορροφούσα παθητικά ό,τι λέγονταν, αλλά το μεγαλύτερο μέρος του εαυτού μου ονειροπολούσε, αναπολούσε, έκανε σχέδια. Είχα τη συνήθεια να διακόπτω».

Στην προσπάθεια να υποτάξουμε τον εγωισμό μας και να είμαστε πραγματικά παρόντες όταν μιλούν οι άλλοι, μαθαίνουμε να σταματάμε να ονειροπολούμε και να αρχίζουμε να δίνουμε προσοχή σε αυτό που πραγματικά λένε. Αλλά το τέρας του εγώ έχει και πιο λεπτά κόλπα. Ένα τέτοιο τέχνασμα είναι η «αντίδραση μετατόπισης», κατά την οποία ακούμε τι λέει ο άλλος μεν αλλά βρίσκουμε έναν τρόπο να το συσχετίσουμε με ή να το μετατοπίσουμε στον εαυτό μας.

«Σήμερα έπρεπε να πληρώσω έναν πολύ μεγάλο λογαριασμό για τα υδραυλικά», λέει ο φίλος σας.

«Αλήθεια; Κάποτε χρειάστηκε να πληρώσω 3.000 ευρώ για να κάνω τον νεροχύτη της κουζίνας μου να αποστραγγίζει σωστά. Ήταν απίστευτο! Ο τύπος έλειπε όλη μέρα και φαινόταν να χαζεύει, αλλά όταν επιτέλους…»

Είναι σαφές σε αυτή την περίπτωση ότι άκουγα μόνο για να μπορέσω να μιλήσω ξανά – και μόνο – για τον εαυτό μου.

Στοχεύστε στο συνολικό νόημα

Στο παράδειγμα με τα υδραυλικά, ένας προσεκτικός ακροατής πιθανόν να αντιλαμβανόταν ότι ο φίλος του αναζητούσε λίγη συμπόνια για τον υπέρογκο λογαριασμό.

Οι λέξεις – «Είχα έναν πολύ μεγάλο λογαριασμό υδραυλικών εγκαταστάσεων» – λένε μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Ο ομιλητής προσπαθεί να επικοινωνήσει κάτι περισσότερο από ένα γεγονός, πολύ πιθανόν ένα συναίσθημα και μια ανάγκη για συμπόνια.

Ο Καρλ Ρότζερς κατανόησε τι σημαίνει να προσπαθούμε να κατανοήσουμε όχι μόνο τι λέγεται, αλλά και το γιατί. Το ονόμασε «συνολικό νόημα». Ο Όουενς το συνόψισε ως εξής: «Αυτό σημαίνει να καταγράψουμε τόσο το περιεχόμενο αυτού που λέγεται όσο και (πιο διακριτικά) το «συναίσθημα ή τη στάση που διέπει αυτό το περιεχόμενο». Συχνά, το συναίσθημα είναι αυτό που πραγματικά εκφράζεται, ενώ το περιεχόμενο χρησιμεύει απλώς σαν όχημα. Η σύλληψη αυτού του συναισθήματος απαιτεί πραγματική συγκέντρωση, ιδίως καθώς οι μη λεκτικές ενδείξεις – ο δισταγμός, η μουρμούρα, οι αλλαγές στη στάση του σώματος – είναι ζωτικής σημασίας. Αν είμαστε αφηρημένοι και μισοακούμε μόνο, το «συνολικό νόημα» θα μας διαφύγει εντελώς».

Όταν μισοακούμε και τα λεγόμενα του άλλου αντιμετωπίζονται με αδιαφορία, μπορεί να αποσυρθεί στον εαυτό του και η ευκαιρία για σύνδεση να εξαφανιστεί τόσο γρήγορα όσο η φλόγα ενός σπίρτου. Το να αντιλαμβάνόμαστε τις λέξεις αλλά όχι το συνολικό νόημα είναι συχνά χειρότερο από το να μην αντιλαμβανόμαστε καθόλου.

Αυτός ο κατάλογος τεχνικών ακρόασης δεν είναι διεξοδικός ούτε θα γίνετε καλός ακροατής μόλις αρχίσετε να τις εφαρμόζετε.

Ο ψυχολόγος Τζόρνταν Πήτερσον έχει παρατηρήσει σχετικά με την ακρόαση: «Δεν υπάρχει τίποτα που οι άνθρωποι δεν θα σας πουν αν τους ακούτε». Αυτό μπορεί να είναι ένα μεγάλο δώρο, που μας επιτρέπει να συνδεθούμε βαθιά με τους άλλους και να ανακαλύψουμε έναν ευρύτερο κόσμο, αρκεί να ανοίξουμε τα αυτιά μας. Ο Πήτερσον θυμάται: «Κατά τη διάρκεια της κλινικής πρακτικής μου, είχα ανθρώπους που ήταν εξαιρετικά μειωμένης νοημοσύνης και υπέφεραν από κάθε είδους παθολογίες. Αν τους άκουγα σωστά, ήταν τόσο συναρπαστικοί όσο οποιοσδήποτε άλλος που είχα στο ας πούμε άκρο του φάσματος με τις περισσότερες ικανότητες».

Ακούγοντας υπομονετικά τους άλλους με όλη μας την προσοχή δεν θα μας αποκαλύψει μόνο τον κόσμο με πιο ολοκληρωμένο τρόπο, αλλά μπορεί επίσης να μας βοηθήσει να θεραπεύσουμε τις διχόνοιες που τον ταλαιπωρούν.

Του Walker Larson